Wat de Covid-19 crisis naar boven bracht, is dat steeds dezelfde groepen het meest getroffen worden. Of het nu een economische, gezondheids- of klimaatcrisis is, het zijn degenen die het minst gewaardeerd worden door het systeem die de boel recht houden. Verplegend personeel, postbodes, vuilnisophalers, kassabedienden, arbeiders, en ga zo maar door. De sterkste schouders dragen niet de grootste lasten. Neen, het zijn de families die in te kleine huizen wonen, geen toegang hebben tot groen in hun directe omgeving, geen laptops ter beschikking hebben voor hun kinderen, slecht betaalde jobs uitoefenen, gekleurde gemeenschappen, vluchtelingen, enzovoort. Kortom, zij die wereldwijd door de klimaatcrisis het hardst getroffen worden, krijgen nu ook de zwaarste klappen van corona. Het maakt duidelijk dat de vele uitdagingen waar we voor staan met elkaar verbonden zijn.

Het is niet zo dat de klimaatbeweging blind is geweest voor alle strijden die op het eerste zicht niet klimaat-gebonden zijn. Zeker bij Climate Express is het al langer duidelijk dat sociale rechtvaardigheid onlosmakelijk verbonden is met de klimaatcrisis. Het staat zwart op wit in onze visie en is onderdeel van onze strategische doelstellingen.

Toch is het nooit zo zichtbaar geworden als nu. Door Covid-19 is de klimaatbeweging doordrongen van het feit dat de strijd tegen de vernietiging van de aarde een sociale strijd is. Het is een strijd van indigenous people, tegen racisme, tegen armoede, tegen alles wat inherent fout is aan dit fundamenteel ongelijk systeem. Of zoals António Guterres van de VN het verwoordde: de pandemie is 'een soort röntgenfoto, die breuken aan het licht brengt in het fragiele skelet van de samenlevingen die we hebben opgebouwd'.

Als de klimaatbeweging haar ogen nog niet volledig had geopend, dan kan ze die nu onmogelijk nog sluiten.

DE CORONALES VOOR DE KLIMAATBEWEGING

De les die de klimaatbeweging hieruit moet trekken, is dat we volop moeten inzetten op verbreden en verbinden. Je kan als beweging niet vragen aan mensen om zich in te zetten voor jouw doelen, als je geen oog hebt voor hun strijd tegen systemische ongelijkheid.

Het goede nieuws is dat de partnerschappen voor het grijpen liggen. Er zijn talloze groepen die opkomen voor de rechten van de LGBTQIA+ gemeenschap, tegen armoede en racisme, en ga zo maar door. Het wil ook zeggen dat we banden moeten aanhalen met onze natuurlijke partners. Mensen die een volkstuintje hebben, zien zichzelf misschien niet direct als activist maar in feite zijn ze het wel. Ze doen iets wat het systeem verzwakt; ze kopen geen besproeide tomaten die met het vliegtuig of vrachtwagen vanuit Italië worden ingevoerd. Hetzelfde geldt voor de talloze coöperatieven die worden opgestart. Of het nu gaat om gezamenlijke aankoop van een windmolen of investering in een stuk grond om een zelfoogstboerderij op te richten. Zij brengen veranderingen aan op microniveau. Hoe meer zulke initiatieven hun weg in de samenleving vinden, hoe groter de impact op macroniveau.

En de kansen blijven zich aanbieden. Elke week is er wel ergens in België een manifestatie om een stuk bos te beschermen, een actie tegen sociale ongelijkheid of een protest tegen besparingen in maatschappelijk belangrijke dienstverlening. Waar het vroeger steeds dezelfde mensen waren die aan de kar trokken, zie je nu een grote diversiteit aan actievoerders.

Maar daar schuilt ook het gevaar. Als burgerbewegingen of wijkcomités enkel bezig zijn met de problemen die zich 'in hun back yard' afspelen dreigt de klimaat -en sociale beweging versplinterd te geraken.

Het is fantastisch dat mensen zich verenigen om lokale problemen aan te pakken, maar in het achterhoofd moet duidelijk zijn welke mechanismen er schuilen achter het kappen van dat wijkparkje, of de besparingen in woonzorgcentra. Het is het huidige systeem dat moet worden aangeklaagd en vooral radicaal veranderd. Hier is een belangrijke rol weggelegd voor de grote organisaties die, nu het sociaaleconomisch aspect binnendringt in hun DNA, pro-actief de hand moeten reiken aan kleinere initiatieven en groeperingen. Zij kunnen de spil zijn in het ecosysteem van het activisme, waardoor we naar een gezamenlijk en breed gedragen doel kunnen werken, en op die manier veel meer impact genereren.

KLIMAATACTIVISME IN TIJDEN VAN CORONA

Sociale media zijn hoe langer hoe meer belangrijke tools binnen het activisme. Online activisme was voor de coronacrisis al aanwezig in de vorm van petities, opiniestukken, en dergelijke meer. Tijdens de lockdown werd het de levensader. Talrijke workshops, lezingen en meetings namen de plaats in van de wekelijkse teamvergaderingen of bootcamps. Ondanks het steriele karakter van een computerscherm gebeurden er speciale dingen met verregaande gevolgen. Het wereldwijde web zoals het bedoeld is, namelijk mensen verbinden vanuit alle uithoeken van de wereld, werd voor elke activist realiteit. Ik leerde zeer jonge klimaatactivisten kennen uit Zuid-Amerika en Japan die met gevaar voor eigen leven de straat op gaan. En jawel, ook hier in België werden nieuwe contacten opgebouwd. Het zorgde voor een golf van enthousiasme. En vooral, het was zeer leerrijk. We werden letterlijk uit onze bubbel gehaald en gedwongen om onze blik te verwijden.

Ook het activisme zelf ging volledig viraal. Het voelde aan als een nieuw momentum, samen tegen corona, maar vooral samen voor een betere toekomst. Ontelbare burgers lieten hun stem horen. Er vormden zich nieuwe initiatieven zoals '#BeterNaCorona' en nieuwe allianties als 'Not Back To Normal'. Toch lijkt het alsof online activisme in België nog in de kinderschoenen staat. Online manifestaties zijn leuk voor zij die eraan deelnemen en sympathisanten, maar de impact blijft beperkt tot degenen die in de juiste Facebookgroep zitten of Twitteraccount volgen. In ander woorden: 'preaching to the choir'. Acties zoals in de VS, waar een gemeenschap een verkiezingsrally platlegt, hebben we hier nog niet gezien. Maar net dat geeft ook hoop. We kunnen veel leren van hoe activisten overal in de wereld online acties opzetten die wel degelijk resultaat behalen en een breed publiek aanspreken.

ONLINE VERBONDEN, OFFLINE SOLIDAIR

De toekomst van het activisme is – om een populaire term uit de business wereld te gebruiken – vooral omnichannel. Mensen leven, werken en kopen offline én online. Dus moet ook activisme in beide werelden gebeuren om voldoende impact te hebben.

We moeten opnieuw de publieke ruimte innemen. Als je de teleurstellingen binnen de klimaatbeweging optelt van de laatste jaren zou je kunnen denken dat het helemaal geen zin heeft om op straat te komen. Niets is minder waar. Zonder straatprotesten zou er geen Europese Green Deal (die zeker niet zaligmakend is, maar dat zou me te ver brengen) zijn en het besef bij vele bedrijven dat inzetten op duurzaamheid geld in het laadje brengt, kan enkel omdat de consument vragende partij is. En dit is dan weer vooral te danken aan zichtbaarheid, waardoor de staat van onze wereld een 'hot topic' blijft in het maatschappelijke en politieke debat. Dat een klassieke mars geen impact heeft, klopt dus niet. Maar wellicht zal een grote massamanifestatie zoals die van Black Lives Matter in Brussel de laatste geweest zijn in 2020.

We moeten dus op zoek naar nieuwe vormen van straatprotest. In de voorbije maanden heeft Greenpeace al een paar mooie dingen laten zien, maar we moeten verder durven gaan. Oké, geen massamobilisaties, wel inzetten op verspreide acties in tijd en ruimte met verschillende actievormen.

Of het nu geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid is of een menselijke ketting. Zolang de boodschap mensen aanspreekt en kan overtuigen om mee te stappen in een betere toekomst, is er hoop.

KLIMAAT- EN SOCIAAL ACTIVISME: ÉÉN STRIJD

Ook hier zal verbondenheid en overleg met de verschillende actoren binnen het klimaat- en sociaal activisme een cruciale rol spelen. Zorgen dat de verschillende actoren elkaar niet van het podium duwen, zoals vroeger wel eens gebeurde, kunnen we ons echt niet meer veroorloven. Er is te veel te doen en te weinig tijd.

De coronacrisis heeft veel verwoest, en de effecten ervan zullen nog lang blijven nazinderen. De crisis heeft op meedogenloze wijze bestaande problemen en hun diepgaande connecties blootgelegd. Maar als de klimaatbeweging met dat inzicht aan de slag gaat én de handen reikt naar andere groeperingen die op hun manier werken aan een betere wereld, dan kunnen we onze toekomst in een veel positievere richting sturen. De dag dat alle organisaties, ongeacht hun strategie, dezelfde doelen nastreven, dan pas zal de klimaatbeweging de impact hebben die nodig is om een echte systeemverandering tot stand te brengen.

Met dank aan Laurence Van Elegem voor haar kritische blik en goede raad.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2020: #BeterNaCorona van Samenleving & Politiek.

• #beternacorona