Laat me meteen met de deur in huis vallen. Als ik één verzoek mag voorleggen aan de vertegenwoordigers van het volk, dan is het wel dit: doorbreek het zwart-witdenken, want er is meer dan alleen 0 of 1. Geef ons eindelijk toegang tot de grijze zone, durf te sleutelen aan een kader dat maatwerk en kansencreatie stimuleert en mooie initiatieven niet met regelgeving beknot, maar juist mee faciliteert.

Sinds iets voor de jaarwissel heb ik me vanuit het perspectief van de chronische pijnpatiënt ondergedompeld in dialoog met politici van alle partijen, inclusief de uitersten.¹ De focus lag daarbij op het bevragen van de blik waarmee onze beleidsmakers kijken naar de groeiende groep langdurig zieken en hoe ze de steeds groter wordende nood aan werk- en wendbaar werk willen invullen. Het politieke cliché dat los over alle partijgrenzen heen hoorbaar was: 'Alles kan beter en flexibeler.' Het grootste verschil zit 'm in de achterliggende drijfveren om hier ook echt op te gaan inzetten. In een notendop variëren de visies van 'iedereen die kan werken, moet (uiteraard liefst voltijds) werken als we overmorgen nog een betaalbare sociale zekerheid willen' tot 'we hebben als samenleving baat bij werk op maat van de mensen – ziek of gezond – om ons sociaal weefsel zo inclusief mogelijk te maken.'

BURGERS BOVEN BEURZEN

De komst van corona creëerde halsoverkop een samenleving waarbinnen ziekte en het belang van welzijn alomtegenwoordig werden. Het behoud van de gezondheid van de burgers steeg met spoed uit boven dat van de besmette beurzen. Binnen deze nieuwe realiteit moest iedereen bovendien een begrenzing in zijn keuze- en bewegingsvrijheid doorstaan, tous ensemble in de strijd tegen een onzichtbare, gemeenschappelijke vijand. Dat was trouwens best een mooie kans om je individueel inlevingsvermogen te voeden en meer aandacht te schenken aan de veelal onzichtbare mensen die omwille van fysieke en/of geestelijke problemen veel vaker dan hen lief is in lockdown moeten gaan. Heb jij ze gegrepen?

De ernst van de zaak – uitgedrukt in onheilspellende curves en dodentellers – duwde politieke beslissingen noodgedwongen in een stroomversnelling. Flexibiliteit bleek plots meer dan een modewoord. Telewerk werd de norm, net als virtueel (hoger) onderwijs, en ook binnen de gezondheidszorg kwam ineens ruimte voor een technologische revolutie. De hamvraag is nu of er een verduurzaming gaat komen van de gecreëerde mogelijkheden, ook nadat de grote dreiging wegebt? We weten vandaag nog niet half hoe groot de collateral damage van Covid-19 gaat zijn, zowel op sociaal als economisch vlak, maar de slechte prognoses vliegen al lustig in het rond, vergezeld van uiteenlopende plannen van aanpak. De ene visie gelukkig al verder verwijderd van back to normal dan de andere. Ter illustratie een citaat uit het versgeperste essay van Paul Verhaeghe Hou afstand, raak me aan:

'De keuze om economie opnieuw ondergeschikt te maken aan de samenleving, de keuze voor arbeidsduurverkorting en een basisinkomen, voor billijke belastingen: het zijn stuk voor stuk politieke beslissingen die als resultaat een aangenamere samenleving zullen opleveren waar mensen een goed leven kunnen opbouwen. In weerwil van wat steeds dezelfde kleine minderheid blijft beweren, zijn deze alternatieven wel degelijk realiseerbaar en betaalbaar. De voorwaarde is dat er opnieuw een politiek bestel komt dat de belangen van de gemeenschap vooropstelt. Een andere overheid dus, en dat is mijn volgende hoop.'

Ik ben geen econoom, maar met meer dan 460.000 langdurig zieken op de teller en een verwachte stijging in de naweeën van het virus, lijkt het me zinvol om in deze hopelijk duurzame en positieve vlaag van verandering en vernieuwing in te zetten op een minder wit-zwarte maatschappij. Eentje waarbinnen beperkingen van welke vorm dan ook, je kansen om bij te dragen aan de wederopbouw van onze samenleving niet als vanzelfsprekend saboteren. Meer autonomie en vertrouwen voor al wie zich geroepen voelt, mag en kan dat, alsjeblieft?

DOOR EEN NEUTRALERE BRIL?

Laten we beginnen bij de beeldvorming, want die is niet in het minst bepalend voor de mate waarin we als collectief bereid zijn problemen te erkennen en inclusieve oplossingen te bedenken. Welke overtuigingen koester jij wanneer het gaat om mensen die langdurig uitvallen? Alleen al het gangbare taalgebruik ademt de negatieve bijklank uit die we moeiteloos lijken te koppelen aan inactiviteit: zij die ziek 'verzuimen', die 'ongeschikt' zouden zijn voor arbeid, die tot een bepaald percentage bestempeld worden als minder 'valide': tot werken in staat; = gezond, aldus de dikke Van Dale online.

Misschien stellen we beter de arbeidsmarkt en het overkoepelende beleid zelf in vraag, in plaats van blijvend te twijfelen aan het stijgend aantal mensen die er hun weg niet (langer) in vinden? Niemand kan, denk ik, nog ontkennen dat de neoliberale winstmachine aan de lopende band 'gezonde' werkmieren opbrandt. Niet verwonderlijk toch dat je er met een onderliggende lichamelijke of mentale aandoening nog veel minder kan aarden? Laat staan dat anderen zomaar in je slaagkansen geloven wanneer je behoort tot wat algemeen gezien wordt als 'de zwakkeren', de onbetrouwbare dutsen van wie je geen topprestaties mag verwachten. Ik illustreer deze demotiverende dynamiek graag met een raak citaat uit mijn pre-corona podcast met Dirk De Wachter²:

'Ik zie hier patiënten die eigenlijk stilletjes aan beter zijn, uit het dal kruipen en terug in staat zijn zich een zinvolle plaats in het sociale weefsel te geven, namelijk door activiteit. Maar de harde wereld van het werk, daar zijn ze te kwetsbaar voor. Er is blijkbaar een soort dichotomie: ofwel kan je het werktempo met alle druk aan, ofwel niet. Dus dan moet ik, psychiater, mensen ziek schrijven, anders hebben ze geen inkomen. Ik zeg dan aan de adviserend geneesheer: 'Deze mens is nog heel ziek, het gaat echt niet.' […] Hoe kunnen we een mens die beter is, maar het rustig aan moet doen, een positie geven met een menselijk inkomen en hem uit het stigma van randgeval halen? Stoppen met mensen aan de rand van de boot een klein bureautje te geven met in gedachten: 'Zet u maar hier en doe maar een beetje, manneke. Ocharme, dan kan jij ook iets doen', vriendelijk en neerbuigend als we zijn. 'Kijk toch eens hoe goed we zijn?' Degoutant vind ik dat. Hoe kunnen we waardigheid creëren? Mensen in hun waarde zetten en hen respecteren voor wat ze kunnen.'

VAN OF-OF NAAR EN-EN-EN-…

Niemand twijfelt nog aan het feit dat een zinvolle bezigheid hebben een cruciaal onderdeel is van het mentale en lichamelijke welzijn, toch? Laat het daarom in de eerste plaats een waarheid zijn die niet alleen geldt voor de gezonde(re) gelukzakken, maar net zo goed voor wie leeft met aangeboren beperkingen, psychosociale kwetsbaarheden, chronische ziekten, … Is het überhaupt nog werkbaar om mensen te beoordelen op basis van mankementen, meestal met een ongezonde fixatie op wat ze niet kunnen?

In plaats van per definitie begrensd te moeten zijn, verlang ik naar een systeem dat je effectief flexibel laat combineren wat voor jou en je leefomgeving het meest haalbaar én menselijk wenselijk is. Geef mij daarom maar een samen-leving waarin je én ziek én ondernemend én zorgdragend én hulpbehoevend mag zijn, zonder te moeten vrezen voor je bestaanszekerheid of voor afstraffing door een begrenzend beleid. Een maatschappij waarbinnen de overheid als vanzelf minder jaagt op de afwijkingen omdat de nood aan zorgvuldig afgebakende hokjes beduidend kleiner wordt. O, en waar het basisvertrouwen in 'ons' opmerkelijk groeit. Geen eenheidsworst, maar wel een kleurrijk scala van mensen in een kansrijke grijze zone. Dat is mijn #BeterNaCorona.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2020: #BeterNaCorona van Samenleving & Politiek.

VOETNOTEN

1. Deze gesprekken met politici kaderen binnen het onderzoek voor Zinvol Ziek?, een maatschappijkritisch boek- en podcastproject over leven met langdurige ziekte in een samenleving waar presteren en excelleren om liefst van al nog maximaal te consumeren hardnekkig blijven primeren. De gesprekken kan je ongecensureerd beluisteren via 'in de grijze zone' op Spotify. De meerderheid ervan is bovendien ook te lezen op burgerplatform De Wereld Morgen via bit.ly/averechtseschrijfsels. Het boek wordt voorjaar 2021 verwacht.↑
2. Te beluisteren via www.zinvolziek.be. Ik kreeg de kans om hem ook tijdens de lockdown enkele vragen voor te schotelen via Zoom. Voor die coronababbel kan je terecht op vimeo.com/averechtse↑

• #beternacorona