Sinds de jaren 1990 wordt er steeds scherper ingezet op het activeren van werkzoekenden richting de arbeidsmarkt. Mensen met een werkloosheidsuitkering of een leefloon kunnen beroep doen op een arsenaal aan tewerkstellingsmaatregelen en begeleidingsinstrumenten (de preek). Hun zoekinspanningen worden streng en nauwgezet gecontroleerd door VDAB en het OCMW. Om zo veel mogelijk mensen aan de slag te krijgen voorziet de overheid tal van financiële stimuli (de wortel) en de mogelijkheid om de uitkering al dan niet tijdelijk te schorsen of door de degressiviteit van de werkloosheidsvergoedingen (de stok).

Elke minister van Werk luidt traditiegetrouw nieuwe tewerkstellingsmaatregelen in en voert er oude weer af. Een nieuwe schepen van Sociale Zaken betekent nieuwe projecten gericht op kwetsbare werkzoekenden. Subsidieoproepen en partnerschappen volgen elkaar in sneltempo op.

Ook binnen de huidige Vlaamse regering-Jambon krijgt Werk een prominente plaats. Bevoegd minister Hilde Crevits kiest 'meer mensen aan het werk krijgen' als prioritaire beleidsdoelstelling. Ze ambieert om de werkzaamheidsgraad op te trekken naar 80% en zodoende maar liefst 120.000 Vlamingen extra op de arbeidsmarkt te krijgen. Om die doelstellingen te bereiken worden opnieuw enkele nieuwe activeringsinstrumenten in het leven geroepen, zoals de jobbonus.

WAAR ZIJN DE JOBS, JOBS, JOBS?

Maar om al die mensen aan de slag te krijgen zijn er niet enkel wortels, stokken en preken nodig, maar ook jobs. En daar strooit de coronacrisis roet in het eten.

Eind 2020 was het aantal vacatures bij VDAB met 17% gedaald ten opzichte van 2019.

Eind 2020 was het aantal vacatures bij VDAB met 17% gedaald ten opzichte van 2019. Die daling situeert zich voornamelijk in de horeca, maar uiteraard zijn er ook minder jobs vacant in de cultuursector, sloten kappers de deuren, konden maatwerkbedrijven niet op volle toeren draaien, enzovoort. Een logisch gevolg is dat de kwetsbare werkzoekende binnen de huidige context nog moeilijker kan doorstromen naar betaald werk. Om die reden werd de degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen tijdelijk bevroren.

Maar de impasse gaat verder dan dat. Duizenden niet-werkende werkzoekenden proberen de afstand tot de arbeidsmarkt te verkleinen door – als opstap, maar vaak ook als eindpunt – onbezoldigd aan de slag te gaan. Ze doen dat bijvoorbeeld in het kader van 'arbeidszorg', een vorm van begeleid vrijwilligerswerk. Vandaag zijn er meer dan 7.000 arbeidszorgers actief in allerlei organisaties en publieke diensten. Ze bieden logistieke ondersteuning in rusthuizen, houden toezicht op de speelplaats, bieden administratieve ondersteuning aan andere mensen in armoede, … Reken daar nog de mensen bij die stages doen (niet altijd in kader van een opleiding), arbeidsmatige activiteiten, jobkandidaten die een dag proefdraaien, … en we spreken over een heel ruime doelgroep van mensen die maar moeizaam hoger op de activeringsladder geraken. Ten gevolge van de coronamaatregelen stellen we echter vast dat vele van deze activiteiten werden stopgezet, of dat de toegang tot dergelijke werk- en stageplekken sterk is vernauwd. Of met andere woorden: alle instrumenten en inspanningen ten spijt, het activeringstraject van tal van werkzoekenden zit muurvast.

Het activeringstraject van tal van werkzoekenden zit door de Covid-19 crisis muurvast.

We zien hetzelfde probleem opduiken in de categorie van bezoldigde tewerkstellingsmaatregelen. Een artikel 60-tewerkstelling als keukenmedewerker, een IBO-contract als kapper of een job binnen een maatwerkbedrijf: ze zijn allen moeilijker toegankelijk omdat werkplekken de deuren moesten sluiten of omwille van veiligheidsoverwegingen.

WERK ALS VACCIN TEGEN ARMOEDE EN EENZAAMHEID

Wie op een grote afstand van de arbeidsmarkt staat, vindt hoe dan ook vele hindernissen op zijn pad naar werk. We spreken in dit artikel over mensen met psychische of psychiatrische problemen, nieuwkomers, kortgeschoolden, langdurig werklozen, alleenstaande ouders in een kwetsbare positie, thuislozen, NEET-jongeren, thuislozen, … Het vraagt vaak heel wat inspanningen en tussenstappen om al die hindernissen weg te werken. Vanuit de bevoegde partners wordt er een intensieve begeleiding aangeboden – waaronder de mogelijkheid om deel te nemen aan opleidingen, screenings, groepswerkingen, … – om om om hen daarin maximaal te ondersteunen. Dat is echter nog geen garantie dat zij daadwerkelijk de stap naar betaald werk zullen kunnen zetten.

Bovendien zijn deze doelgroepen bijzonder crisis- en conjunctuurgevoelig. Met andere woorden: zij lopen een sterk verhoogd risico om niet langer terecht te kunnen op de arbeidsmarkt ten gevolge van de COVID 19-crisis en de nasleep er van. Maar wie kwetsbaar is of zich in een moeilijke situatie bevindt wil via volwaardig werk kunnen participeren aan het maatschappelijk leven, wat in de huidige tijden van ongezien belang is. Welk perspectief kunnen we kwetsbare werkzoekenden vandaag nog bieden om zich een weg te banen uit hun precaire situatie, getekend door armoede en eenzaamheid?

NAAR EEN VERRUIMING VAN DE SOCIALE ECONOMIE

In het post-coronatijdperk wacht ons de uitdaging om deze kwetsbare werkzoekenden opnieuw op een zwaar gehavende arbeidsmarkt te krijgen. De oplossing is onder andere te vinden in de sociale economie. De verschillende bedrijven en initiatieven binnen de sociale economie zijn zwaar getroffen door de pandemie. Momenteel zijn er in Vlaanderen bijna 30.000 maatwerkers aan de slag, maar er zijn nog talloze plaatsen te kort om aan de acute noden te voldoen. De Vlaamse regering heeft daarom enkele ondersteuningsmaatregelen voorzien, met de bedoeling om de grootste schokken op te vangen. Maar het plaatstekort – en ook de rigide instapvoorwaarden – blijven problematisch om voldoende kansen te bieden aan zij die die vandaag moeilijk aansluiting vinden met de arbeidsmarkt.

De oplossing is onder andere te vinden in de sociale economie.

De sociale economie heeft al getoond dat ze flexibel kan inspelen op allerhande noden binnen de maatschappij. Denk maar aan de razendsnelle omslag die enkele maatwerkbedrijven recent maakten om opeens mondmaskers te gaan produceren. Die flexibiliteit zorgt voor een boulevard aan opportuniteiten – zowel naar nieuwe producten en diensten toe als naar doelgroepen. Willen beleidsmakers echt iedereen aan de slag, om welke reden dan ook, dan ligt daar de sleutel tot succes.

• activering
• werkloosheid
• column