Iemand doet mee aan sollicitaties bij de VRT, krijgt de job en deelt haar vreugde met vrienden op Facebook en Twitter. Naast de verwachte felicitaties komt ook een vloedgolf aan kritische reacties. Het overkwam Jihad Van Puymbroeck eerder deze maand. Identitaire activisten en Nieuw Rechtse trollen reageren massaal op haar aanwerving met vilaine commentaren.

Een van de krachten achter deze campagne is Schild en Vrienden, een groep Nieuw Rechtse Vlaamse activisten. Op hun Facebookpagina wordt haar aanwerving geframed als een bewuste politiek van de VRT om de Vlaamse cultuur uit te wissen. Er wordt vervolgens opgeroepen om dit bericht te delen als je de subsidies van de VRT wil afschaffen. Dit is slechts de start. Het onderwerp wordt levendig gehouden door vervolgens memes te produceren die de campagne verder voeden. Het is de start van een intimidatiecampagne die enkele dagen zal aanhouden.

Schild en Vrienden bestaat uit het samengaan van twee Nieuw Rechtse formats van politieke strijd. Enerzijds is de beweging geïnspireerd door het gebruik van memes en trolling binnen de alt-right-beweging in de Verenigde Staten. Anderzijds spiegelt ze zich aan de identitaire bewegingen die in heel Europa spectaculaire offline acties opzetten. Die beide invloeden zijn niet toevallig. De pan-Europese identitaire beweging en alt-right delen dezelfde ideologie en dezelfde doelstellingen. Ze kijken naar en leren van elkaar, wisselen kennis en informatie uit en gebruiken elkaars digitale infrastructuur. Schild en Vrienden vertaalt die praktijken naar een Vlaamse context.

Online eigent Schild en Vrienden zich dezelfde instrumenten toe als de alt-righters. Deze alt-righters verpakten hun ideologische strijd in schijnbaar grappige, ironische en vaak uiterst scherpe plaatjes of memes. Die nieuwe vorm van propaganda is gericht op viraliteit en is perfect aangepast om opgepikt te worden door de algoritmes van sociale media. Die zogenaamde metapolitieke strijd wordt geflankeerd door intimidatiecampagnes. Linksen, liberalen, Democraten, ‘cuckende’ Republikeinen en mainstream media, werden in de Verenigde Staten het slachtoffer van organisch georganiseerde trolcampagnes.

Schild en Vrienden brengt die praktijk naar ons land. Het eerste bericht op hun Facebookpagina is het sein voor verdere actie. Trollen duiken in de sociale mediageschiedenis van Jihad Van Puymbroeck. Printscreens van elke digitale kruimel die de ideologische agenda ondersteunt worden publiek gemaakt. Deze worden vervolgens gretig geretweet door N-VA-militanten en -politici als Miranda Van Eetvelde, Siegfried Bracke en Annick De Ridder. Het is in die retweets dat het bericht uit de marges van het internet ontsnapt. De sociale media coördinator van N-VA, verschillende jong-N-VA’ers, zelfverklaarde kekistani, en zelfs een redacteur van Trends delen de posts van de Schild en Vrienden-trollen en duwen ze naar viraliteit.

Het extreemrechtse micromedium Sceptr herverpakt deze ruwe data in verschillende ‘nieuwsitems’. Die worden terug stevig gedeeld. Vervolgens wijden in navolging van Belga ook alle mainstream media er een item aan. De woordvoerder van de VRT reageert en de VRT ombudsman pent een publieke verantwoording van de aanwerving neer.

We hoeven er geen tekening bij maken dat dergelijke acties een angstklimaat scheppen. En het is uitzonderlijk moeilijk om dergelijke campagnes niet te lezen als vormen van verbaal geweld die een democratie onwaardig zijn. Het is in deze onfrisse praktijken dat de nieuwe politieke cultuur zichtbaar wordt.

De Nieuw Rechtse strijd is het resultaat van een complex samenspel van verschillende actoren die allen ingebed zitten in een digitale infrastructuur. De digitale infrastructuur maakt de organisatie van de beweging mogelijk, het faciliteert actie en het schept een nieuw politiek netwerk. Rechtse politici, identitaire activisten, kekistani, trollen van Schild en Vrienden en extreemrechtse micromedia worden de facto één netwerk dat opereert als één politieke kracht.

Die Nieuw Rechtse politieke ruimte is door en door antidemocratisch. In deze nieuwe politieke cultuur gelden de deontologische regels van de massamedia (bijvoorbeeld op het gebied van privacy) niet. Nieuw Rechts gebruikt data om tegenstanders onder druk te zetten, en hun politieke agenda door te drukken. Intimidatiecampagnes winnen aan kracht als niet alleen de betrokken figuur, maar ook zijn familie wordt geraakt, als de werkgever wordt aangesproken of als men informatie openbaar maakt die iemands positie raakt.

We leven terug in een tijd waar mensen publiek aan de schandpaal worden genageld en geïntimideerd. Ze worden overgeleverd aan de meute. Men mag als mens geen engagement, geen betrokkenheid of een uitschuiver meer maken. Informatie, data en de eigenschappen van digitale media spelen een cruciale rol in die nieuwe cultuur. Alles wordt geregistreerd, is zoekbaar en reproduceerbaar. Je weet nooit welke actie, welke uitspraak ooit tegen jou zal worden gebruikt.

Trollen hebben zeer reële effecten voor het individu. Ze kraken potentieel levens en carrières. Maar nog belangrijker, ze hebben maatschappelijke effecten. Trollen ondermijnen de democratie. Ze creëren censuur, angst en haat. Ze herscheppen de democratische ruimte in een ongereguleerde Far West waar de wet van geen tel is, waar geen democratisch debat mogelijk is. In een dergelijke ruimte sterft de democratie.

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 1 (januari), pagina 70 tot 71

• Nieuw Rechts
• Schild en Vrienden
• N-VA