Kunnen ondernemers de wereld veranderen? Ja, natuurlijk kunnen zij dat. De vraag mag dus wat scherper gesteld: kunnen ondernemers de wereld ten goede veranderen? Rechtvaardiger, socialer, duurzamer of inclusiever? Jazeker, ook dat kunnen zij. Heel wat ondernemers doen het trouwens al en worden zo bondgenoten van de wereldverbeteraars.

Ik ben er mij van bewust dat in Vlaanderen wat commotie ontstond over sociaal ondernemershap. De conclusie leek: laat ondernemers ondernemers zijn en sociale werkers sociale werkers. Ik vind dat een foute tegenstelling, die in Marseille – waar ik woon en werk – steeds minder gemaakt wordt. Ook op andere plekken in de wereld merk ik dat ondernemers zich steeds meer engageren en dat sociale werkers ondernemersskills gebruiken om hun doelstellingen te bereiken. Ik vind dat een beloftevolle evolutie.

Maar wat is een ondernemer? Die vraag stelde ik me ooit tijdens een discussie met een coalitiepartner uit het schepencollege. 'Ja, maar jij begrijpt dat niet, want ik ben een ondernemer,' zei hij. Toen brak mijn klomp. Hij, een ondernemer? Hij was directeur en streek iedere maand zijn loon op. Terwijl ik voordat ik verkozen was (en nu opnieuw) iedere maand mijn eigen kostje bijeen moest schrapen. Wie was hier de ondernemer? Een eerste voorwaarde om jezelf een ondernemer te noemen is volgens mij dan ook dat je zelf voor je inkomen zorgt. Je gebruikt daar bepaalde vaardigheden voor en probeert met je activiteit meerwaarde te creëren, die zowel financieel als maatschappelijk kan zijn.

In Marseille en Rotterdam heb ik zo een aantal ondernemers leren kennen. Neem Sylvie Bancilhon van een cateringbedrijf in Marseille. Zij zag zoveel kooktalent bij vrouwen in de kwetsbare wijken en richtte daarom 'Des Étoiles et des Femmes' op, waarin vrouwen een stage konden volgen in het restaurant van een sterrenchef. Inmiddels is dit programma al uitgerold in 8 steden in Frankrijk en volgden 260 vrouwen het programma. 70% van hen vond onmiddellijk een job in de sector en 25% plant een eigen zaak te beginnen. Of Christophe Baralotto, de oprichter van een middelgroot farmaceutisch bedrijf en een investeringsfonds voor start ups. Hij merkte dat kinderen uit kwetsbare wijken moeilijk een goede stageplaats vonden, wat nochtans verplicht is in Frankrijk voordat zij een studiekeuze voor het hoger secundair maken. Kinderen uit kansrijke gezinnen hebben meestal een uitgebreide keuze dankzij het netwerk van hun ouders. Kom je uit een kansarm gezin, dan geraak je vaak niet verder dan de plaatselijke snackbar. Onrechtvaardig en een totale verkwisting van talent, vond Christophe Baralotto. Daarom richtte hij 'Dégun sans Stage' ('Niemand zonder stage') op en wist in geen tijd zijn netwerk in de bedrijfswereld te mobiliseren om meer dan 800 stageplaatsen te creëren voor kinderen uit de cités. Ondertussen stichtte hij samen met enkele andere ondernemers ook de 'Fondation de Marseille', een investeringsfonds voor sociale projecten.

In Rotterdam leerde ik Rodney van den Hengel kennen, een ex-boef die samen met een politieagent 'Heilige Boontjes' begon, een koffiebranderij annex koffiebar en -winkel. Daar volgen jonge ex-gedetineerden een opleiding tot koffiebrander of barista in de hoop dat ze zo op het rechte pad blijven. 'Heilige Boontjes' werkt niet met subsidies maar is zelf bedruipend. Want soms moet ik ook horen dat veel van die initiatieven draaien op subsidies of overheidsgeld. 'So what', antwoord ik dan. 'Dat doen wegenbouwers toch ook of bedrijven die subsidies krijgen voor opleiding, veiligheid of duurzaamheid?' De voorbeelden die ik hier net gaf, staan volledig zelf in voor hun financiering.

Een overheid die samen met ondernemers sociale uitdagingen aanpakt, kan een winnend team vormen.

De oorzaak om als ondernemer de sociale handen uit de mouwen te steken was totaal verschillend in Marseille en Rotterdam. In de Zuid-Franse stad had het te maken met een afwezige, lakse, cliëntelistische overheid. In Rotterdam met een zich terugtrekkende overheid en een 'trek-uw-plan-participatiesamenleving'. Geen van beide is te verkiezen. Maar een overheid die samen met ondernemers sociale uitdagingen aanpakt, kan wel een winnend team vormen.

Dat brengt mij bij de rol die wij in de samenleving spelen. Welke pet hebben we op? De pet van politicus? De pet van burger, ambtenaar, ondernemer of activist? De pet van kunstenaar of wetenschapper? En onder iedere pet horen we ons dan zogezegd op een bepaalde manier te gedragen. Hoewel we in de echte wereld meestal meerdere petten dragen, kunnen we om een of andere reden alleen gedefinieerd worden onder die ene pet. Daar moeten we dringend van af. Ik vond het versmachtend dat ik als politica ineens niet meer gezien werd als burger, ondernemer en activist. In Wetopia, waar we samen stad maken, gebruiken we alle rollen die we in de samenleving spelen en alle vaardigheden waarover we beschikken, om een rechtvaardige wereld te creëren.

Ik vond het versmachtend dat ik als politica ineens niet meer gezien werd als burger, ondernemer en activist.

Twee jaar geleden werd in Marseille de burgerbeweging Mad Mars opgericht door een groepje ondernemers en geëngageerde inwoners. Een paar maanden later waren ze er al in geslaagd alle progressieve partijen te verenigen (een mirakel op zich) in Le Printemps Marseillais. Bij de lokale verkiezingen vorig jaar wonnen zij en maakten zo een einde aan 25 jaar desastreus rechts beleid. Sommige van die ondernemers zitten nu mee in het stadsbestuur naast socialisten, communisten, groenen en burgers, en voeren een progressieve, ecologische, sociale agenda uit. Dat kan tellen als verandering.

• column
• ondernemers
• sociale werkers