Wie graag aan de hand van waargebeurde verhalen, nogal anekdotisch verteld, tot het grote verhaal of de waarheid komt, is bij het boek van gezondheidseconoom Lieven Annemans aan het juiste adres. Op een snel en vlot ritme loodst hij de lezer door een aantal pertinente en heikele onderwerpen in de gezondheidszorg. De meesten gekend, sommigen nieuw. Passeren achtereenvolgens de revue: de uitwassen van de prestatiefinanciering, de duizelingwekkende hoge prijzen van innovatieve geneesmiddelen, de geldmachine die ziekenhuizen bij wijlen zijn, de supplementitis, het gebrek aan respect voor de mens achter de patiënt, enzovoort.

Het zijn verhalen die herkenbaar zijn. Het zijn verhalen die op zichzelf staan, en daardoor ook gebruikt kunnen worden om het grotere verhaal te schetsen. De professor doet daar een goede poging toe. In sommige hoofdstukken slaagt hij daar al beter in dan in andere. Zo legt hij bevattelijk en ook met aandacht voor het ‘niet alles is mogelijk’ aspect, de leidende principes achter beslissingen tot terugbetaling uit. Is de behandeling doeltreffend? Gaat het over een ernstig probleem? Is er een gunstige baten-kosten verhouding? Is de totale impact op het totale gezondheidszorgbudget beperkt?

Ook bij de beschrijving van de Qaly’s (Quality Adjusted Life Year) voelt hij zich als gezondheidseconoom als een vis in het water. Hij slaagt erin op een begrijpelijke wijze uit te leggen wat een mensenleven economisch waard is, en geeft mee dat dit model niet heiligmakend is. Naast economische zijn er ook maatschappelijke en ethische waarden, die niet altijd in geld te bevatten zijn. Hij raakt die aan, maar slaagt er niet in - wat geen verwijt is, want niemand slaagt daar vooralsnog in - hierdoor te geraken. Zijn pleidooi om duidelijk te maken wat een mensenleven waard is als een van de oplossingen voor de snel stijgende geneesmiddelenprijzen is dan ook onvoldoende gestut. Wat bijvoorbeeld met het inflatoir karakter dat dit met zich mee zou brengen? Wat met het ethische aspect? En wat dan met mensen die het uit eigen zak zullen betalen? In dat opzicht verdient dit ‘economische’ boek een ‘ethische’ tegenhanger.

In het tweede hoofdstuk schetst Annemans hoe onze zorgverstrekkers en -instellingen financieel vaak op de verkeerde manier geprikkeld worden. Met alle nefaste gevolgen van dien. Doorverwijzing en samenwerking worden ontmoedigd. Overconsumptie wordt aangemoedigd. Het denken in beschotten of ‘ons geld moet bij ons blijven’ wordt gestimuleerd, en investeren in preventie wordt niet beloond. De auteur oppert ook hier en daar (gekende) oplossingen en al voorzichtig bewandelde sporen, maar zonder ze op een diepgaande manier te bespreken. Meer forfaitaire betaling, herziening van de erelonen, kijken naar de langetermijneffecten en niet enkel de kortetermijn of nog een elektronische verwijskaart.

In het derde hoofdstuk: onder de zeer terechte titel ‘arm of rijk: iedereen gelijk’ verdedigt hij fundamentele principes van onze zorg: ‘excellente zorg moet er zijn voor iedereen, dat is een fundamenteel recht’. Hij breekt zelf in navolging van Wilkinson en Pickett een lans voor een meer rechtvaardige inkomensverdeling als beste oplossing. De patiëntenfactuur, de supplementitis, het complexe karakter van onze gezondheidszorg,… komen in dit hoofdstuk aan bod. En met als uitsmijter ook een pleidooi voor ‘happonomy’, een samentrekking van happiness en economy.

Het boek geeft in een vlot tempo - bijwijlen artificieel vlot - voor de geïnteresseerde lezer zonder voorkennis inzicht in een aantal kwalen van onze gezondheidszorg. Zoals ook in zijn eerdere boek bezondigt Annemans zich hierbij wel aan een eenzijdig negatief beeld van onze ziekteverzekering. De verhalen - alhoewel herkenbaar - zijn stuitend en laakbaar, maar de positieve verhalen die er ook met duizenden te rapen zijn, komen niet aan bod. En dat is bijwijlen jammer.

Lezers die uit zijn op een boek van een professor die op een weliswaar toegankelijke maar niettemin verdiepende, wetenschappelijke en analyserende manier meer zicht op de gezondheidszorg, met zijn positieve en negatieve kanten, met zijn uitdagingen en mogelijke oplossingen, wensen te verwerven, komen met dit boek bedrogen uit. Ze worden gewapend om op café een gesprek over de grote problemen van onze gezondheidszorg aan te gaan op basis van waargebeurde en straffe verhalen. Maar ze worden onvoldoende gewapend om kritisch en genuanceerd een eigen mening te vormen over dit zo belangrijke domein van onze gezondheidszorg. En dat is een gemiste kans.

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 9 (november), pagina 78 tot 79

• boekbespreking