Syriza en Podemos zijn toch opmerkelijke fenomenen. Niet in het minst omdat Grieken en Spanjaarden, zwaar getroffen door de economische crisis, hun heil niet zoeken bij xenofobe, rechtse populisten (Gouden Dageraad ontgoochelde zondag; in Spanje bestaat zo’n partij niet). Dat had zeker gekund, want beide landen zagen als buitengrenzen van onze unie het dna van hun samenleving erg veranderd door recente migratie. Op rechts zagen we elders al euroscepticisme opduiken, met een verlangen om opnieuw strenger te zijn inzake grenzen, criminaliteit en buitenlands beleid. Op links was er - ook van sociaaldemocraten - weinig tegenkanting tegen het huidige Europa-project. Tot vandaag.

De groei van deze ‘nieuwe’ linkse partijen gaat dan ook ten koste van ‘oude’ centrumlinkse partijen. PASOK werd zondag gedecimeerd; PSOE wacht in november hetzelfde lot. Het lijken reuzen op lemen voeten: muf en log, met weinig verfrissende ideeën, laat staan een hoopvol project. Dat laatste dragen Syriza en Podemos wel uit. Ze spelen op de kracht van verandering en slagen er zo in wat centrumlinks niet lukt: kiezers halen bij de rechterkant van het politieke spectrum en niet-kiezers mobiliseren.

Verarmd door de crisis en gedegouteerd door de corruptie, vinden Grieken en Spanjaarden steeds minder antwoorden bij centrumlinkse partijen. Ze zijn het beu in een ‘economie’ - niet in een ‘maatschappij’ - te leven, maar zien dat centrumlinks de geglobaliseerde markteconomie nooit echt in vraag stelt. Ze zoeken hun heil in sociale rechtvaardigheid op kleinere schaal, voor hen de enige manier om gebroken gemeenschappen te herstellen, terwijl centrumlinks vooral blijft inzetten op herverdelingsprogramma’s van bovenaf. Ze zijn opgegroeid met ad-hoc solidariteitsinitiatieven, van onderuit ontstaan en online aangevuurd; de cultuur van vakbondsprotest en collectieve actie zegt hen weinig. Ze worden aangetrokken door charismatische leiders, genre Tsipras en Iglesias, minder door traditionele partijstructuren.

De stem voor Syriza was een rode kaart voor de wurggreep van Europa. Maar als je de programma’s van ‘nieuwe’ linkse partijen in detail bekijkt, gaat veel ervan niet over economie. Podemos ontstond en rekruteerde uit de duizenden Indignado’s, die vooral pleitten voor een democratisering van de politiek, het opengooien van de structuren, het verwerpen van de corruptie van de politieke kaste. Ook het programma van Syriza gaat breder dan enkel het antibesparingsbeleid. Zo pleit de partij voor het decriminaliseren van drugs, demilitariseren van de politie, terugtrekken uit de NAVO en de erkenning van Palestina. Deze partijen dagen het establishment dus op meerdere vlakken uit. Ze zullen niet alleen clashen met Europa over een herstructurering van schulden, maar ook over meer ‘Scandinavische’ kwesties zoals deregulering van de arbeidsmarkt, humane oplossingen voor illegale immigranten of het invoeren van een basisinkomen.

Syriza is nu de eerste ‘nieuwe’ linkse partij die er in slaagt de macht te grijpen. Maar ook Podemos klopt op de poort. Het is in Europa dus geen monopolie van rechts om de bestaande politieke orde ondersteboven te halen. Deze partijen tonen dat er, naast het besparingsbeleid, nog voldoende andere thema’s zijn die voor een nieuw links elan kunnen zorgen. Benieuwd wat Alexis Tsipras zal doen de volgende weken, en of ook het avontuur van Pablo Iglesias in het Moncloa eindigt dit najaar. Want pas dan zal het linkse alternatief voor het huidige Europa echt aan kracht winnen.