Er wordt druk gespeculeerd over de Arbeid 2.0 van de toekomst: I-Health-behandelaar, DNA-paspoortontwikkelaar, app-bouwer, plastic soep-opruimer op zee, ethisch hacker, 3D-printer-operator, digitale afkick-expert, space tourist piloot, inkoper voor coöperaties, handelaar in cryptomunten, zonnecel-fabrikant, ruilhandel-makelaar, zeewierboer,... het zijn slechts enkele van de honderden nieuwe beroepen die er volgens Nederlands trendwatcher Adjiedj Bakas zitten aan te komen (Megatrends Werk, 2014).

Carl Frey en Michael Osborne, auteurs van The Future of Employment, zijn minder optimistisch. Zij waarschuwen voor ‘De Grote Ontkoppeling’: de productiviteit gaat alsmaar omhoog, innovaties volgen elkaar in snel tempo op, maar tegelijk stagneren de mediane inkomens en is er een structureel teruglopende werkgelegenheid.

Er zijn inderdaad redenen tot zorgen. De automatiseringsgolf raakt ons op een moment dat de ongelijkheid op haar hoogste peil in decennia staat. Bovendien zal ze vooral het middensegment van de arbeidsmarkt treffen, daar waar eerdere versnellingen vooral de onderkant van de arbeidsmarkt raakten. Voor wie over ‘gemiddelde’ vaardigheden beschikt, zijn de tijden nooit slechter geweest. Zij worden vervangen door machines en gaan een toekomst tegemoet van snel opeenvolgende banen, onzekere inkomens en weinig sociale bescherming. Ze slaan aan het hosselen, gaan deeltijds werken als freelancer, hebben meerdere baantjes, ... het zijn de armen van morgen.

Dat vooral de jobs van middengroepen in gevaar komen, is problematisch. Het heeft een impact op sociaal vlak, want vandaag rust bijna het volledige gewicht van de sociale zekerheid op hun schouders. Doordat hun jobs in snel tempo verdwijnen, komt de betaalbaarheid van onze welvaartsstaat in gevaar. Lagere lonen en minder jobs doen de inkomsten van de overheid tegenvallen. De publieke dienstverlening gaat achteruit.

Maar ook op electoraal vlak heeft dit een impact. Aristoteles wist al dat democratie best gedragen wordt door een grote middenklasse. Een gebrek aan toekomstperspectief schept politieke radeloosheid. Vooral de sociaaldemocratische en christendemocratische bewegingen komen onder druk: hun electoraat raakt verder versplinterd tussen diegenen die voordeel halen uit technologische verandering en diegenen die dat niet doen.

De politiek staat dus voor een gigantische opdracht. Momenteel pikt ze het thema van de automatiseringsgolf echter onvoldoende op. De antwoorden van vandaag voldoen niet. Met het flexibeler maken van het arbeidsrecht, wat soepelere werktijden en goedkopere arbeid gaan we er niet geraken. Haar opdracht is een stuk fundamenteler: ze staat voor de dubbele taak om de schadelijke effecten van de automatisering te beperken en om tegelijk voordeel te halen uit de ongelooflijke opportuniteiten van een digitale revolutie. Als ze niet kiest voor de optie om met zijn allen minder uren te werken of het werk onderling te herverdelen (een lovenswaardige maar politiek voorlopig weinig realistische optie), dan rest haar maar één alternatief: meer jobs creëren dan er zullen verdwijnen door technologische veranderingen, zodat het sombere scenario van sociale afbraak geen realiteit wordt.

De politiek zet daarvoor best in op innovatie, zodat machines weer mensen aan het werk helpen in plaats van alleen hun banen in te pikken. En op onderwijs, dat de ambachtslui van de toekomst moet leveren. Ook de sociale zekerheid moet anders worden gefinancierd. Een tax shift weg van arbeid is in een gerobotiseerde wereld urgenter dan ooit. Het zijn slechts enkele van vele noodzakelijke maatregelen. Primordiaal is dat de technologisering opnieuw een politieke aangelegenheid wordt. Ze moet worden gekaderd en gestuurd. Alleen dan zullen diegenen die na ons komen binnen 125 jaar nog een ‘Dag van de Arbeid 2.0’ kunnen vieren.

verscheen in De Morgen op 30 april 2015 onder de titel 'De politiek mag de toekomst niet aan technologie overlaten'