Wij zijn een jaar na de verkiezingen. En in een marge van de krant lezen we dat er – verkennende – gesprekken zijn tussen de – potentiële – coalitiepartners. Want nadat onze politieke leiders er niet in slaagden een regering te vormen in 2019 omwille van de angst voor een electorale afstraffing in 2024, botste ook de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog op verkiezingskoorts. Nochtans klonk het van Nederlandstalig links over Franstalig rechts dat de coronacrisis noopt tot nationale eenheid; 'tot 't nut van 't algemeen!'. Maar al snel bleek dat de grootste Franstalige partij niet in zee wou gaan met de grootste Nederlandstalige, omdat het zoiets echt niet verkocht krijgt aan haar eigen kiezers. Net zoals vlug duidelijk werd dat die laatste wou meevaren, maar op voorwaarde dat de sluizen naar een staatshervorming geopend worden. Tenzij u het beter begrijpt dan ik – een staatshervorming om de coronacrisis te bedwingen –, gold ook in deze crisis maar één ding: electoraal eigenbelang.

De angst om stemmen te verliezen mist daarenboven elke voeling met de realiteit. Want zo hoog is de verkiezingskoorts, dat politieke gedachten ijlen. Alsof de kleur van de coalitie die een crisis indamt, belangrijker is dan hoe ze dat doet. Politici draaiden zo even dol als hun kiezers, die met een bang hart hun winkelkar vol wc-papier laadden – alsof ze menen dat je de anus beter opblinkt, als ze hersencellen uitscheidt. Maar hoe onterecht deze angsten ook mogen zijn, het wijzen op het gebrek aan rationaliteit ontmoedigt het irrationeel gedrag niet. Net zoals supermarkten beroofd werden van hun voorraad wc-papier, blijft het beleid dat het grotere belang moet dienen ook uit.

Wel, net zoals moreel gezag bij burgers niet werkt en supermarkten het aantal wc-rollen per kar moesten beperken, wordt ook dwingend gezag ten aanzien van politici een jammerlijke noodzaak. Als politici verlamd door de volgende verkiezing het (schijnbare) eigenbelang niet kunnen overstijgen, dan moeten we herverkiezingen maar afschaffen. 'Democratie, geen herverkiezing', het was tot voor kort het mantra in Mexico. Na een decennialange dictatuur zagen de Mexicanen lange tijd elke verlenging van politieke mandaten als een bedreiging. Parlementairen, ministers, presidenten: na één mandaat verdwenen ze van de kieslijsten.

Zo misloop je natuurlijk heel wat voordelen die herverkozen politici bieden, redeneren ook de Mexicanen nu, die steeds meer van deze herverkiesbaarheidsbeperkingen opheffen. Maar het grootste voordeel dat herverkiezingen zouden bieden, bleef bij ons in ieder geval uit: de zorg voor het algemeen belang veiligstellen. In de vorm van beleid dat de duur van een legislatuur overstijgt. Want wat al jaren blijkt uit de aanhoudende mobiliteitscrisis en waar ook de klimaatcrisis van getuigt, maakte de coronacrisis pijnlijk duidelijk: de zorg om geen stemmen te verliezen is allesoverheersend, zelfs als er mensenlevens verloren gaan.

Dan is een verbod op een verlenging van een mandaat als parlementair, minister of partijvoorzitter het noodzakelijk kwaad. Zoals een container op de grens van een land in lockdown die grenstoeristen het niet-essentiële funshoppen noodzakelijkerwijs belet, maar die ook een zieke de snelste weg naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis – net over de grens – kwalijk verspert. Of die, erger nog, een vrachtwagen van Albert Heijn met een lading wc-papier de grensovergang ontzegt.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2020: #BeterNaCorona van Samenleving & Politiek.

• #beternacorona
• verkiezingen