'Wat mij betreft, komen onze communautaire voorstellen weer op tafel', zo beloofde Geert Bourgeois vorig jaar (Knack, 26/04/2017), met als argument dat 'al mijn collega's van de andere regeringspartijen beseffen dat de Vlaamse Regering een nog beter beleid zou kunnen voeren als we nog meer eigen bevoegdheden zouden hebben'.

De minister-president had blijkbaar gemist dat een half jaar eerder CD&V al de deur openzette om per dossier te bekijken of een bevoegdheid moet worden geregionaliseerd of geherfederaliseerd. Ook coalitiepartner Open VLD bleek niet helemaal overtuigd, want even later pleitte vicepremier Alexander De Croo opnieuw voor een herfederalisering van buitenlandse handel en mobiliteit (Knack, 13/12/2017). Ook Groen-oppositielid Kristof Calvo gaf eerder al een schot voor de boeg met een pleidooi voor de herfederalisering van buitenlandse handel, ontwikkelingssamenwerking, energie en klimaat (De Standaard, 27/01/2016). Veel uitspraken gebeuren echter in de waan van de dag. Het is maar de vraag of ze terechtkomen in de partijprogramma's, die een meer doordachte en door de leden goedgekeurde intentieverklaring vormen voor coalitieonderhandelingen. In Vlaanderen is Groen de enige partij die zich al sinds 2007 in het partijprogramma expliciet uitspreekt voor herfederalisering, met name van buitenlandse handel en wapenhandel. Ondertussen is dat ook voor sp.a geen taboe meer. In het verkiezingsprogramma van 2014 stelde de partij dat 'als blijkt dat bepaalde Vlaamse bevoegdheden effectiever en efficiënter uitgeoefend kunnen worden op het Belgische niveau, moeten zij terug naar dit niveau'.

In Franstalig België was er 10 jaar geleden al een consensus om zowel de preventieve gezondheidszorg als infrastructuur en opvang van minderjarige delinquenten te herfederaliseren. Over andere bevoegdheden liepen de meningen uiteen. PS stelde in 2007 ook voor dat de federale overheid integraal verantwoordelijk zou moeten worden voor de sociale en financiële hulp aan niet-begeleide minderjarige vreemdelingen, ook als deze geen asielzoeker zijn. Daarnaast opperde PS de herfederalisering van de rusthuisfinanciering, terwijl cdH vervolgens de herfederalisering van de zorgverzekering opwierp. Die laatste partij pleitte ook voor het herfederaliseren van de geluidsnormen, terwijl MR daar expliciet tegen was. Die waren dan in 2007 en 2010 wel voor het herfederaliseren van het energiebeleid en telecommunicatie. Ecolo mengde zich niet in deze discussie, maar legde in 2014 plots de herfederalisering van de bevoegdheid sport op tafel en verdedigde een versterkte regulerende rol van de federale overheid op gebied van financieel, economisch en handelsbeleid. PTB legde vier jaar geleden zelfs de herfederalisering van het onderwijs op tafel. Bij de traditionele Franstalige partijen, echter, viel na de laatste staatshervorming de vraag naar herfederalisering stil. Vermoedelijk omdat men geen zin heeft om de institutionele doos van Pandora open te trekken. Maar moest een Vlaamse partij die doos openen, schudden ze vermoedelijk bovenstaande eisen terug uit hun mouw.

Opvallend is dat zowel Vlaamse als Franstalige partijen hun pleidooien voor herfederalisering kaderen in termen van efficiëntie in plaats van nationalistische argumenten, zoals dat een volk zichzelf moet kunnen besturen. Dat spoort helemaal met de evolutie sinds 1965 waarbij argumenten als transparantie, modernisering, coherente bevoegdheden en efficiëntie in partijprogramma's opgang maken. Nationalistische argumenten worden geassocieerd met regionalisering, maar ook pleidooien tegen regionalisering waren niet vreemd van nationalistische retoriek. Zo stelde PVV – de voorganger van Open VLD – in 1968 nog in hun partijprogramma: 'Men moet kiezen tussen de vaderlandsliefde of het uiteenspatten van België, tussen de onderlinge verstandshouding en het fanatisme, tussen een ontwricht België en de nationale eenheid. De PVV verklaart plechtig: Leuven zal nooit het Dien-Bien-Phu van de Nationale eenheid worden, maar wel van het federalisme'.

Terwijl er al meer dan 10 jaar een consensus is in Franstalig België om bepaalde bevoegdheden te herfederaliseren, wijzen de verklaringen door Open VLD en CD&V erop dat ook aan Vlaamse zijde het taboe hierover in de afgelopen legislatuur werd doorbroken. Al is het nog onzeker in hoeverre dit hard wordt gemaakt in de verkiezingsprogramma's, toch lijkt herfederalisering op tafel te zullen komen bij mogelijke onderhandelingen over een nieuwe staatshervorming na de verkiezingen van 26 mei 2019. Dat zou een welkome verbreding betekenen van het enge communautaire debat, dat voorheen enkel ging over meer bevoegdheden naar de gemeenschappen of regio's overhevelen. Een andere welkome evolutie is dat het debat steeds meer met rationele in plaats van nationalistische argumenten wordt gevoerd.

Soms, echter, is geen debat nog beter dan een breder en rationeler debat. Nu de economische groei vertraagt, zitten weinig mensen te wachten op een nieuwe staatshervorming en langdurige regering in lopende zaken. Er liggen nog belangrijkere problemen op de plank, zoals de pensioenleeftijd voor werknemers in zware beroepen, de tewerkstelling van laaggeschoolden, de energievoorziening, de gevolgen van de Brexit of de fiscale hervorming die hogere belastingen heft op de meerwaarde op onroerende goederen en de regressieve belastingen – zoals de BTW op elektriciteit - verlaagt. Hou die communautaire doos van Pandora dus maar dicht.

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 9 (november), pagina 52 tot 53

• democratie
• communautaire verschillen
• herfederalisering