'Soms hebben mensen geen keuze, maar ze hebben wel altijd hoop.' Het citaat is van de Indiase schrijfster Arundhati Roy. Van haar boek De god van de kleine dingen ontleende ik deels de titel van dit stuk. Het zijn deze kleine dingen die, in een wereld vol grote rampen, bressen slaan in muren van onverdraagzaamheid, domheid en kille berekening.

Hoop beschermt de hersenen. Letterlijk. Hoop is geen vaag gegeven, geen nevel die op ons neerdaalt in mindere tijden, maar heeft een duidelijke plaats in onze hersenen. Dat hebben wetenschappers ontdekt. Meer bepaald ligt onze hoop in de bilaterale mediale orbitofrontale cortex, boven de oogkassen, daar waar processen plaatsvinden die te maken hebben met beloning, motivatie, probleemoplossing en doelgerichtheid. Vanuit die plaats beschermt hoop onze hersenen tegen de effecten van angst.¹

Is hoop zelf – of beter de activiteit van het hopen – tijdloos, dan zijn de onderwerpen van de hoop niet alleen tijdsgebonden, maar verschillen ze ook van persoon tot persoon, stelt cultuurhistoricus Peter Burke.² 'De projecten van politieke leiders of bureaucraten kunnen worden gesteld tegenover alledaagse pogingen om individuele dromen te verwezenlijken', aldus Burke. We hopen op een betere wereld, rijkdom, liefde, roem, goede punten en een fijn lief. Small hopes, noemt Burke deze. Maar naast deze kleine 'hopen' van mensen, is er ook wat ik hier de hoop van de kleine dingen wil noemen. De acties van mensen die hoop geven. 'De wereldverbeteraars van de kleine stapjes', zo omschreef De Groene Amsterdammer, dat geweldige blad uit Nederland, deze acties in een speciale editie van het tijdschrift over… hoop. Alleen met de titel van het edito ('Hoe optimistisch te blijven in deze sombere tijden?') was ik het niet eens. Hoop is niet hetzelfde als optimisme. Optimisme is het positief kijken naar dingen, en ergens ook verwachten dat de dingen ook wel goed zullen gaan. Hoop daarentegen is de wens dat wat we willen, goed zal verlopen. Hoop volgt op 'ondanks'. Ondanks de weigerachtige houding van veel regeringen, hopen we dat het nog goed komt met klimaatakkoorden. Ondanks het uitblijven van veroordelingen van ranzig racisme, blijven we hopen dat Vlaams Belang inziet dat het opjutten van de bevolking ernstige gevolgen heeft. Door het 'ondanks' is hoop ook realistischer dan optimisme. Een gevoel van nuchterheid dat toch kan doen dromen.

Zoals deze verhalen die mijn hoop van de kleine dingen verbeelden:

* Een daad van noodzakelijke ongehoorzaamheid: Carola Rackete, de kapitein van het reddingsschip Sea-Watch 3, die 15 jaar cel riskeert omdat ze, ondanks een verbod van de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini, met haar boot met 42 migranten aan boord aanmeerde in de haven van Lampedusa.
* Een daad van noodzakelijke ongehoorzaamheid, bis: de burgers die voor de correctionele rechter werden gedaagd omdat ze in Brussel onderdak hadden geboden aan migranten van het Maximiliaanpark. Ze werden beschuldigd van mensensmokkel en lidmaatschap aan een misdaadorganisatie.
* Een reeks acties met een hoog fuck you-gehalte: de jonge Iraanse vrouwen die zichzelf laten filmen terwijl ze zonder hoofddoek op straat dansen. De Iraanse staat verbiedt niet alleen dansen, maar verplicht vrouwen ook het hoofd te bedekken. De dansende vrouwen zetten hun filmpjes al jaren op sociale media. Af en toe wordt één van hen opgepakt, maar de actie gaat – ongeorganiseerd en spontaan – verder.
* Een ontzettende doorzettingskracht: de Turkse schrijver en intellectueel Ahmet Altan die, opgesloten in een Turkse gevangenis, een prachtig boek neerpent. Altan zit een gevangenisstraf van 15 jaar uit op beschuldiging van deelname aan de couppoging van juli 2016.
* Een boodschap van verbinding: de nieuwe burgemeester van Istanbul wiens verbindende campagneslogan 'Alles komt goed' tot ieders verbazing de kandidaat van president Erdogan versloeg. Het was niet alleen de slogan. In heel zijn campagne had hij aangegeven de burgemeester van álle inwoners te willen zijn. Verbinding won deze keer op polarisering.
* Een corruptiebestrijder als president: de nieuwe president van Slowakije, Zuzana Caputová, die de populisten versloeg. Ze is jong, de eerste vrouwelijke president en verkondigt niet alleen corruptie te zullen bestrijden maar brengt ook een boodschap van tolerantie en verzoening.

Bovenstaande voorbeelden zijn ontroerend. Ze geven moed. En gelukkig had de lijst van hoopgevenden langer gekund. Ik had ook nog de Syriërs kunnen vermelden die hier, na de gruwel in eigen land, een mooi leven uitbouwden. Of het homokoppel uit Molenbeek dat minderjarige vluchtelingen opvangt. Of mijn buurjongen die voor het goede doel maaltijden kookt van voedsel dat supermarkten anders weggooien. Deze personen en hun verhalen inspireren. Ze bieden een alternatief voor het gif dat in de maatschappij langzaam uitgroeit tot het nieuwe normaal. Een alternatief dat zich nestelt in het hoofd, boven de oogkassen.

Voetnoten

1. Wang, Song et al, 'Hope and the Brain: Trait Hope Mediates the Protective Role of Medial Orbitofrontal Cortex Spontaneous Activity Against Anxiety', NeuroImage, 157 (2017), pp. 439-447.↑
2. Burke, P, 'Does hope have a history?', Estudos Avançados, 26(2012)75, pp. 207-217.↑

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019