Na alweer verloren verkiezingen en dertien jaar oppositie zit men anno 1992 bij de Britse Labourpartij met de handen in het haar: niet alleen de buitenwacht maar ook intern binnen de partij stelt men zich luidop de vraag of het überhaupt nog mogelijk is voor Labour om verkiezingen te winnen in het 'conservatieve Engeland'. Fast forward naar 2021. Ook de lokale verkiezingen van 7 mei gaan na elf jaar wispelturig nationaal Tory beleid verloren. De resultaten zijn zoals vaak genuanceerder en complexer dan de grote mediatitels: Labour blijft het goed doen in Wales en wint ook op enkele nieuwe en/of belangrijke plaatsen. Maar zeker door het symbolische verlies van de 'by-election' in Hartlepool, lijkt Labour zowel intern als extern de politieke piñata van het moment te zijn. Net als in 1992 komt dezelfde fundamentele vraag bovendrijven: zal het Labour ooit nog lukken om de Conservatieve Partij te verslaan?

De verdere opmars van de Tories in de Red Wall baart terecht ernstig zorgen.

Keir Starmer sprak in de campagne herhaaldelijk van 'a mountain to climb' voor Labour om met electoraal succes aan te knopen. De verdere opmars van de Tories in de zogenaamde Red Wall, de oude industriesteden in het noorden, baart terecht ernstig zorgen. Een veelbetekenende anekdote: de jammerklacht van Jeremy Corbyn was hartsgrondig toen John Crombez en ikzelf hem ontmoetten vlak na de nipt verloren verkiezingen van 2017. Uitgerekend híj had in de Red Wall nog meer verloren aan de Conservatieven! De politieke zwaartekracht in deze regio lijkt inderdaad tot op de dag van vandaag (veel voormalige Labour) kiezers naar de Tories toe te trekken. De stem voor Brexit bij het referendum en voor de Brexit Party in 2019 lijkt te zijn doorgegeven aan de Tories die de Brexit 'done' kregen.

Er is een tweede, minder besproken, voor Labour ongunstige sociologische verandering die zich in het noorden en de Midlands voordoet: naast de oude industriesteden zijn nieuwe 'happy suburbs' ontstaan van veelal welvarende tweeverdieners. Zij lijken het 'veilig' te spelen en voor de Tories te kiezen. Een nieuwe uitdaging: welcome to the good life, goodbye to the Labour party?

De Conservatieve kiezerscoalitie lijkt aan elkaar gelijmd door de door Brexit uitgekristalliseerde waardenkloof – veelal aangeduid als die tussen cultureel progressieven en cultureel conservatieven. Deze waardenkloof zal niet snel verdwijnen. Richting de volgende verkiezingen van 2024 zullen de Tories de cultureel conservatieve stem opnieuw proberen te consolideren, nog steeds gebruikmakend van Brexit of door een ander onderwerp te exploiteren, uiteraard mét behulp van de tabloids. Labour zal nog steeds een beroep moeten blijven doen op degenen met cultureel progressieve opvattingen maar krijgt op deze flank grotere concurrentie van de Libdems en de Greens.

En dan zijn er nog de meer interne obstakels binnen Labour om tot betere resultaten te komen. Ik zal er hier kort twee belangrijke aanstippen. De appreciaties over het leiderschap van Corbyn lopen ver uiteen, niet in het minst binnen Labour zelf. De Corbyn clan en de anti-Corbyn clan bekampen elkaar alsof ze elkáárs politieke aartsvijanden zijn. Dat dit geen goed beginpunt is om aan verkiezingen te beginnen, werd in het verleden al genoeg aangetoond. Hate him or love him, maar onder Corbyn hadden de meeste kiezers wel een duidelijk beeld welke richting hij met het VK uitwilde. Eén van de meest gehoorde kritieken over Starmer, daarentegen, is dat de beleidsplannen vaag en ongeïnspireerd zijn. Een frontbencher liet zelfs noteren: 'There is zero policy'.

Toen Conner Rousseau in januari 2020 het nieuwe jaar inluidde als 'het jaar van de solidariteit' werd vreemd opgekeken. De Covid-pandemie heeft het echter krachtig duidelijk gemaakt: mensen koesteren hun 'sociale zekerheid', solidariteit en veerkracht door ondersteuning van een sterke overheid. Het editoraal van de Financial Times(!) hield vorig jaar nog een expliciet pleidooi een actievere rol van de overheid, betere publieke diensten, herverdeling en belastingen voor zij die de solidariteitsdans ontspringen. Uit alle onderzoeken blijkt ook dat een linkse politieke agenda het oor heeft van het brede publiek. Niet toevallig trok ook Boris Johnson met een meer egalitaire agenda naar de kiezers. Dit is hét domein bij uitstek van Labour en eender andere sociaaldemocratische partij.

Tussen zij die 'super woke' zijn en zij die juichen bij verdrinkende migranten, zit een heel continuüm van redelijke mensen die zich ver van die extremen houden.

Het moet niet de ambitie zijn om mee te gaan in opgeklopte 'culture wars'. Je zou het soms vergeten als je te vaak online vertoeft, maar tussen zij die 'super woke' zijn en zij die juichen bij verdrinkende migranten zit een heel continuüm van redelijke mensen die zich ver van die extremen houden. Het is de klassieke taak van een sociaaldemocratische partij om geloofwaardig, bekwaam leiderschap te bieden dat een coalitie van verschillende kiezers kan samenbrengen, die van verschillende kanten van de waardenkloof komen, maar die hetzelfde verlangen naar een meer rechtvaardige en eerlijkere samenleving delen. Het is daarom ook dat de Britse opiniepeiler Chris Curtis zegt dat de volgende Labouroverwinning niet de hele Red Wall zal terugwinnen, niet heel Schotland of alle universiteitssteden, neen, het zal 'wat van alles' zijn. Demografie verandert, het politieke speelveld verandert, maar een partij die solidariteit en rechtvaardigheid wil brengen, zal altijd – en nu zelfs meer dan sinds lang – een luisterend oor hebben bij een breed spectrum kiezers. Het zou voor een goed-functionerend Labour niet onmogelijk moeten zijn om een brede winnende electorale coalitie te vinden, opgehangen aan de drie P's ('policy', 'popular leader' en 'party discipline'). Maar daarvoor moet het eerst intern orde op zaken stellen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 6 (juni), pagina 46 tot 47

• Labour
• Verenigd Koninkrijk
• lokale verkiezingen