Vic, Bert en Britt. Drie generaties Anciaux die samen een blik werpen op wat grote thema's als vrijheid, identiteit, zorg,… voor hen betekenen. Elk vanuit hun eigen visie en levensverhaal, dewelke telkens uitvoerig uit de doeken gedaan worden. Het zijn deze levensverhalen die politieke keuzes uit het verleden doen begrijpen, en tegelijk een pleidooi onderbouwen voor een sterkere democratie.

EEN (PARTIJ)POLITIEKE FAMILIE

Het boek verschijnt precies 50 jaar na de parlementsverkiezingen waarbij de Volksunie haar meest eclatante succes behaalde en 20 jaar na het imploderen van de partij. De Volksunie zal dan ook een prominente plaats krijgen in het boek.

Vic Anciaux was parlementslid en staatssecretaris van de Volksunie, en vanaf 1976 tot 1986 ook partijvoorzitter. Zoon Bert trad niet veel later in zijn voetsporen en werd in 1992 ook partijvoorzitter van de Volksunie tot aan het uiteenvallen ervan in 2001. In de jaren die volgden werd hij een vaste naam in opeenvolgende Vlaamse regeringen. Vandaag kent de jongere generatie hem misschien vooral als senator voor Vooruit, de partij waar hij zich in 2009 – na jarenlang deel te hebben uitgemaakt van het kartel Sp.a-Spirit – bij aansloot.

Enigszins markant is de keuze van pediater-in-wording Britt om zich, ondanks een sterke interesse in politiek, niet te verbinden aan een partij. "Ik stem op personen, wat maakt dat ik al op kandidaten uit 3,4 verschillende partijen heb gestemd." Uit haar verhaal blijkt dat zij de politiek ervaart als een uiterst rauwe wereld waartoe ze liefst de nodige afstand bewaart. Hetzelfde geldt overigens voor haar broer en zussen. Een veelzeggende vaststelling.

STRIJD TEGEN DE VERLOEDERING VAN DE PARLEMENTAIRE DEMOCRATIE

"Stel je even het volgende voor: je geeft alle volksvertegenwoordigers en senatoren in de verschillende parlementen gelijktijdig een injectie waarbij ze even vergeten wie ze zijn en waar ze vandaan komen. Enkel de ideeën blijven over. Sluit hen dan een week samen op en je zult zien dat je de huidige politieke verdeling niet zult terugvinden."

We vinden een sterke aanklacht tegen de particratie terug die meermaals terugkomt in het boek.

In deze opvallende gedachte van Bert Anciaux vinden we een sterke aanklacht tegen de particratie terug die meermaals terugkomt in het boek. Er is dringend nood aan verandering in de financiering van partijen, de cumul, het primaat van de partijhoofdkwartieren, het gebrek aan echt debat in de parlementen, de machtsverhoudingen, de relaties met middenveldorganisaties, enzovoort.

Bert heeft als voorzitter van de Volksunie zelf het juk van de partij willen afwerpen door tevergeefs te streven naar een brede, progressieve politieke beweging, en dat idee heeft hij duidelijk nog niet helemaal los gelaten. In het boek komen verschillende denkpistes aan bod die moeten leiden tot een verruiming van de politiek en het verdiepen van het debat.

Zaken als het toevoegen van middenveldorganisaties aan senaatscommissies en het afschaffen van lijststemmen zijn absoluut het overwegen waard. Maar heeft de politiek dergelijk veranderingspotentieel werkelijk in zich? Het boek biedt de hoop dat er goedgeplaatste en geëngageerde mandatarissen zijn die volhardend een nieuwe politieke cultuur nastreven. Maar tegelijk maken de voorbeelden uit het boek, en uit onze recente politieke geschiedenis, pijnlijk duidelijk dat elke nobele intentie tot op vandaag dode letter bleef. De passage over het schrijnend gebrek aan durf die Marc Verwilghen toonde in de nasleep van de affaire Dutroux, bijvoorbeeld, toont welke grote momenta al aan ons zijn voorbij gegaan.

EEN DIEPGEWORTELD MAAR SOCIAAL FLAMINGANTISME

De Anciauxs zijn actief Vlaamsgezind maar ze hebben nooit tot de rechtervleugel behoord. Vader Vic benadrukt dat de familie tijdens de Tweede Wereldoorlog nooit in de collaboratie verzeild is geraakt. Tussen de regels door maken we op dat dat gegeven toch anders lag bij het gros van hun Volksunie-partijgenoten.

Vic en Bert formuleren herhaaldelijk en scherp wat hen in hun flamingantisme onderscheidt van andere stromingen binnen de Vlaamse Beweging. "Separatisme is destructief, isoleert, scheidt. Federalisme is constructief, erkent de verschillen, maar brengt samen, onderscheidt, met respect voor de eigenheid van de regio's," luidt het credo van vader Vic dat zoon Bert zich later ook eigen zou maken. Een reeks gebeurtenissen uit de Volksunie illustreren de onhoudbare driespalt binnen de partij, die naast een progressieve en sociale vleugel ook een heel sterke Vlaamsgezinde en anti-Belgische vleugel kende, alsook een extreemrechtse, ultraconservatieve stroming van leden die zich later wendden tot het Vlaams Blok en Vlaams Belang.

Het is dat geloof in het federalisme dat tot een breuklijn leidde met separatistische en conservatieve partijleden, maar evengoed kwam dat door de sociale insteek van de ideologie van vader en zoon Anciaux. Vic kreeg als huisarts in Machelen al snel een bijzondere aandacht voor wie in armoede en ellende leefde. Niet zelden maakte hij extra tijd vrij voor kwetsbare gezinnen in Brussel en bood hij ze kosteloos de nodige zorg aan. Diezelfde actieve, onvoorwaardelijke solidariteit vinden we terug bij Bert, en zeer opvallend ook bij Britt. Oog hebben voor de meest kwetsbaren is voor alle drie de generaties niet meer dan een evidentie.

Oog hebben voor de meest kwetsbaren is voor alle drie de generaties niet meer dan een evidentie.

Waarin Britt wel verschilt van haar vader en grootvader is dit: Vic en Bert zijn door levenservaringen gegroeid in hun flamingantisme. Ze hebben zich als Vlaming gediscrimineerd gevoeld. Vic door de Franstalige bourgeoisie in Antwerpen, Bert als Vlaming in een verfranst Brussel. De jongere generatie daarentegen voelt zich minder geneigd om hun identiteit als Vlaming zo actief te beschermen. Ze zal veel eerder op de barricades staan voor vrouwenrechten, Black Lives Matter of het klimaat.

ACTIEF PLURALISME EN INTERCULTURALITEIT

De oproep tot respect voor culturele minderheden weerklinkt vooral bij Bert luid, en dat in brede zin. Vlaming zijn in Brussel heeft hem naar eigen zeggen hyperalert gemaakt voor het beschermen van ieders identiteit. De identiteit die voor elk mens essentieel is, zeker in onze superdiverse samenleving. We kennen Bert Anciaux als een voorvechter van het actief pluralisme. Uiteraard zit in dit boek ook een bevlogen pleidooi vervat voor het respecteren van culturele eigenheden zoals religie, maar ook om te vrijwaren dat mensen hun cultuur ten volle kunnen beleven. We zien dat assimilatie nog veel te vaak – soms op zeer subtiele wijze – deel uitmaakt van de discoursen rond integratie. "We moeten elkaar leren ontdekken, elkaars identiteit leren kennen, begrijpen en respecteren, zonder de behoefte te voelen om de ander zijn identiteit te ontnemen."

DE CIRKEL IS ROND

Bert Anciaux is met Over generaties. Vlaams, sociaal en zorgzaam al aan zijn vijftiende publicatie toe. Waarom nog dit boek? Het is duidelijk dat de Vooruit-senator de nood voelt om een aantal hardnekkige vooroordelen over zichzelf te wereld uit te helpen. Daar slaagt hij in, of toch tenminste ten aanzien van de lezers van zijn boek. Een aantal gevoelige, zelfs bittere passages uit zijn persoonlijke en politieke carrière worden openhartig gebracht, waarbij zelfkritiek niet geschuwd wordt. Het verklaart vele politieke beslissingen uit het verleden.

Het boek legt enkele niet mis te verstane fricties bloot tussen Bert en zijn huidige partij Vooruit.

Maar wat zegt het over de toekomst? In elk geval legt het boek enkele niet mis te verstane fricties bloot tussen Bert en zijn huidige partij Vooruit. De rotte facetten van de hedendaagse politiek zijn volgens hem eigen aan élke politieke partij. Vader Vic nam al lang geleden afscheid van zijn mandaten en noemt zichzelf 'politiek dakloos'. Dochter Britt en zijn andere kinderen wensen zich niet te verbinden aan een partij. Komt er na 50 jaar in de actieve politiek een einde aan dit politieke familieverhaal?

Lieselotte Van Hoecke

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 9 (november), pagina 66 tot 68