Hoewel we dringend een versnelling hoger moeten schakelen in ons klimaatbeleid, gaan sommigen zo op in hun politieke spelletjes dat er blinde vlekken ontstaan. Eén zo een blinde vlek is onze arbeidsmarkt: wat zijn daar de gevolgen en hoe vangen we die op? Dat die vraag niet wordt beantwoord, leidt tot veel onzekerheid. De onzekere impact op mensen hun job, wekt weerstand op. Dat mogen we niet laten gebeuren. Daarom moeten we nu het debat aangaan en vanuit het sociaal overleg voor elke sector een sociaal rechtvaardig toekomstplan voorleggen.

Ondertussen verandert de werkvloer volop. We gaan met andere materialen en technieken bouwen. Hoe we ons verplaatsen verandert. Wat we nu als afval beschouwen, zal morgen een grondstof worden. We gaan opnieuw meer herstellen in plaats van alles nieuw te kopen. De jobinhoud zal dus voor veel mensen veranderen en anderen zullen van job moeten veranderen. Dit vraagt, zeker in onze context, om een aantal zeer fundamentele aanpassingen. Alleen al omdat wij Belgen niet vaak veranderen van job. Gemiddeld blijft een werknemer 11,2 jaar bij dezelfde werkgever. Maar de veranderingen die nodig zijn om onze planeet te redden, worden tot nu sceptisch onthaald. De negatieve ervaringen in het verleden waarbij fiere werknemers hun status en waardigheid verloren, zitten daarvoor te vers in ons collectief geheugen.

Eén voorbeeld. De transitie van zwart naar 'groen' in Limburg. Vlak na de Tweede Wereldoorlog werkten er in de Limburgse steenkoolmijnen 44.000 mensen. Het was hard labeur maar de mijnen brachten welvaart, nieuwe gemeenten en een rijk sociaal en cultureel leven. Hoewel er na de mijnsluiting vele miljoenen werden uitgetrokken voor reconversie, bleef de tewerkstelling uit. Ja, je kan nu gaan shoppen in Maasmechelen Village. Maar die werknemers werken niet aan dezelfde voorwaarden zoals diegene die de mijnwerkers hadden afgedwongen. En we weten allemaal hoe het met Ford Genk is afgelopen. Bovendien ging de reconversie gepaard met omkopingsschandalen zoals dat van de Superclub-affaire of verloren miljoeneninvesteringen zoals die in het geflopte Land van Ooit in Tongeren. De sluiting van de mijnen werpt nog altijd een schaduw over Limburg. Inkomens zijn er lager, de werkloosheid is hoger maar vooral het verlies aan waardigheid en trots nestelt zich in de hoofden van de mensen en roept angst en weerstand op tegen volgende transities.

Om deze keer de klimaattransitie wel op een sociaal rechtvaardige manier te realiseren, is dan ook een meer offensieve houding nodig. Uiteraard kunnen we de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van de klimaattransitie voor onze economie en onze arbeidsmarkt niet bij de individuele werkgever of werknemer leggen. Een collectief antwoord is nodig. De aanpassingskosten en -voordelen moeten we eerlijk verdelen. Er is geen andere manier. Binnen sectoren zal het sociaal overleg daarom het voortouw moeten nemen en haar grote meerwaarde opnieuw moeten bewijzen.

Wanneer vakbonden mee aan de kar trekken zien we dat het draagvlak merkbaar vergroot.

Wanneer vakbonden mee aan de kar trekken zien we alvast dat het draagvlak merkbaar vergroot. Progressieve bewegingen kunnen wegen op beslissingen van bedrijven en overheden. Zo werd in Nederland een plan 'Groen Staal' van de vakbond FNV om jobs te behouden overgenomen door staalfabriek Tata Steel. Ook hier bij ons is het een sterk signaal dat Reset Vlaanderen en BBL met vakbondsmilitanten uit de chemie en metaal aan de slag gaan. Deze initiatieven zijn nodig om concrete stappen vooruit te zetten én de vragen te beantwoorden waar mensen op de werkvloer van wakker liggen.

Drie elementen staan centraal in het sociaal overleg van sectoren die de klimaattransities ernstig nemen:

• Ten eerste, wanneer productieprocessen worden vergroend moet tegelijk ingezet worden op nieuwe competenties voor medewerkers. Gaan werknemers die nu een CV-ketel plaatsen morgen ook warmtepompen kunnen installeren? Dat mensen lang bij eenzelfde bedrijf blijven, is niet noodzakelijk een probleem. Het ontbreken van opleidingsinitiatieven is dat wel. Het recht op 5 opleidingsdagen per jaar die de federale regering wil invoeren, vormt een mooie eerste stap. Investeren in klimaattransities betekent dus investeren in opleidingen van werknemers om met nieuwe technologie te kunnen werken.
• Ten tweede, duurzame bedrijven in groeisectoren moeten mensen overtuigen om van job te veranderen. Deze nieuwe jobs moeten dus betere arbeidsvoorwaarden op tafel kunnen leggen dan de jobs die gedoemd zijn te verdwijnen. Fietsen is goed voor het klimaat, maar onder een schijnstatuut onderbetaald en onbeschermd als fietskoerier op een platform werken is allesbehalve duurzaam.
• Ten derde, sociaal-circulair werken biedt kansen om meer in te zetten op tewerkstelling van laaggeschoolden door het versterken van de sociale economie. Inzetten op herstellen, in plaats van nieuw te kopen, is een essentieel deel van het nieuw economisch model. Bijkomende overheidssteun voor de 'herstel'sector zorgt voor meer tewerkstelling en is beter voor het milieu dan de huidige subsidies die slechts bij een beperkt aantal verbruikers terechtkomen maar bijzonder weinig klimaatimpact hebben.

Laat een groene én sociale visie in het sociaal overleg in de praktijk worden omgezet.

Technologische vooruitgang brengt dus allerlei vragen met zich mee over het dagdagelijks leven. Gaan mensen hun job verliezen? Mogelijks. Gaan mensen hun jobs er anders uitzien? Ongetwijfeld. Moeten we ons daartegen verzetten? Neen, wat dat is slechts uitstel. Laat de kracht van het sociaal overleg in de sectoren haar werk doen. Laat een groene én sociale visie daar in de praktijk worden omgezet. Zodat de klimaattransitie op de arbeidsmarkt op een sociaal-rechtvaardige kan gebeuren en werknemers in die transitie erop vooruit gaan.

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 10 (december), pagina 24 tot 25

• arbeidsmarkt
• transitie
• klimaatverandering