Het huidige landschap van dak- en thuislozenopvang is hoofdzakelijk ingericht volgens het zogenaamde 'woonladder-model'. Dat is een getrapt systeem waarbij dak- en thuislozen verschillende stadia van residentiële zorg doorlopen alvorens ze eigen en stabiele huisvesting vinden. Die stabiele huisvesting wordt daarbij gezien als het gewenste einddoel van het re-integratieproces.

Het systeem krijgt veel kritiek. In de woorden van stafmedewerker van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Danny Lescrauwaet: 'Zwemmen leer je in water en wonen leer je in een woning. Wanneer je zelfstandig wil leren wonen, biedt een opvangcentrum veel minder leerkansen dan een woning.' (p. 29 in dit nummer).

Uit onderzoek blijkt dat een globale aanpak een voorwaarde is om resultaten te boeken in het bestrijden van dak- en thuisloosheid. Eind 2016 presenteerde de Vlaamse regering haar actieplan tegen thuisloosheid met drie prioriteiten: uithuiszetting vermijden; een beter opvolging en samenwerking; en een woongericht benadering van dak- en thuisloosheid.

De eerste prioriteit wordt aangepakt door middel van een uitbreiding van 'preventieve woonbegeleiding.' De huurpremies of het huurgarantiefonds bereiken de zwakste inkomensgroepen onvoldoende. Een derde van de private huurders heeft een te zware woonkost. De negatieve spiraal van huurachterstand, uithuiszetting en dakloosheid loert hier om de hoek. In samenwerking met huisvestingsmaatschappijen en verhuurders, zoeken hulpverleners proactief contact met mensen die dreigen uit huis gezet te worden. Zo'n 85% van de uithuiszettingen wordt op die manier vermeden.

Wat betreft de tweede en derde prioriteit koos CAW Antwerpen al in haar beleidsplannen van juni 2016 resoluut voor de transitie van 'opvang' naar 'wonen.' Het is een ware paradigmashift in de thuislozenzorg: de residentiële opvang wordt tot het minimum beperkt en er wordt sterker ingezet op woongerichte oplossingen gekoppeld aan multidisciplinaire, ambulante begeleiding. Concreet werd een deel van het residentieel begeleidingsaanbod geconverteerd naar ambulante woonbegeleiding.

CAW Antwerpen sprak haar Europese netwerk aan. De overtuiging groeide dat deze doelgroep nood heeft aan een geïntegreerde aanpak. Al te vrijblijvende samenwerking biedt onvoldoende antwoord. Enkel een vervlochten, geïntegreerde aanpak kan een oplossing zijn.

EEN ANTWERPS ZORGHOSTEL

Deze inzichten namen de vorm aan van het Antwerpse Zorghostel 'Het Trappenhuis' dat op 1 oktober zijn deuren opende. Dit innovatieve woonconcept richt zich op chronisch dak- en thuislozen met een meervoudige problematiek, waaronder drugsverslaving. Het zorghostel biedt cliënten een woning met privacy. Dat geeft hen de nodige ruimte om het louter 'overleven' te overstijgen en van daaruit met andere probleemdomeinen aan de slag te gaan. Deze werkwijze geeft bewoners maximale kansen om te werken aan persoonlijk en maatschappelijk herstel.

Behalve een woning met privacy, is er ook een multidisciplinair team dat een begeleidingstraject aanbiedt op alle levensdomeinen. Daarvoor is er intensieve samenwerking met Ziekenhuisnetwerk Antwerpen (ZNA), Free Clinic vzw en De Sleutel. Ook is er een sterk lokaal verankerd netwerk om de begeleiding te vervolledigen. Zij zorgen buiten de muren van het hostel voor het vervolledigen van de zorg en de activering die in het zorghostel aangeboden wordt. ZNA, Free Clinic vzw, CAW Antwerpen en het Antwerps Drug Interventie Centrum (Adic) zijn er om de zorg te verbreden. Voor de dagbesteding op maat van de cliënten kan het zorghostel beroep doen op De Sleutel, Arbeidszorg (CAW), vzw De Link, Fietsateljee (CAW), Buro-aktief (Free Clinic) en Armen TeKort.

Het team van Het Trappenhuis bestaat uit huisbegeleiders, nachtbegeleiders en ankerhulpverleners. De begeleiding zet sterk in op de uitbouw van een (zorg)netwerk van de bewoners. Verder coachen ze de huisbegeleiding. Bovendien is er een hulpverlener die specifiek inzet op activeringstrajecten. De begeleiding verloopt in drie fasen: stabilisering, opbouw, en verzelfstandiging. Niet alle hulpverleningstrajecten verlopen lineair. Het tempo en de mogelijkheden van de cliënt is altijd het vertrekpunt, maar de lat van het zorghostel ligt hoog: bewoners, buurt, stad en samenleving moeten er beter van worden.

Het Trappenhuis wordt het eerste zorghostel in Vlaanderen. Het wil uitgroeien tot een inspirerend voorbeeld voor anderen. Langdurig thuislozen met meervoudige problematiek, waaronder drugsverslaving, slagen er meestal niet in om zelfstandig, onder ambulante begeleiding of in reguliere opvangcentra te wonen. Mits de juiste omkadering en invulling biedt het Trappenhuis een passend antwoord op een serieuze uitdaging: de modus van de bewoners ombuigen van overleven naar leven.

Samenleving & Politiek, Jaargang 24, 2017, nr. 9 (november), pagina 32 tot 41

• Het Trappenhuis
• project in de kijker