Hoe lang willen we ons nog aan de coronaregels houden nu de vaccins er zijn en de vaccinatiecampagne gestaag op gang komt? Die vraag houdt velen van ons bezig. Het meest voor de hand liggende antwoord lijkt te zijn: van zodra alle kwetsbaren gevaccineerd zijn, gooien we onze maatschappij opnieuw open en nemen we afscheid van social distancing, bubbels en avondklokken. Eens de rusthuisbewoners, de 65-plussers en de mensen met ernstige medische noden hun inspuiting gekregen hebben, zijn er immers nog maar weinig kwetsbaren waarmee de actieve, min of meer gezonde, bevolking zich solidair kan tonen. Bovendien zou het aantal ziekenhuisopnames eveneens ingrijpend moeten dalen, waarmee ook de solidariteit ten aanzien van het zorgpersoneel komt te vervallen als belangrijke drijfveer voor het volgen van allerhande coronaregels. Ook voor de kwetsbare groepen zelf verdwijnt de voornaamste motivatie om zich aan de regels te houden, omdat de vaccins het risico op ziekte of overlijden ten gevolge van corona drastisch zouden moeten reduceren. Als alle kwetsbaren uiteindelijk beschermd zijn, waarom zouden we ons dan in hemelsnaam nog aan de inmiddels gehate en verguisde coronaregels houden?

En toch blijven de meeste virologen in ons land erg behoedzaam en voorzichtig. Het credo luidt: liever niet te snel versoepelen, zelfs niet wanneer alle kwetsbare groepen volledig gevaccineerd zijn. Voor de meeste mensen, waaronder vele van onze politici, voelt dat contra-intuïtief en onrechtvaardig aan. Maar de doorsnee viroloog is heus geen bullebak, die ons onnodig van onze vrijheid wil beroven. Hun voorzichtigheid wordt vooral gedreven door een factor waarover men moeilijk kan of zelfs wil communiceren: onzekerheid.

De voorzichtigheid van virologen wordt vooral gedreven door een factor waarover men moeilijk kan of zelfs wil communiceren: onzekerheid.

Hoewel de werkzaamheid van de vaccins afdoende bewezen is in klinische studies en hun uitrol in 'de echte wereld' voorlopig gunstige resultaten lijkt op te leveren, is er op een aantal gebieden nog steeds heel wat onzekerheid. Zo zijn we op dit moment niet zeker van de langetermijnbescherming van de verschillende vaccins, om de simpele reden dat ze aan een nooit geziene snelheid ontwikkeld werden en daardoor te nieuw zijn om de proef te doorstaan in longitudinale studies. Er zijn vooralsnog geen harde indicaties dat de vaccins slechts voor erg beperkte tijd werkzaam zouden zijn, maar vaccineren is geen 'wat-als-kwestie'. Daarvoor is de inzet te hoog. Daarbovenop blijft er ook onzekerheid over de werkzaamheid van de vaccins tegen gemuteerde varianten van het virus, die tegenwoordig van zowat overal onze kant opkomen: eerst uit Groot-Brittannië, dan uit Zuid-Afrika en sinds kort nu ook uit Brazilië. Niemand die voorspellen kan waar en wanneer de volgende variant zal toeslaan. Wat we intussen wel weten is dat de wetenschap de snelheid waarmee het virus zich muteert niet kan bijbenen. Tot slot blijft er ook onzekerheid over de overdraagbaarheid van het virus na vaccinatie: hoe besmettelijk is men nog als corona wordt opgedaan nadat het vaccin is toegediend?

De onzekerheid omtrent de vaccins is voor de meeste virologen op zich niet zo'n groot probleem. Dat hoort er nu eenmaal bij. Het wordt echter problematisch wanneer je weet dat die onzekerheid nefast is voor het vertrouwen dat mensen hebben in het vaccin en hun bereidheid om het te laten toedienen. Dat brengt ons immers in een soort van catch-22 situatie. Enerzijds wil men – met het oog op de felbegeerde groepsimmuniteit – zo min mogelijk twijfel zaaien over de vaccins en hun werkzaamheid, zodat zo veel mogelijk mensen overtuigd zijn van het belang om zich te laten vaccineren. Op termijn is dat ook de enige realistische strategie om het virus te verslaan en de coronaregels overboord te gooien. Anderzijds, als er in alle talen gezwegen wordt over de onzekerheid rond de vaccins ondergraaft men tezelfdertijd de bereidheid van mensen om zich – hetzij uit solidariteit, hetzij uit eigenbelang – aan de coronaregels te houden. Maar die regels zijn en blijven – net omwille van die onzekerheid – nog geruime tijd broodnodig. De vraag is dan: hoe krijg je mensen zover dat ze zich én laten vaccineren, én aan de coronaregels blijven houden?

Wellicht worden de dingen op zijn Belgisch afgehandeld: hopen dat de onzekerheden rond de vaccins zichzelf oplossen.

De strategie die nu vooral gevolgd wordt is om zo weinig mogelijk te communiceren over de onzekerheid die gepaard gaat met de vaccins. Dat is een te begrijpen keuze, maar wel één die er voor zorgt dat de maatschappelijke roep om versoepelingen – sneller dan gewenst is – onhoudbaar gaat worden. Indien de coronaregels er niet meer zijn om de kwetsbaren te beschermen en het zorgpersoneel te vrijwaren – dat is nu immers de taak van het vaccin –, zijn er nog maar weinig geloofwaardige argumenten om ze in te stand te houden. Enkel onzekerheid over de vaccins zou mensen voldoende kunnen motiveren om de coronaregels nog enige tijd te blijven respecteren. De overheid zou er voor kunnen kiezen om daar in alle transparantie retroactief over te communiceren, nadat een voldoende groot deel van de bevolking reeds gevaccineerd is. Maar dat lijkt erg onwaarschijnlijk, omwille van de immense imagoschade dat zou berokkenen aan onze overheden, instanties en politici. Om die reden is het waarschijnlijker dat de dingen op z'n Belgisch zullen worden afgehandeld: simpelweg wachten en hopen dat de onzekerheden rond de vaccins zichzelf oplossen. Op die manier beoogt men als het ware vanzelf uit de catch-22 situatie te geraken.

• vaccin
• Corona
• onzekerheid
• column