Het 'antiprogresismo' fascineert en verkoopt kranten. Politieke correctheid heeft afgedaan en nieuw-rechts lijkt nu ook jongeren te charmeren met grofgebekte figuren die op de kap van armen, migranten, vrouwen, holebi's punten scoren. Alvast, dat is het gangbare narratief van veel politieke analisten, ook in Latijns-Amerika. Maar leidt die Afrit 9-fascinatie voor nieuw-rechtse politici zoals Bolsonaro, Camacho, Kast, Milei … ons niet af van wat er nog gaande is in Latijns-Amerika? Een terugkeer of de Roze Vloed, of op zijn minst een progressieve wederopstanding gebouwd op de fundamenten van weleer.

STAREN IN DE AFGROND

Nieuw-rechts is wereldwijd een fenomeen en probleem, dat is onmiskenbaar. In Latijns-Amerika kreeg Braziliaans president, Messias Bolsonaro, in heel wat landen volgelingen die politiek succes boekten. Traditioneel rechts wordt er uitgedaagd door nieuw-rechtse krachten die met een gekopieerd recept de boosheid kanaliseren tot in het stemhokje. Het offensief van deze extreemrechtse fanatici op het continent richt zich op twee fronten: klasse en ras. En dat offensief speelt niet volgens liberaal democratische regels, daar hebben ze lak aan.

Wie scoort er hoog in het latino, nieuw-rechtse eindejaarlijstje? Een top 3.

1. José Antonio Kast (Chili)

De radicaal-rechtse advocaat José Antonio Kast verloor dit weekend (19 december) de Chileense presidentsverkiezingen. Tijdens de verkiezingscampagne smulden de Chileense media van straffe uitspraken over 'de homo dictatuur' of over de aanleg van 'drie meter diepe slotgrachten tegen de illegale migratie'. Kast is, niet toevallig, zelf een kind van de migratie nadat zijn vader, lid van nazipartij NSDAP, Duitsland omruilde voor Chili. De man is een schoolvoorbeeld van nieuw-rechtse politici die zonder enige schroom het opneemt tegen iedere vorm van economische herverdeling. Kast prees het economische nalatenschap van Chileens dictator Pinochet. 'Moest Pinochet nog leven, dan zou hij op me stemmen'. Samen met de zogeheten Chicago Boys ontketende Pinochet een diepgaande neoliberale economische revolutie in het land. Het Chili dat Pinochet in 1990 achterliet was arm en diep ongelijk. Kast wil meer van hetzelfde. Minder overheidsinterventie, minder belastingen, minder publieke investering, meer privatisering, en meer vrije markt; de ingrediënten van zijn economische programma voor de verkiezingen. De diepe economische ongelijkheid in het land, aanleiding van het grote volksprotest twee jaar geleden, kan de man worst wezen. Met thema's zoals criminaliteit, veiligheid en migratie scoorde hij zowaar goed bij de armste klassen in het land. 'Ze zeggen dat we intolerant en extreem zijn, gewoon omdat we zeggen waarop het staat', zei Kast. De mantra van nieuw-rechts klink tot in Chili.

2. Jeanine Áñez en Fernando Camacho (Bolivia)

De Boliviaanse staatsgreep van november 2019 resulteerde in de installatie van een neofascistisch, nieuw-rechts regime onder leiding van Jeanine Áñez. Haar afkeer voor de inheemse identiteit van het Andesland, hoewel ze zelf inheemse roots heeft, stak ze niet onder stoelen of banken. Op sociale media hekelde ze de 'satanische' rituelen van de Aymara bevolking en haalde ze graag uit naar 'die arme Indiaan', voormalig president Evo Morales. 'Haar afkeer voor het inheemse is heel pijnlijk, het is immers een haat voor zichzelf', schreef 's lands bekendste feministe Galindo na de machtsovername door 'de geblondeerde Barbie'. President Áñez was de stroman van de nieuw-rechtse elite in Bolivia met hoofdkwartier in de economische hoofdstad Santa Cruz, onder leiding van huidig gouverneur Fernando Camacho. In opdracht van Camacho en zijn groepering moest Áñez komaf maken met de Plurinationale Staat Bolivia, de nieuwe naam van het Andesland sinds de goedkeuring van de progressieve grondwet van 2009. De terugkeer naar de Republiek moest die grondwettelijke erkenning van de Boliviaanse superdiversiteit teniet doen. Áñez zit sinds 2020 in voorhechtenis wegens haar rol tijdens de staatsgreep en werd recent nog door ECR-groep in het Europese Parlement naar voren geschoven als kandidaat voor de Sakharov prijs.

3. Rafael López Aliaga (Peru)

Ook in buurland Peru richten nieuw-rechtse politieke krachten hun pijlen op het identitaire thema. De rechts-conservatieve Keiko Fujimori, driemaal verliezend presidentskandidaat en dochter van de veroordeelde dictator Fujimori, werd tijdens de laatste verkiezingsrace van 2021 langs de rechterzijde uitgedaagd door Rafael López Aliaga. López Aliaga, die veel stemmen ronselde in de rijkste districten van hoofdstad Lima, behaalde tijdens de eerste ronde van de Peruaanse presidentsverkiezingen van april 2021 een derde plek. Zijn verkiezingscampagne was ronduit brutaal. Hij sprak over de 'totale uitroeiing van alle gender doctrines. De genderideologie vernietigt families, het leven en de onschuld van de kinderen'. De steenrijke ondernemer schopte de campagne door graag tegen de schenen van de mainstream media en verklaarde tijdens elk publiek optreden zijn liefde voor God. In mei 2021, toen de verkiezingspolls een overwinning van de linkse Pedro Castillo voorspelden tijdens de tweede ronde, organiseerde López Aliaga een anti-communistische betoging. Hij riep alle manifestanten op te stemmen voor alternatief Keiko Fujimori. 'Dood aan het communisme! Dood aan Castillo!', schreeuwde hij de massa toe. Zijn 'anti-communistische' strijd zette hij verder na de verkiezing van Pedro Castillo in juli 2021. Er gaat sindsdien geen dag voorbij zonder dat López Aliaga de afzetting van Castillo opeist. Op sociale media als binnen het Peruaanse congres coördineert hij mee de campagne om Castillo ten val te brengen. 'Castillo heeft het land naar de vaantjes geholpen op slechts 120 dagen. Hij moet zo snel mogelijk afgezet worden', zei hij. Toen Castillo de hand uitstak naar de oppositie om uit de hyperpolarisering te geraken, bedankte López Aliaga. 'Met een communist onderhandel je niet', zei hij.

De Argentijnse extreem-rechtse libertair Javier Milei is de rising star aan het anti-establishment front.

Net buiten de top 3 valt Argentijnse extreem-rechtse libertair Javier Milei. Rising star aan het anti-establishment front. 'Links is de culturele oorlog aan het verliezen. We zullen onze oorlog verder zetten, ditmaal van binnenuit', zei de 51-jarige econoom naar aanleiding van de parlementsverkiezingen van vorige maand. De Argentijnse Steve Banon wil komaf maken met de 'repressie van de staat' en wil de vrijheid heroveren. Met zijn 5-maanden oude partij 'La Libertad Avanza' deed hij het goed in Buenos Aires tijdens de parlementsverkiezingen van november. De partij behaalt twee zitjes. Met Javier Milei heeft het Argentijnse congres zijn eigen Jean-Marie Dedecker.

ROZE VLOED 2.0

Als je te lang in de afgrond staart, zal de afgrond ook in jou staren, zei Nietzsche. Straffe verhalen en anekdotes over nieuw-rechtse boegbeelden zijn misschien ideale clickbait, ze leiden wel af van andere trends en bewegingen en voeden anti-systemische gevoelens. Die andere politieke tendens in Latijns-Amerika is de totstandkoming van een Roze Vloed 2.0. Een nieuwe vloed aan progressieve politici en partijen die lokaal als nationaal succes boeken met een duidelijke en luide linkse boodschap. Anti-imperialistische partijen die openlijk spreken over het (neo)koloniale juk, over armoede, ongelijkheid en racisme, en die, zonder schroom, de privileges van de aloude economische elite in vraag stellen. Het zijn partijen die, net zoals in de vroege jaren 2000, niet geloven in een Derde Weg maar een straffere linkse koers willen varen, althans in hun discours.

De nieuwe progressieve wind in Latijns-Amerika vindt zijn oorsprong in de Roze Vloed van twee decennia terug. Die Vloed van weleer heeft enkele 'onweerstaanbare en onomkeerbare' processen in gang gezet. Het belangrijkste succes van de regeringen Morales, Correa, Lula, Kirchner, … tijdens de eerste twee decennia van 2000 was, ondanks al hun problemen en fouten, de politieke inclusie van historisch gemarginaliseerde groepen en klassen. Een succes dat ook in andere Latijns-Amerikaanse landen nazinderde.

De schreeuwerige Facebookcampagnes van Kast, Camacho, López Aliaga en Milei ten spijt, in hun landen is links aan zet.

De schreeuwerige Facebookcampagnes van Kast, Camacho, López Aliaga en Milei ten spijt, in hun landen is links aan zet.

1. Luis Arce (Bolivia)

In Bolivia kwam er een einde aan de repressieve terreur van president Áñez toen Luis Arce, voormalig minister van Economie onder Evo Morales, een monsterscore behaalde tijdens de presidentsverkiezingen van oktober 2020. Hij verpletterde de oppositie met een verkiezingsuitslag boven de 55%. Uit analyse bleek dat vooral de armere klassen en mensen met inheemse roots hun stem aan Arce gaven. Het was de democratische weerwraak, een klein jaar na de staatsgreep, van de armere klassen en inheemse groepen op de oude, blanke economische elite van het land. De monsterscore weerhield nieuw-rechtse krachten om opnieuw de verkiezingen in vraag te stellen en het pad te effenen naar een tweede staatsgreep. De socialistische regeringspartij MAS van Arce zit opnieuw stevig in het zadel en kon het voortbestaan van de Plurinationale Staat van Bolivia, het belangrijkste nalatenschap van Morales, vrijwaren.

2. Gabriel Boric (Chili)

De recente verkiezingsoverwinning van de 35-jarige progressieve activist Boric in Chili, met ruim 10% meer dan opposant Kast, is het politieke resultaat van een proces dat sinds 2019 in een stroomversnelling geraakte. In 2019 barstte een protestactie over duurder wordend publiek transport uit in een historisch en massaal volksprotest. Honderdduizenden Chilenen trokken de straat op, tientallen dodelijke slachtoffers werden opgetekend, en systematisch seksueel geweld door ordetroepen deden de stoel van toenmalig rechts-conservatief president Piñera niet wankelen. Het protest, dat zijn oorsprong vond in de extreme socio-economische ongelijkheid gevolg van decennia neoliberaal beleid, maakte wel de weg vrij voor een nieuwe Grondwettelijke Vergadering. President elect Boric had hierin een cruciale rol. De Grondwettelijke Vergadering is een democratisch verkozen orgaan van burgers belast met de taak een nieuwe grondwet te schrijven om zo een einde te maken aan de grondwet van dictator Pinochet. De meerderheid van de 155 leden van het orgaan behoort tot het progressieve kamp. De recente verkiezing van Boric zal het schrijfproces en de eventuele aanname van de nieuwe progressieve grondwet midden 2022 ten goede komen.

3. Pedro Castillo (Peru)

In het Peru van Keiko Fujimori en Rafael López Aliaga was de verkiezingsoverwinning van de linkse Pedro Castillo eind juli 2021 zonder meer historisch. De peperdure, Trumpiaanse verkiezingscampagne van Keiko – 'Communisme leidt tot armoede en miserie' – kon niet op tegen de man met het potlood. Het land vierde zijn 200ste verjaardag met aan het hoofd een ex-leerkracht uit het arme departement Cajamarca. Het Peruaanse establishment stond erbij en keek ernaar. Vakbondsman Castillo werd terecht vergeleken met Boliviaans ex-president Evo Morales, die geregeld kwam opdraven tijdens de verkiezingscampagne van Castillo. Zijn programma legde onder meer de nadruk op een gedeeltelijke nationalisering van de extractieve sector. 'Geen armen meer in een rijk land', was zijn mantra. De bodemrijkdommen van zijn thuishaven Cajamarca lokten decennialang grote mijnbouwmultinationals, maar de grote winsten vloeiden weg naar Lima en het buitenland. Naast de aanpak van de mijnbouwsector wil Castillo werk maken van verhoogde publieke investeringen in onderwijs en zorg, én, zoals Morales en Correa destijds, inzetten op een Grondwettelijke Vergadering. Een belofte die ondanks zijn draagvlak kan stuiten op het verzet van Nieuw- en Oud-Rechts in het congres.

In Argentinië is de centrumlinkse Alberto Fernández, bijgestaan door Roze Vloed-oudgediende Cristina Fernández de Kirchner als vice-president, reeds twee jaar aan de macht. De meer gematigde Fernández botst vaker wel dan niet met zijn co-piloot Kirchner, en doorloopt een hobbelig parcours gevolg van de pandemie en de instabiele Argentijnse economische situatie. Desalniettemin behoudt Fernández de controle.

Ten slotte, de kans is groot dat voormalig Braziliaans president en Roze Vloed overlever, Lula da Silva, de volgende president wordt van Brazilië. Een klein jaar voor de verkiezingen scoort Lula maar liefst 30% hoger in de polls dan Bolsonaro. Indien de regels van de rechtstaat worden gerespecteerd, dan krijgt het grootste land van Latijns-Amerika (212 miljoen inwoners) opnieuw een progressief bestuur. In Mexico, het tweede grootste land (128 miljoen inwoners), zit de linkse president Andrés Manuel López Obrador halverwege met een approval rating van 65%.

DE HYSTERIE VOORBIJ

Politieke analyse is subjectief. Wie de kranten doorneemt, moet vrezen voor een nieuw-rechtse apocalyps. Nieuw-rechts bestaat en vormt een reëel gevaar, maar is de immense media-aandacht wel proportioneel? Zich baserende op verkiezingsuitslagen en politieke mandaten is de conclusie eerder dat Latijns-Amerika een nieuwe Roze Vloed beleeft. En dat is een feit, meer dan een interpretatie.

Nieuw-rechts bestaat en vormt een reëel gevaar, maar is de immense media-aandacht wel proportioneel?

Als toemaatje, in het geplaagde Honduras won de progressieve Xiomara Castro de presidentsverkiezingen eind dit jaar. Castro is de allereerste vrouwelijke president van het land en echtgenote van voormalig president Manuel Zelaya, afgezet na een militaire coup in 2009. Een nieuwe grondwet en de decriminaliserings van abortus staan op haar agenda.

• Chili
• Latijns-Amerika
• links
• roze golf