De suggestie voor een Vlaamse canon in de startnota van de formateur biedt voer voor een voorspelbaar debat over zin en onzin en mogelijke invulling hiervan. Natuurlijk is er niets mis mee om als samenleving te stil te staan bij ons gemeenschappelijk verleden en te leren van wat ons onze hedendaagse sociale welvaart heeft gebracht. Maar interessanter is het nog vooruit te kijken: laat ons een canon voor de toekomst maken.

De tijd dringt en dwingt om ons hier acuut om te bekommeren, onze samenleving staat onder druk. Het 'take-make-waste' model van onze economie is niet vol te houden, digitalisering en robotisering verandert de rol van arbeid, verdere sociale ongelijkheid ligt op de loer, grondstoffen raken uitgeput – en zo ook de beschikbare ruimte – en de steeds sterkere klimaatverstoring is alleen te beperken met een snel afscheid van de fossiele brandstoffen waar we nu nog aan verslaafd lijken. Net als onze Europese buren staat België daarmee voor een enorme fysieke en sociale opgave.

Om mee te zijn in een transformerende wereld moet Vlaanderen volop ruimte geven aan beloftevolle vernieuwingen die nu al gaande zijn, en zich losworstelen van routines en belangen uit het verleden. Op allerlei domeinen, van energiebeheer tot watervoorziening, van gezondheidszorg tot sociale zekerheid en van verkeer en vervoer tot ruimtelijke ordening.

We moeten dus niet te lang blijven hangen in archaïsche oplijstingen van meesterwerken die ons verleden typeren maar net de noodzakelijke lessen trekken uit dit gemeenschappelijk verleden om bij hoogdringendheid onze nieuwe en gedeelde toekomst samen vorm te geven. Laat ons dus werk maken van een canon voor de toekomst met een verzameling van kernbegrippen die straks door onze kleinkinderen als vanzelfsprekend worden beschouwd.

Een voorproefje hiervan alvast:
- 'Commons'. Natuurlijke hulpbronnen (zoals water, lucht, materialen) en bronnen van kennis en cultuur (teksten, illustraties,...) functioneren als gemeengoed en zijn toegankelijk voor alle leden van de samenleving.
- 'Herschalen'. De samenleving is ingericht op nabijheid en mensenmaat (lokale economieën, lokale munten). De economie is circulair, met ketens die soms wereldwijd maar vaker lokaal georganiseerd zijn; en waarbij opwaarderen in plaats van afschrijven van materialen de norm is.
- 'Leren'. Mensen van alle leeftijden kunnen vaardigheden en competenties opdoen en gezamenlijk reflecteren over wat nodig is voor een duurzame toekomst; ruimte wordt gemaakt door samenwerkende bedrijven, overheden, kennisinstellingen en scholen.
- 'Nalatenschap'. Een nieuwe, verworven waarde in ons dagelijks doen en laten waarbij het de eerste prioriteit is maatschappelijke waarde te creëren.
- 'Samenbestuur'. Coöperaties voor bijvoorbeeld energie en wonen, en nieuwe vormen van 'publiek-civiele-samen-werking' waarbij overheid en burgers in nieuwe allianties gezamenlijke of publieke zaken beheren.
- 'Sociale innovatie'. Dit complement van technische innovatie betreft vernieuwing in manieren van samenwerken, organiseren, denken en doen.
- 'Waarde'. Het waardebegrip omvat factoren als gezondheid, geluk en natuurlijk kapitaal, naast materiële en monetaire waarde. Dit zorgt voor meer holistische besluitvorming en een grote verschuiving in bedrijvigheid (bijvoorbeeld in de Antwerpse haven), van effectief onttrekken van waarde naar effectief creëren van waarde.

Zou het geen uitdaging zijn om deze 'canon voor de toekomst' verder aan te vullen samen met de jonge millennials, met ondernemers, burgers en middenveld – en ook in de volgende geschiedenisles?

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019