TUSSEN HART EN VERSTAND

Sp.a zit wat geprangd in het voeren van haar oppositie. Ze kan niet schreeuwen tegen een vijand over de taalgrens, zoals de PS, noch heeft ze het smetteloze imago van Groen. Daarmee dreigt ze tussen twee stoelen te zitten. De partij draagt de vele regeringsjaren als een loden last op de rug. Ze zal dat moeten uitzweten, want de centrumrechtse meerderheid laat geen gelegenheid onbenut om haar daaraan te herinneren. Maar ook iemand als ethicus Antoon Vandevelde (pp. 34-50) stelt uitdagend: ‘Het is een zwaktebod om de nieuwe regering te bekritiseren omdat ze niet de vermogensbelasting invoert die centrumlinkse regeringen jarenlang niet hebben willen doorvoeren’. Tegen dit argument kan de sp.a zich moeilijk verweren, zelfs al is de noodzaak van een meerwaardebelasting duidelijk (Jozef Pacolet; pp. 20-33).

Natuurlijk bieden de uitgesproken keuzes van deze meerderheid opportuniteiten. Van de besparingsplannen valt, conceptueel, zeker wat te maken. De discrepantie tussen de gevraagde inspanning van burger en ondernemer, tussen de keuze voor arbeid en kapitaal, tussen de strijd tegen sociale en fiscale fraude laat een ‘populistische’ polarisering toe. De nuance die sp.a jarenlang als beleidspartij in de gaten diende te houden, mag daarom zonder schroom overboord.

Toch is het weinig productief om op elke rechtse slak zout te leggen. Elke vezel in de linkse ziel schreeuwt om alle punten en komma’s in beide regeerakkoorden te betwisten - het koude, liberale gedachtegoed gulpt er via alle gaten uit - maar het is verstandiger zich daar niet toe te laten verleiden. Beter is om, zoals Tom Potoms (pp. 4-11) terecht stelt, ‘te focussen op een aantal belangrijke doelstellingen en al de energie daarrond te verenigen. Twee elementen moeten daarbij telkens worden afgewogen: past de maatregel binnen een links kader van herverdeling en kan je er voldoende bestaande maatschappelijke krachten mee mobiliseren?’

TUSSEN BESCHERMEN EN VERNIEUWEN VAN HET WELVAARTSMODEL

Sp.a mag zich de volgende jaren niet enkel profileren als de beschermer van de 20^ste eeuwse sociale zekerheid, maar moet zich daarnaast heruitvinden als de architect van een 21^ste eeuwse sociale zekerheid. Niemand anders zal die taak op zich nemen; behalve diegenen die afbraak ervan uittekenen. De vernieuwing van onze sociale bescherming is broodnodig. Een aantal sociale uitkomsten van onze traditionele welvaartsstaat zijn niet te aanvaarden. Bea Cantillon (pp. 12-19) wijst op de groeiende armoede bij ‘werkarme’ gezinnen, Michel Bauwens (pp. 56-64) bepleit een betere sociale bescherming voor de zelfstandige kenniswerkers van morgen, en laten we zeker ook niet de steeds grotere groep alleenstaanden vergeten, die worden geconfronteerd met een sociale zekerheid die vooral werkt voor de tweeverdiener met kinderen.

Als het uitgangspunt is dat een sociale zekerheid niet langer enkel gefinancierd kan worden door arbeid - omdat die onevenredig veel bijdraagt in vergelijking met vermogen, maar ook omdat er in de toekomst voor ‘arbeid’ simpelweg minder plaats zal zijn - dan moet de sociaaldemocratie nadenken over postkapitalistische modellen van sociale bescherming, hoe fragmentair die vooralsnog mogen wezen.

Zich vastklampen aan oude modellen in een wereld in volle verandering is dus zinloos, maar valt wel te begrijpen. Zeker omdat die zoveel welvaart hebben gebracht en omdat nieuwe vormen van sociale bescherming hun efficiëntie nog moeten bewijzen. Toch mogen partij noch vakbond zich niet laten verlammen door ‘het gevaar van het hellend vlak’, namelijk door het risico dat elke hervorming van het arbeidsmarktbeleid het vallen van een reeks dominostenen in gang zet die een race to the bottom betekent. Met de partijen nu aan de macht is dat gevaar reëel (kijk hoe selectief Michel I uit het rapport van de Pensioencommissie plukt), maar dat mag sp.a niet beletten om de platgetreden paden te durven verlaten.

Trouwens, electoraal heeft de sociaaldemocratie daarbij niets te verliezen: de aanpak van de voorbije jaren (het corrigeren van een mank systeem) is allesbehalve succesvol gebleken.

TUSSEN OUD EN NIEUW MIDDENVELD

De relatie met ‘haar’ vakbond was voor een beleidspartij als sp.a lange tijd niet eenvoudig, maar met deze regeerakkoorden is een hernieuwde alliantie de logica zelve. Sp.a zal de volgende jaren zij aan zij staan met het ABVV. Daarnaast moet de partij in de samenleving aansluiting zoeken bij alle mogelijke haarden van protest. Dat is geen eenvoudige strategie - probeer maar eens ‘overal aanwezig te zijn waar onvrede heerst’ - maar het is essentieel die pockets van verzet duurzaam te maken. De laatste decennia geraakte het middenveld financieel afhankelijk van subsidies en daardoor depolitiseerde het. Ook daar is de krachtverhouding in het nadeel van links gekanteld. Een minder gepacificeerd middenveld 2.0 is nodig en sp.a moet daar actief aan meebouwen.

Sociaaldemocraten moeten aandacht hebben voor de vele nieuwe bewegingen die vooral in stedelijke context als paddenstoelen uit de grond schieten. Op 13 december staat de sp.a-partijdag ‘Dag van de lokale betrokkenheid’ op de agenda, met als rode draad duurzaamheid en verbondenheid. We lezen op de flyer: "In periodes van onzekerheid en crisis zien we dat mensen bijna automatisch naar elkaar toe groeien en zich verenigen: in hun straat, in hun dorp of in hun stad. Denk maar aan groepsaankopen, interesse voor lokaal en seizoensgebonden voedsel, ruilsystemen, creatieve ateliers, Repair Cafés of stadslandbouw." Eindelijk lijkt de partij te begrijpen dat ze burgerinitiatieven moet toejuichen, steunen, ja zelfs mee moet organiseren.

TUSSEN OUDE EN NIEUWE KIEZERS

Want zich - écht - openstellen voor burgerinitiatieven is om nog twee andere reden cruciaal. Het is, ten eerste, daar dat de partij de volgende vijf, wie weet zelfs tien, jaar haar politiek personeel zal moeten rekruteren. Lange tijd versterkte men de partij enkel door de instroom van knappe koppen via de kabinetten. Alleen al om dat verlies op te vangen, moet de partij meer aanwezig zijn in het publieke debat. Want op korte én lange termijn moeten andere mensen de top bevolken.

Maar, ten tweede en belangrijker, het moet de deur openen naar een nieuw kiezerspubliek. De oude traditionele kiezers, de arbeidersklasse zeg maar, is de partij al een tijdje grotendeels kwijt. Om opnieuw te groeien, is verse aanwas nodig. Door zich open te stellen, kan de partij opnieuw jongeren weten aan te trekken. PartiRep-verkiezingsonderzoek toont dat sp.a bij de groep -26 jarigen verkiezing na verkiezing steeds minder stemmen haalde, met 25 mei 2014 als absoluut dieptepunt. Sp.a is grijs geworden, zowel qua discours als qua politiek personeel. Uit recent onderzoek van De Morgen blijkt dat twintigers geluk boven carrière plaatsen, passie op de werkvloer boven de zekerheid van de traditionele nine to five bureaujob. Deze Millenials zal je niet aan jou binden met een louter defensief discours over centen, waarbij enkel de verdediging van de belangen van de insider, van diegene die al heeft, aan bod komt. Welke duurzame toekomst bied je hen?

Als de sociaaldemocratie er nu niet in slaagt te vervellen, en zich te verbreden en te verjongen, is dat een verkeken kans in de aanloop naar de verkiezingen van 2018 en 2019. Eerdere pogingen om te komen tot een netwerkpartij mislukten, maar vandaag is de situatie fundamenteel anders: het grootste probleem van de voorbije jaren - te veel beheer, te weinig politiek - stelt zich niet meer. De partij kan haar geloofwaardigheid als linkse partij herwinnen door een verstandige oppositie te voeren en door te investeren in haar eigen profiel. Maar dat wordt, ondanks een duidelijke vijand, een moeilijke evenwichtsoefening.

Wim Vermeersch
Hoofdredacteur Samenleving en politiek

edito - redactioneel - sp.a - oppositie - ideologie

Samenleving & Politiek, Jaargang 21, 2014, nr. 9 (november), pagina 1 tot 3

• edito
• redactioneel
• sp.a
• ideologie
• oppositie