Na 33 jaar in België te wonen zie ik nog steeds censuur in de internationale berichtgeving inzake Iran. De Iraanse autoriteiten veroorzaakten in november 2019 een week lang een black-out van het nationale internet: om de binnenlandse berichtgeving naar de internationale media te voorkomen maar ook om het verder stimuleren van de interne protesten in de kiem te smoren. Want wie zet er deze protesten in Iran systematisch in de schijnwerpers? Niemand… behalve Trump misschien in zijn tweets! Hoe ironisch is de wereld? Hoe zou het zijn indien de media ook informatieve tijdslijnen zouden opstellen over de protesten in Iran? Een titel als 'Protesten in Iran sinds de ontdekking van olie. Van 1908 tot op heden', lijkt me alvast een goede aanzet.

Tijdens de rouwceremonies van de Iraanse generaal Souleymani zagen we in de media duizenden Iraniërs deelnemen aan de optochten. Een beeld dat al gauw gebruikt werd om de eenheid in het land tegen de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Israël te benadrukken. Iran heeft een bevolking van ongeveer 80 miljoen inwoners, allicht hebben niet alle 80 miljoen deelgenomen. Een heel ander verhaal dus.

De meerderheid van de Iraniërs reageert vrij onverschillig ten aanzien van het kat-en- muisspel van de Iraanse en Amerikaanse autoriteiten. Wat maakt dat ze onverschillig zijn?

It's the hunger, stupid! Iraniërs met een gemiddeld inkomen kunnen de eindjes niet aan mekaar knopen. De huurprijzen van appartementen zijn vaak meer dan het dubbele van een gemiddeld inkomen in Iran. Daarnaast swingen de voedselprijzen de pan uit. Veel mensen kunnen geen uien of aardappelen kopen. Geen enkel prijskaartje blijft stabiel, alles jojoot om de haverklap en werkt vele Iraanse consumenten op de zenuwen. In 2019 waren er geen degelijke luiers of maandverband beschikbaar omdat deze van buitenlandse makelij zijn.

En ja, ook klimaatverandering speelt een rol. Iran staat volgens de World Air Quality Report 2018 bij de landen die 'Unhealthy for Sensitive Groups' scoren. Teheran, waar ongeveer 12 miljoen inwoners wonen, staat op de 23e plaats van de 62 meest vervuilde hoofdsteden. In de winter worden de scholen er, omwille van de hardnekkige luchtvervuiling, naar jaarlijkse gewoonte twee à drie weken gesloten. Bejaarden, zwangere vrouwen, zuigelingen en jonge kinderen worden dan aangeraden om de buitenlucht te mijden. Ellenlange files en verkeerschaos in de Iraanse straten zijn voor werknemers en scholieren een dagelijkse realiteit.

Na de dood van Souleymani pleegden de Iraanse autoriteiten na veel geblaat een raketaanval op een zo goed als leegstaande Amerikaanse militaire basis in Irak. Het is niet duidelijk of er al dan niet doden of zwaargewonden vielen. Tijdens dezelfde aanval werd een Oekraïense burgervliegtuig neergehaald. Initieel deden de Iraanse autoriteiten een poging om het voorval te ontkennen en de bewijslast bij Oekraïne en de andere landen te leggen. Pas nadat Iraanse burgers de raketten toevallig opgemerkt hadden – de aanval werd gefilmd en het beeldmateriaal via sociale media verspreid – gaven de Iraanse autoriteiten toe dat zij de Oekraïense Boeing 737 neergehaald hadden. Familieleden van de slachtoffers van de crash en manifestanten, vooral studenten, bliezen de protesten met woede en plaatsvervangende schaamte nieuw leven in. Met duizenden kwamen ze op straat. En opnieuw werden deze opstanden door het gebruik van traangas en geweerschoten door de oproerpolitie, die mensen gewond of gedood hebben, in de kiem gesmoord. Ondertussen circuleren er op sociale media door zowel binnenlandse als diaspora Iraniërs, karikaturen van de Iraanse raketaanval. Zelfspot is onder Iraniërs intussen een manier om met hun politieke frustraties om te gaan. En die frustraties zijn er. De leuzen die op zaterdag 11 en dinsdag 12 januari 2020 gescandeerd werden, spreken voor zich: 'Weg met het Islamitische regime!'; 'De Islamitische Revolutionaire Garde pleegt misdaden en de leider (Khamenei) steunt hen!'; 'Wij zijn met lege handen, laat jullie knuppels vallen!'; 'Het regime is schaamteloos!' en 'Onze leider is een schande!'.

Wat als het Islamitische regime valt? Dit is een vraag die veel Iraanse diaspora journalisten, politicologen, sociologen en anderen zich al jaren stellen is. Na de Tweede Wereldoorlog leefden niet alleen nationalistische, monarchistische maar ook socialistische ideologieën in Iran. Daarnaast waren er communistische politieke partijen zoals de Tudeh-partij of de marxistische Mudjaheddin-e-Khalq in de jaren 1960 en de Fedai'yan-Khalq in de jaren 1970 die gewelddadige oppositie voerden tegen de sjah. Een heel ander beeld van de (naoorlogse) historiek in Iran dus. Maar ook verklaarbaar, want hoeveel journalisten of mediakanalen zouden wereldwijd 'operatie Ajax' belicht hebben? Deze Brits-Amerikaanse geheime operatie wierp in 1953 de Iraanse premier Mossadegh (1951-1953) omver. Mossadegh was de leider van de politieke partij 'Nationaal Front'. Hij wou de Iraanse olie nationaliseren en andere democratiseringsprocessen invoeren. Kortom, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten trokken toen de stekker prompt uit het politieke en economische empowerment- en 'dekolonisatieproces'.

De moderne geschiedenis toont aan dat de wortels van de Iraanse politieke ideeën van allerlei pluimage zijn waarvan de kiemen bij een volgende (r)evolutie opnieuw de kop op kunnen steken. Toekomstige gebeurtenissen in Iran zullen dus niet louter te verklaren zijn door de alom bekende en steeds weer aangehaalde Islamitische Revolutie in 1979. Hopelijk slagen westerse media er ooit in om van hun persvrijheid gebruik te maken door de boodschappen van duizenden Iraanse politieke gevangenen en manifestanten via sociale media daadwerkelijk onder de loep te nemen en te belichten.

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 2 (februari), pagina 58 tot 59

• Iran
• framing
• protest