Een kleine bekentenis om te starten: de vraag of Jeremy Corbyn nu een zegen of een vloek was voor Labour was jarenlang een splijtzwam tussen een collega op de studiedienst en mezelf. De collega vond hem een charismatische frisse wind die helaas door zijn tegenstanders binnen en buiten Labour kapotgemaakt werd, voor mij was hij – kort door de bocht – toch vooral een incompetente zwalper. Gelukkig is er vanaf heden This Land. The Story of a Movement van de hand van Owen Jones, de intellectuele posterboy van links Engeland en absolute Labour-insider, om het pleit te beslechten. En wat blijkt: we hadden beide gelijk.

Owen Jones is – ondanks zijn nog relatief jonge leeftijd – al vele jaren één van de meeste interessante stemmen op links in het VK. Zijn eerdere boeken, Chavs (2011) en The Establisment (2014), zijn absolute aanraders voor wie de Britse samenleving wat wil doorgronden. En nu schreef hij dus This Land, een analyse van de opkomst en vooral de ondergang van Jeremy Corbyn.

'Een slagveld aan persoonlijke relaties'. Dat lijkt de best mogelijke omschrijving van Labour vóór, tijdens en ook na de Corbyn-jaren, bij het lezen van Owens verslag. Na de electorale hoogdagen van New Labour onder Tony Blair, kreeg de partij dreun na dreun. Gordon Brown noch Ed Miliband bleken in staat om een afdoend antwoord te bieden op de financieel-economische crisis, de Conservatieven zwaaiden de plak in het land. Toen het leiderschap in 2015 opnieuw open kwam, stelde de sympathieke maar wat sjofele backbencher Jeremy Corbyn, een oud-strijder van de sterk gemarginaliseerde linkerzijde binnen Labour, zich kandidaat. Vooral om toch enig inhoudelijk debat te hebben, zo klonk het. Ternauwernood raakte Corbyn aan voldoende steun om zich kandidaat te kunnen stellen maar tot ieders grote verbazing – niet in het minst die van Corbyn zelf – werd de outsider met dank aan een schare jonge nieuwe leden verkozen tot partijleider.

De verkiezing van Corbyn sloeg het Labour-establisment met verstomming. Owen Jones beschrijft tot in detail hoe verzuurd en verziekt de intermenselijke relaties binnen Labour al waren en hoe dat na de verkiezing van Corbyn enkel maar verslechterde. Jones gaat daarbij zodanig in detail dat hij soms tabloid-niveau benadert. Maar net daardoor overschouwt hij wel ten volle het slagveld. Bij het lezen van de vele persoonlijke details en ontboezemingen, overviel me meermaals de vraag of Jones eigenlijk nog vrienden heeft overgehouden binnen Labour nadat dit boek is uitgekomen.

Heeft Owen Jones eigenlijk nog vrienden overgehouden binnen Labour nadat dit boek is uitgekomen?

Maar terug naar het slagveld. De Blairites konden hun diepe afkeer van Corbyn en de zijnen – Trotskisten in hun ogen – niet wegsteken. De fractie en het partijkader voerden actief een interne oorlog tegen de nieuwe partijleiding en lieten geen kans onbenut om de Corbynisten aan te vallen. Hierbij vaak geholpen door de voor Corbyn vijandige pers. De Corbynisten van hun kant bleken totaal onvoorbereid op het leiderschap en incapabel om de partij naar hun hand te zetten.

Want was Corbyn een goed leider? Aan de hand van twee cases beschrijft Jones de worsteling van Corbyn met zijn nieuwe rol aan het hoofd van de partij: de Brexit en de aanklachten van antisemitisme.

Het Brexit-referendum dreef een schokgolf door de Britse politiek en door Labour. Jones toont hoe diep verdeeld de partij over dit onderwerp reeds voor het referendum was. Was de EU nu de verdediger van sociale rechten en vrede in Europa of toch vooral de slippendrager van een liberaal – Thatcheriaans – marktdenken? Corbyn zelf zat ontegensprekelijker dichter op de tweede lijn maar zag zich genoodzaakt de verdediger te worden van de eerste. Toch slaagde Labour er na het Brexit-referendum erin de verkiezingen te winnen, althans tegenover de peilingen. Met de geniale slogan 'For the many, not the few' en voortgestuwd door het enthousiasme rond de persoon Corbyn, werd het tegen alle verwachtingen in een nek-aan-nek-race tussen Labour en de Tories. Labour was er in geslaagd om de Brexit zelf uit de campagne te houden en het vooral over de economie en rechtvaardigheid te laten gaan. Even was er hoop dat Corbyn het tij zou keren.

Maar al snel kwam de ontnuchtering. Brexit domineerde steeds meer de debatten terwijl May zich vastreed in de onderhandelingen met de EU. Wie Jones zijn relaas leest, kan maar tot één conclusie komen: Labour kon hier niet goed uitkomen. Een diep verdeelde partij met een diep verdelend thema in diep verdeeld land… Heel wat Labour-bastions waren immers Leave-bastions maar de absolute meerderheid van de Labourtop was overtuigd Remainer. In se is de Brexit gewoon de Britse versie van het migratiedebat – de Brexit ging eigenlijk ook vooral over migratie. Migratie verdeelt links. Want het doet de onderbuik van de partij botsen met de kosmopolitische top. In de verarmde mijnregio's zag men vooral hoe de EU voor een instroom van Centraal- en Oost-Europese arbeiders zorgde. In de stroom van het leiderschap van Jeremy Corbyn waren er echter heel wat jongeren lid geworden van Labour. Vaak hyperprogressieve, hoger opgeleide Erasmusfans. En dus werd de kloof onder Corbyn enkel groter.

Het meest veelzeggende echter in de beschrijving van het Brexit-debacle door Jones is de bijna totale afwezigheid van Corbyn zelf. Slecht een paar keer komt zijn naam aan bod. En dat heeft volgens Jones zelf een simpele verklaring: Corbyn was eigenlijk niet geïnteresseerd in de Brexit. Corbyn was een man van internationale solidariteit, nichedossiers en lokaal dienstbetoon. Mede door zijn desinteresse kwam Labour nooit tot een coherente en heldere visie op de Brexit. Verder dan het behoorlijk tsjeverige 'Remain and Reform' kwam men nooit.

Verder dan het behoorlijk tsjeverige 'Remain and Reform' kwam Labour nooit in het Brexit-verhaal.

Een tweede zeer pijnlijke episode voor Corbyn waren de aanhoudende verhalen van antisemitisme binnen Labour. Zowel uitspraken van Corbyn zelf als van bondgenoten, zoals voormalige Londens burgemeester Ken Livingstone, zorgden voor beroering bij de Joodse gemeenschap en binnen Labour. Jones maakt naar aanleiding hiervan trouwens een scherpe analyse van het antisemitisme binnen Labour. Vroeger gelinkt aan de strijd tegen het grootkapitaal, vandaag vooral gelinkt aan de Palestijnse zaak. Jones toont helder aan dat het niet bij enkele 'ongelukkige' uitspraken bleef maar dat Labour-mandatarissen en -aanhangers al te vaak over de schreef gingen. Corbyn zelf leek maar niet te kunnen begrijpen dat net hij, voorvechter tegen racisme en discriminatie, werd beschuldigd van antisemitisme. Dat onvermogen in combinatie met zijn onkunde om doortastend op te treden, zouden uiteindelijk zorgen voor blijvende schade op zijn blazoen. De zachte heelmeester Corbyn maakte stikkende wonden.

De finale doodsteek voor Corbyn kwam uiteindelijk niet uit de eigen rangen. Het was Boris Johnson die hem definitief uittelde. Niet door een fenomenaal debat of een geniale beleidsdaad. Nee. Enkel en alleen door de simpele vaststelling dat met Johnson, zelf een product van het elitaire Eton College, het anti-establishment van kamp was gewisseld. Tegen de keiharde populist Johnson kon de gemoedelijke goedbedoelende Corbyn niet op. Weg was zijn verhaal van politieke outsider.

Leert This Land ons iets over wat wel en niet te doen om als sociaaldemocraten verkiezingen te winnen. Behalve dan dat er niemand komt naar een café waar elke dag gevochten worden? Naast de ontluisterende verhalen van interne twisten, self inflictedwounds en gebrekkig leiderschap, valt doorheen het boek nog het meeste op dat Corbyn er nooit in slaagde om een coherent inhoudelijk verhaal te brengen. Of beter: net door de constante interne strijd, slaagde Corbyn er nooit in. En toch is het net dat dat Labour er volgens Jones – en mezelf – opnieuw bovenop zal helpen. Pas als Labour de combinatie maakt van radicale ideeën, een inspirerende toekomstvisie én sterk leiderschap, heeft de partij opnieuw een toekomst.

Thijs Verbeurgt

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 4 (april), pagina 84 tot 87