Zouden we ooit nog scholen sluiten? Het is een zeer heikele vraag, die emotionele reacties zal oproepen. Schoolsluitingen zijn wellicht de meest controversiële en gecontesteerde maatregel geweest tijdens de coronapandemie, niet alleen in ons land overigens. Velen proberen overheden te doen beloven om de scholen nooit meer te sluiten. Het zogenaamde Wintermanifest tegen het gevoerde coronabeleid heeft er zijn belangrijkste strijdpunt van gemaakt. De Vlaamse onderwijsminister, Ben Weyts, heeft voor zijn weerstand tegen schoolsluitingen veel waardering gekregen. In het buitenland hebben de meeste onderwijsministers, wat ook hun politieke kleur is, trouwens geprobeerd weerstand te bieden tegen schoolsluitingen. De Zweedse sociaaldemocratische onderwijsminister, Anna Ekström, ging er recent prat op dat zij kunnen voorkomen heeft dat er in Zweden tijdens de coronapandemie scholen werden gesloten.

Zelf ben ik nooit een absolute tegenstander van schoolsluitingen geweest, iets wat velen mij als onderwijsexpert zeer ten kwade blijven duiden. Absolute uitspraken zijn voor mij steeds uit den boze, ook als het over scholen gaat. Op het hoogtepunt van de tweede golf, in december 2020, vond ik het na afweging van de kosten en baten inderdaad raadzaam om de scholen te sluiten om zo bij te dragen aan de vermindering van de viruscirculatie en onrechtstreeks de dood van vele medeburgers. Ik vond dat de intermenselijke solidariteit voorrang had. Toen waren echter vele factoren nog onbekend, onder meer de prijs in termen van leervertraging en sociaal-emotionele miserie bij getroffen kinderen en gezinnen. Vandaag weten we daar veel meer over. Alsook over de rol van scholen in de viruscirculatie, het belang van luchtkwaliteit en ventilatie, enzovoort.

Het valt me op dat er vandaag weinig inspanningen worden gedaan om lessen te trekken uit wat de samenleving de voorbije jaren heeft doorgemaakt. Het is alsof we het liefst deze hele periode willen begraven en vergeten. Toch zouden we de politieke en intellectuele moed moeten kunnen opbrengen om te leren van de ervaringen, van de vergissingen en van de successen. De pandemie is allerminst voorbij. Hoewel de ernst van de komende golven wellicht veel minder zal zijn dan in de voorbije twee-en-een-half jaar, zijn pieken in besmettings-, hospitalisatie- en sterftecijfers helemaal niet uitgesloten. Het is evengoed zeer waarschijnlijk dat we in de komende jaren en decennia met nieuwe pandemieën zullen worden geconfronteerd. Wetenschappelijk bestaat daar weinig twijfel over. En, ten slotte, sommige lessen zoals op het vlak van ventilatie en luchtkwaliteit, zijn ook uiterst relevant zonder dat er van een pandemie sprake is. Goede luchtkwaliteit zijn we sowieso aan leerlingen en leraren verschuldigd.

Absoluut zeggen dat het uitgesloten is ooit scholen nog te moeten sluiten, neen, dat kunnen we niet.

Terug naar de vraag, zullen we ooit nog scholen sluiten? Over de virologische baten spreek ik mij niet uit, maar het lijkt me wetenschappelijk niet uit te sluiten dat er in de toekomst situaties optreden waarin ook het sluiten van scholen zou moeten worden overwogen. In die omstandigheden zal het openhouden van scholen moeten worden afgewogen tegen de virologische kost en de tol in mensenlevens. Scholen zijn nu eenmaal omgevingen waar veel mensen samenkomen en interageren. Ook met de beste voorzorgsmaatregelen – vooral inzake ventilatie, mondmaskers, hygiëne, enzovoort – is bij een virus dat zich via aerosolen verspreidt, de kans op verhoogde viruscirculatie in scholen groot. Er is voor wat het COVID-19 virus betreft ondertussen een ruime wetenschappelijke literatuur voorhanden die voor scholen tot een goede risico-inschatting zou moeten kunnen leiden. Maar absoluut zeggen dat het uitgesloten is ooit scholen nog te moeten sluiten, neen, dat kunnen we niet.

Over de onderwijskundige kosten weten we nu ook veel meer. Voor veel landen en onderwijssystemen zijn ondertussen goede studies beschikbaar over de leervertraging tijdens de voorbije jaren. Er zijn ook enkele uitstekende papers gepubliceerd die het beschikbare onderzoek synthetiseren. Wat kunnen we daaruit leren? Ten eerste, de leervertraging die is opgetreden tijdens de coronacrisis is aanzienlijk en groter dan eerst gedacht. In orde van grootte spreken we over enkele maanden tot meer dan een half jaar vertraging in de verwerving van essentiële kennis en de ontwikkeling van belangrijke competenties, in sommige gevallen zelfs meer. De langetermijneffecten van leervertraging zijn groot, zowel voor individu als voor de samenleving. Bovendien zijn de verschillen in leeruitkomsten tussen scholen en leerlingen toegenomen en blijken sociaal achtergestelde en kwetsbare kinderen meer schade te hebben opgelopen. En buiten de leervertraging in strikte zin, hebben veel leerlingen ook last gehad van de mentale en sociale gevolgen van de crisis. De virologische bewijsvoering voor schoolsluitingen zal dus aanzienlijk hoger moeten liggen dan in het verleden het geval was.

De virologische bewijsvoering voor schoolsluitingen zal aanzienlijk hoger moeten liggen dan in het verleden het geval was.

Maar, ten tweede, de leervertraging is moeilijk terug te brengen tot de schoolsluitingen in enge zin. De schade door schoolsluitingen kwam bovenop de al stevige kwaliteitsdaling in het onderwijs. Verder, er is op landenniveau nauwelijks een verband tussen het aantal dagen dat scholen gesloten waren en de vastgestelde schade. Dat kan op twee manieren verklaard worden. Vooreerst, de disruptie van het schoolgebeuren ging ook door buiten de periodes dat scholen gesloten waren. Dat was zeker het geval in Vlaanderen, waar de scholen internationaal vergeleken maar voor een zeer korte periode echt gesloten waren, maar waar het leerproces buiten die periodes heel veel last ondervond van de quarantainemaatregelen, de afwezigheden wegens ziekte, de mondmaskerplicht, enzovoort. Vervolgens, veel landen waren beter voorbereid en waren beter in staat om naar een andere organisatie over te schakelen en zo de continuïteit van het leerproces te garanderen. Dat was niet het geval in Vlaanderen, maar bijvoorbeeld duidelijk wel in Denemarken. De rigiditeit en inefficiëntie van de onderwijsorganisatie in Vlaanderen eiste in die omstandigheden een hoge tol.

Welke lessen kunnen we dan trekken? Ten eerste, een grondiger evaluatie van het gevoerde beleid, van de spanningsvelden en de gevolgen van de genomen beslissingen, is absoluut noodzakelijk, met respect voor ieders rol en zonder in wederzijdse beschuldigingen te vervallen. Ten tweede, het onderwijs moet zich beter voorbereiden op dergelijke crisissen, zodat disrupties minder schadelijke gevolgen hebben. Dat gaat verder dan digitalisering, maar gaat vooral over de organisatie van het onderwijs. Ten derde, beslissingen over onderwijs vergen een betere participatie van deskundigen die de gevolgen goed kunnen beoordelen.

Beslissingen over onderwijs vergen een betere participatie van deskundigen die de gevolgen goed kunnen beoordelen.

Maar zeggen dat te allen tijde de balans in het voordeel van het openhouden van scholen zal uitslaan, zou onvoorzichtig en onverantwoordelijk zijn. We moeten er alles aan doen de continuïteit van het leren van kinderen en jonge mensen te garanderen. Scholen openhouden is daarvoor de beste strategie, maar als dat niet lukt moeten we alternatieve oplossingen hebben. Als we echt willen vermijden in de toekomst scholen te moeten sluiten, moeten we er voor zorgen dat het onderwijs anders georganiseerd wordt. Het is zaak daar nu, wanneer de situatie wat beter is, werk van te maken. En ik heb niet de indruk dat dit gebeurt.

• column
• onderwijs
• scholen
• Corona