Toen ik de uitnodiging kreeg om een stukje te schrijven over waar we hoop vandaan moeten halen in deze barre tijden, was mijn eerste reactie: ik heb geen idee. Die sombere gedachte was wellicht ingegeven door hoe ernstig ik de klimaatcrisis inschat, hoe pessimistisch ik ben over de staat van de democratie, en over hoe lastig het zal zijn om de groeiende economische ongelijkheid te keren. Dit zijn zo'n grote uitdagingen, en voor alle drie geldt dat vooralsnog de tendens is dat deze problemen groeien. En wat de klimaatcrisis betreft, is een effectieve aanpak van het probleem ondertussen ontzettend urgent geworden. Waar moeten we dan onze hoop vandaan halen?

Toen las ik de volgende passage uit een dubbelinterview met Alexandria Ocasio-Cortez en Greta Thunberg. Daarin vertelt Ocasio-Cortez waar zij de hoop en kracht vandaan haalt om te strijden voor een betere wereld, toen zij enkele jaren geleden als jongvolwassene uit een arbeidersgezin met een zieke vader en een slecht betaalde baan in overlevingsstand stond: 'I was really wallowing in despair for a while: what do I do? Is this my life? Just showing up, working, knowing that things are so difficult, then going home and doing it again. And I think what was profoundly liberating was engaging in my first action – when I went to Standing Rock, in the Dakotas, to fight against a fracking pipeline. It seemed impossible at the time. It was just normal people, showing up, just standing on the land to prevent this pipeline from going through. And it made me feel extremely powerful, even though we had nothing, materially – just the act of standing up to some of the most powerful corporations in the world. From there I learned that hope is not something that you have. Hope is something that you create, with your actions. Hope is something you have to manifest into the world, and once one person has hope, it can be contagious. Other people start acting in a way that has more hope.' Toen ik dit citaat las, wist ik direct: dit klopt. Het klopt omdat we dit al zo vaak in de geschiedenis gezien hebben. En het is ook wat ik in mijn eigen leven ervaar, elke keer weer wanneer ik me aansluit bij een vorm van collectieve actie.

In essentie hebben we in situaties waarin we ons met ernstige, op het eerste gezicht 'hopeloze' maatschappelijke problemen geconfronteerd zien twee mogelijkheden. Ofwel trekken we ons helemaal terug op onszelf, en worden apathisch, hedonistisch, nihilistisch, en apolitiek. Misschien is dat wel wat het kapitalisme hoopt dat we doen: door regelmatig een middag te gaan shoppen, houden we ons korte termijn subjectief geluksgevoel op peil, en hebben iets om de aandacht af te leiden van de echte problemen waarmee we ons geconfronteerd zien. Wie te veel kennis van klimaatwetenschap heeft of van de andere mondiale problemen, en toch denkt dat er geen hoop is en dat inspanning en actie zinloos is, gaat met een goede roman en een fles wijn in de woonkamer zitten en trekt de gordijnen dicht.

Het alternatief is dat we nadenken over wat we zelf kunnen doen. Maar individuele actie geeft niet altijd veel extra energie, en daarom doorgaans ook niet veel hoop. Bovendien zijn er heel wat mensen die in hun eentje maar heel beperkte mogelijkheden hebben om een verschil te maken. Maar iedereen kan meedoen met collectieve actie. We nemen zelf een initiatief of sluiten ons aan bij een initiatief dat al bestaat, en bundelen onze krachten. Dat is op de korte termijn de moeilijkere strategie, want het vergt dat we uit onze comfortzone komen, en ons letterlijk gaan inspannen voor de veranderingen die nodig zijn. Het vergt ook dat we intensief samenwerken met andere mensen, wat vaak niet gemakkelijk is, want niet iedereen die zich in kringen van sociale projecten en activisme beweegt is even gemakkelijk om mee te werken (het is net zoals de rest van de wereld!). Bovendien is succes niet gegarandeerd. En in de strijd voor het aanpakken van maatschappelijke problemen waar grote belangen mee gemoeid zijn – wat bijvoorbeeld in het geval van klimaat zo is – is de kans groot dat men moet opboksen tegen machtige partijen. Maar daar waar dit voor individuen vaak erg moeilijk en soms zelfs gevaarlijk is – kijk maar naar hoe het sommige klokkenluiders vergaan is – maakt collectieve actie ons sterk, en daardoor hoopvol.

Dus er is wel een bron van hoop. Zoals Alexandria Ocasio-Cortez prachtig beschrijft in bovenstaand citaat, en zoals zij samen met Greta Thunberg in hun politiek activisme laten zien, kan een mens wél een verschil maken. De geschiedenisboeken staan vol van personen die een verschil maakten. Alleen moeten die aanvoerders en boegbeelden wel een hele beweging in gang krijgen om effectieve veranderingen te kunnen doorvoeren. En daarvoor hebben ze ons nodig. En wij weten nu ook waarom wij het moeten doen: niet alleen omdat maatschappelijk protest en maatschappelijke veranderingen noodzakelijk is om een aantal belangrijke problemen aan te pakken, maar ook omdat het de meest toegankelijke bron van hoop voor ieder van ons is. Kortom, hoop ligt verscholen in collectieve actie.

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019