Met een mond vol diversiteit, fair practice en inclusie banen we ons met hernieuwde moed een weg door het culturele veld, maar als we parallel niet werk maken van de herpositionering én herwaardering van het beroep van de artiest en kunstenaar, dan vrees ik dat deze grote woorden alleen gepaard gaan met kleine daden. Een bericht aan collega-artiesten, cultuurwerkers, beleidsmakers, diensthoofden, CEO's en bruggenbouwers.

DE BETUTTELING VAN ARTIESTEN

Een rennaissance en mentaliteitswijziging komt er pas als ze van verschillende kanten komt. De artiest mag en moet weer pronken met zijn ambacht. Met de borst vooruit en met instrument, inspirerende woorden, danspassen, en kleine en grote bewegingen in de aanslag. In grote vrijgevigheid gesteund door collega's en cultuurwerkers die werkzaam zijn in de diverse verenigingen, cultuurhuizen, organisaties en steunpunten die ons landschap rijk is. Maar ook op kabinetten en bij diensten, middenveld en bedrijven is een nieuwe visie ten aanzien van artiesten en kunstenaars noodzakelijk.

Want de betutteling van artiesten en de brede cultuursector kende tijdens de coronacrisis helaas een nieuw dieptepunt. Met, naast de mentale en financiële impact door precaire statuten, ook immense gevolgen voor de waarde van ons beroep, dat als verlengde van onze passie nog steeds onterecht als hobby wordt versleten. Gelukkig wordt het kunstenaarsstatuut onder de loep genomen, want een statuut dat gelinkt is aan de werkloosheidsuitkering draagt nu ook niet bepaald bij aan een sterk imago.

Een statuut dat gelinkt is aan de werkloosheidsuitkering draagt nu ook niet bepaald bij aan een sterk imago.

Maar het gaat over veel meer dan dat. Vorige week schrok ik er zelf nog eens van hoe diep die betutteling, na 20 jaar op de planken, in mij geworteld zit. Tijdens een debat over 'Gekleurd Talent' op de arbeidsmarkt, maakte ik net als onze coördinator 'Diversiteit & Inclusie' de reflectie dat dit debat, mits aanpassing qua jargon, ook van toepassing zou kunnen zijn op 'Artistiek Talent'. Ook al is de impact en de voorgeschiedenis van een heel andere orde, de systemen om inclusiever aan de slag te gaan – zoals het creëren van een transparant werkklimaat, ruimte voor dialoog vanuit een gelijkwaardigheid, aanvaarding van het anders zijn en ieders specifieke gevoeligheden, laagdrempelige aanwervingsprocedures – moeten uitmonden in het allerbelangrijkste: respect.

ARTIESTEN MAKEN HET VERSCHIL

Ik besefte toen nog meer dat die betutteling van ons beroep één van de drijfveren is geweest om twee jaar geleden te solliciteren als 'coördinator van Gents Kunstenoverleg', een job die me nog steeds mateloos boeit.

Met de medestanders van het GKO mogen we ook daarom terugkijken op een mooi parcours. Projecten als 'De Armste Week', een samenwerking tussen cultuur en horeca voor en door armoedebestrijdingsorganisaties, en ook 'Covitesse 6' in samenwerking met buurtwerking en welzijnsorganisatie in de stad, waren lichtpuntjes in donkere tijden. We bouwden aan een samenhorigheidsgevoel waar we als 'community' in Gent nog steeds op teren. Artiesten en kunstenaars vonden de weg naar ons 'Petit Comité' (maandelijkse meeting) en fungeren nu als 'vinger aan de pols', bepalen mee de agenda en schrijven mee aan beleidsadviezen voor de sector.

Dat laatste is belangrijk. Veel te vaak worden artiesten uitgenodigd om ergens een uurtje in het programma in te kleuren, of een ruimte als expo kortstondig te bezetten. Niet dat daar op zich iets verkeerd mee is, maar te vaak zijn we louter passanten, al hebben we door onze reizen en verplaatsingen veel kennis vergaard. Die know how wordt onderschat en onderbenut, en er wordt te weinig tijd genomen om visies te delen of om feedback te vragen over de werkomgeving, de ontvangst, de naam van het event, de plaats van het podium, de organisatiestructuur of de verloning.

Bovendien zijn artiesten meesters in het verbinden en motiveren. Zo resulteerde 'Covitesse 6' in een fascinerende brainstorm waarbij we artiesten koppelden aan buurtwerkers om over 'de wijk van de toekomst' te denken. En ook al lukte het voor vele sociale wijkregisseurs heel moeilijk om 'out of the box' te denken, toch bracht de samenwerking naast een creatieve ook een positieve dynamiek teweeg. Even samen durven dromen, weg van het 'brandjes blussen' van alledag. De artiest als motivator.

Artiesten worden meer en meer ingezet als vertaler van grote problematieken als klimaat, dekolonisatie en migratie.

Ook als vertaler van grote problematieken worden artiesten meer en meer ingezet. Onlangs leerde ik via onze collega's van Greentrack Gent het bestaan kennen van 'Artist Embedded Projects' waarbij artiesten aan de slag gaan rond thema's als klimaat, dekolonisatie, migratie… of waarbij men zelfs een project had opgestart met een brandweerkorps, om via een creatief proces op een andere manier te laten samenwerken. Ook universiteiten en academische instellingen lijken meer en meer beroep te gaan doen op kunstenaars om een 'vrije vertaling' te maken van een onderzoek dat anders begraven blijft in een dik dossier. In Gentbrugge maakte een kunstenaar, op een verlaten plek in de stad, een fascinerend groot bijenhotel 'Beesphere'. Dat kunstwerk werkt nu als een magneet. Jongeren uit de buurt geraken gefascineerd door het thema 'biodiversiteit' en zo zorgt het kunstwerk voor ontmoeten en verbinden. Een middel om de sociale cohesie te versterken.

En dan is er nog de hunkering naar verhalenvertellers. Onlangs zag ik Lucas De Man (The Exploded View), theatermaker en ondernemer, een zaal inpalmen over zijn wetenschappelijke inzichten over 'circulaire economie'. Niet alleen kon hij als geen ander, met een stevige streep humor maar ook zeer snedig en fel, zijn punt maken maar ook achter de schermen wordt hij vaak ingeschakeld om met bouwheren, designers en CEO's een innovatief concept uit te werken. Net als onze 'troubadours' die tijdens 'Covitesse 6' van deur tot deur gingen spelen en via een lied of gedicht in gesprek raakten met de bewoners. Waarna de buurtwerker polste naar mogelijke problemen in het huishouden en nuttige informatie verschafte. De kracht van verhalen.

Ook op dat vlak kunnen artiesten een verschil maken. Waarom hebben we naast een sociale werker en een wijkregisseur ook geen artistiek regisseur van een wijk? Na de aanstelling van een stadsbouwmeester, stadsdichter, stadscomponist, data-kunstenaar, …nu ook een artistiek leider van een ziekenhuis of woonzorgcentrum? Of een beeldend kunstenaar die op de speelplaats van de school aan de slag gaat met het leerplan? Lagen de artistieke vakken niet onder vuur?

DE TOEGEVOEGDE WAARDE ONDER OGEN ZIEN

Deze week nog kopte The Guardian over mijn geboortestad Gent: "Although Ghent has gables, cobbles and waterways to rival nearby Bruges, the atmosphere here is funky and modern rather than fusty and medieval." Als stadsmarketing kan dit tellen, lijkt me. Maar waar is het terugverdieneffect voor de creatievelingen of (artist-run) organisaties en 'off spaces' die deze zin op hun conto mogen schrijven? Kloppen we hiervoor dan ook aan bij Dienst Toerisme of het Stadsmarketingfonds? Of eisen we een stuk van het parkeergeld op, als het ware?

Politici kennen ongetwijfeld de tewerkstellingscijfers en de economische waarde van Opera Ballet Vlaanderen, Studio 100, De Singel, Tomorrowland, … maar is men zich ook bewust van de toegevoegde waarde die de artiest bijbrengt? Wordt de impact op het welzijn van de bevolking gemeten? De mentale impact van een voorstelling, de vervoering, het positivisme, de correctie op de dialoog, het entertainment-gehalte, nachtcultuur als antidepressiva? Is welzijn ook niet een motor voor welvaart?

Ook op internationaal vlak hebben we nood aan meer erkenning, marketing en ondersteuning. Daar waar de regering van een land als Zuid-Korea (toch ook niet het allergrootste land in een groot continent als Azië) massaal inzet op ondersteuning voor muziekproducties, films, series, games, food cultuur, … en zo een soft economic power als 'Korean Wave' creëert, wordt in België minder dan 1% van de totale begroting toegewezen aan cultuur. In Zuid-Korea noemen ze subsidies voor cultuur ook gewoon 'investeringen'. Met een gigantisch terugverdienmodel via digitale media, toerisme, onderwijs-apps, en de verkoop van Koreaanse producten.

In Zuid-Korea noemen ze subsidies voor cultuur gewoon 'investeringen'.

Willen we zo cultuur beleven? Neen, misschien ook niet. Maar toch? Wanneer Angèle, Stromae, Romeo Elvis, Charlotte Adigéry, Luc Tuymans, Wim Delvoye, Berlinde De Bruyckere, Alain Platel, Rinus Van De Velde, Panamarenko, … zorgen voor een kwaliteitslabel in het buitenland, waarom pakken we daar niet nog meer mee uit? Als we, naast het effect op toerisme en bijhorende inkomsten, op termijn ook reclame zullen maken voor ons land om arbeidstekorten op te vangen en mensen naar ons landje te lokken, dan is cultuur mogelijks ook een manier om de aantrekkingskracht te vergroten, nee? Al is dat mogelijks voer voor een andere column van een expert terzake.

Hoe het ook zij. Begrotingen en systemen aanpassen en nieuwe wetten doorvoeren, komen vaak pas na een mentaliteitswijziging en een 'mental shift'. Laat ons daarom over beleidsgrenzen en sectoren de blik verruimen om de toegevoegde waarde van artiesten en kunstenaars onder ogen te zien. In al zijn vormen. Groot en klein, sociaal of individualistisch, lokaal of internationaal, jong en oud, amateur of professioneel… Als we die openheid implementeren, creëren we ook meer ruimte voor 'fair practice' en meer diversiteit.

En laat ons vooral opnieuw fier zijn op die gigantische weelde aan talent. Wat een rijkdom. De artiesten en kunstenaars verdienen uw trots, en ze verdienen beter.

• column
• artiesten
• cultuur