De Europese verkiezingen van 26 mei zouden wel eens de belangrijkste in jaren kunnen zijn voor de toekomst van de Europese Unie. Om te beginnen omdat er binnenkort nog maar 27 lidstaten zullen zijn. Na chaotische stemmingen in het Lagerhuis, vragen om uitstel en nieuwe deadlines, en ondanks de pendeldiplomatie van Michel Barnier, Jean-Claude Juncker en Donald Tusk, lijkt het nu toch wel duidelijk dat Brexit onontkoombaar geworden is. Vroeger kende de Unie alleen een groeiscenario. Landen wilden erbij. Nu is er eentje dat de club wil verlaten. Niet alleen Theresa May maar ook Labour heeft hier een verpletterende verantwoordelijkheid, door het euroscepticisme van Jeremy Corbyn die nooit de Remain-campagne heeft willen steunen. De politieke balans in de Europese instellingen zal bovendien worden dooreengeschud door het succes van populistische, nationalistische en zelfs extreemrechtse partijen overal in Europa.

Vooral in Oost-Europa rommelt het. In Hongarije maakt Viktor Orbán elk democratisch debat onmogelijk door zowel de oppositie als het middenveld en de media monddood te maken. Zijn anti-Europese standpunten en zijn hard verzet tegen meer Europese gedeelde solidariteit met vluchtelingen krijgen vlot steun van de PiS-leiders in Polen en van premier Andrej Babis in Tsjechië. Met een aantal van die landen staat Europa voor de geloofwaardigheidstest om haar democratische waarden en de principes van democratie en rechtstaat in de Europese Unie overeind te houden. Maar ook in West-Europa neemt het gewicht van rechtse nationalisten en populisten toe: Lega Nord en 5 Stelle in Italië, FPÖ in Oostenrijk, FN in Frankrijk, het recente succes van Vox in Spanje geven aan dat de traditionele partijen in het midden van het politieke spectrum flink in de verdediging zitten. Bij ons in Vlaanderen heeft N-VA allang het geloof in meer Europese integratie – waardoor België overbodig zou worden – afgezworen. Zoals Ferdi De Ville in dit nummer betoogt, zullen nationalisten en extremisten wellicht niet echt zorgen voor een dijkbreuk. De vraag is of ze er in slagen om in het parlement een fractie te vormen die niet binnen de kortste tijd na kletterende ruzie uiteenvalt. Maar het ziet er niet alleen naar uit dat de grote fracties hun comfortabele meerderheid kwijt zijn, maar vooral ook dat de EVP haar standpunten naar rechts bijstuurt. In haar interview wijst Judith Sargentini erop dat die fractie gegijzeld wordt door haar rechterflank door Fidesz aan boord te willen houden. Als 'Spitzenkandidaat' van de EVP voor het Commissievoorzitterschap heeft Manfred Weber ook daardoor niet meteen de sociale rol van de EU bovenaan zijn agenda staan. In het Europees Parlement loert het gevaar dat politieke keuzes verwateren en de terechte verwachtingen van de kiezers niet worden ingelost. Want de echte vraag is niet voor of tegen Europa, maar wel welk Europa er in de volgende vijf jaar in de steigers wordt gezet.

Uit de Millenial Dialogue on Europe van FEPS blijkt dat 55% van de bevraagde millennials in België vindt dat de EU momenteel fout zit in haar prioriteiten. Dat er veel meer aandacht moet gaan naar de strijd tegen armoede en ongelijkheid, naar bescherming van het milieu en betaalbare groene energie, en naar een geloofwaardig migratiebeleid. Ook uit het ISPO Verkiezingsonderzoek blijkt dat kiezers in Vlaanderen kritiek hebben op het Europese functioneren. Vele mensen vinden dat het Europese project is doorgeslagen na de grote uitbreiding naar landen van Centraal- en Oost-Europa van 2000 terwijl er niet genoeg gedaan werd om sociale dumping te vermijden en de neerwaartse druk op de lonen en arbeidsvoorwaarden te verminderen. Voor veel kiezers moet Europa er niet alleen zijn om de economie competitiever te maken in de wereld, maar ook om mensen sociale zekerheid te bieden. Dat er zelfs sterke steun bestaat bij de bevolking in Europa voor een Europese werkloosheidsherverzekering die kan werken als een schokdemper voor landen die getroffen worden door een ernstige crisis, bewijst Frank Vandenbroucke in zijn artikel. Frans Timmermans en Kathleen Van Brempt spreken van een kantelmoment voor Europa, waar duidelijke keuzes moeten worden gemaakt voor de toekomst. De jongerenprotesten hebben klimaatbeleid op de agenda gezet. De gele hesjes maken dan weer duidelijk dat zo'n beleid vooral ook sociaal moet zijn. Eerlijke fiscaliteit moet deze sociale en ecologische doelstellingen mogelijk maken. Europese sociaaldemocraten willen een nieuw Sociaal Pact, met afdwingbare sociale en ecologische doelstellingen. Dries Lesage pleit ervoor om de doelstellingen voor duurzame ontwikkeling van de VN te gebruiken als kompas voor het Europese beleid, waarbij economische ontwikkeling verzoend wordt met sociale bescherming en ecologische doelstellingen. Tijdens de MO* Talks naar aanleiding van de Europese verkiezingen wees John Vandaele de prioriteiten voor het Europese beleid aan voor de komende periode: wegwerken van de schrijnende sociale en economische ongelijkheid, inzetten op een duurzaam klimaatbeleid en eindelijk werk maken van een solidair asiel- en migratiebeleid dat mensenrechten van vluchtelingen respecteert. Meteen ook de belangrijkste thema's voor na de verkiezingen volgens Judith Sargentini. Meer solidariteit, daar draait het om. Of het nu gaat over migratie, klimaat of herverdelen van de welvaart. Prioriteiten die nationalisten en conservatieven niet op de agenda willen. Deze keuzes duidelijk maken, daar moet het bij deze Europese verkiezingen over gaan.

Samenleving & Politiek, Jaargang 26, 2019, nr. 4 (april), pagina 2 tot 3

• edito
• Europa
• Europese verkiezingen