Een statig overheidsgebouw is het, langs één van de belangrijkste lanen van hoofdstad Phnom Penh: de Norodom Boulevard, genoemd naar de familie van de koning. Parmantige kantoren staan gegroepeerd rond pittoreske binnenpleintjes, met grote limousines in de schaduw van de vele bomen. Als je er voorbij wandelt, lijkt er geen einde aan te komen, zo imposant is dit complex. Het maakt toeristen nieuwsgierig om te weten welke belangrijke activiteiten zich hier zouden afspelen.
Op de bordjes tegen de gevel lezen ze het antwoord op hun prangende vraag. Dit is de anti-corruptie eenheid. Hier wordt nagegaan of de administratie wel volgens het boekje werkt. Een opdracht die zó uitgebreid is dat er een leger van de beste ambtenaren aan te pas komt, wellicht met erg riante lonen. Je vraagt je af hoeveel smeergeld je moet betalen om zo’n felbegeerde job vast te krijgen.

VERDEEL-EN-HEERSSTRATEGIE

Het gebouw is ook een symbool van hoe hier aan politiek gedaan wordt. De regeringspartij bestaat uit – en ik citeer ‘verschillende criminele groepen, die op machiavellistische manier worden samengehouden door eerste minister Hun Sen’.
De uitspraak komt van Spanjaard, Alex Gonzalez Davidson, de bezieler van milieuorganisatie Mother Nature.
Hij heeft het de Cambodjaanse overheid zó lastig gemaakt, met aanklachten over illegale houtkap of bouwprojecten in natuurgebied, dat hij uiteindelijk het land is uitgezet.
Ook onafhankelijke media zijn door de premier buitenspel gezet.

WIE IS PREMIER HUN SEN?

Hun Sen is al veertig jaar aan de macht en je kan gerust zeggen dat hij dit land bezit.
Hij was een soldaat in het leger van de Rode Khmer, het moorddadige regime van leider Pol Pot uit de jaren 1970, maar liep later over naar vijand Vietnam.
Pol Pot werd in 1979 verslagen door het Vietnamese leger. In de meeste geschiedenisboeken is dat het meest recente wapenfeit dat je over Cambodja zal terugvinden.
Maar de machtsovername betekende niet dat de rust terugkeerde. Vietnam heeft buurland Cambodja tien jaar lang bezet.
Gewapende guerrillagroepen en voormalige Rode Khmer strijders probeerden met veel geweld de controle over te nemen.

DE TWEEDE EERSTE MINISTER

De Vietnamezen installeerden een regering met Cambodjaanse ministers en daar maakte Hun Sen van bij het begin deel van uit.
In 1985 werd hij eerste minister. En dat is hij vandaag nog altijd, al heeft hij enkele gewiekste kunstgrepen moeten toepassen om op post te kunnen blijven.
In 1993, bijvoorbeeld, toen de Verenigde Naties (VN) het bestuur over het land tijdelijk overnamen en vrije verkiezingen organiseerden. Die werden nipt door Hun Sen verloren en hij zag de functie van eerste minister aan zijn neus voorbij gaan. Maar hij slaagde erin om zich ‘de tweede premier’ te laten noemen. Zo kon hij zich toch aan die felbegeerde titel blijven vasthouden. De VN stonden erbij en keken ernaar.

DYNASTIE AAN DE MEKONG

Vier jaar later duwde Hun Sen zijn coalitiepartner uit de regering na een coup. Tot zover het voornemen van de VN om van Cambodja een volwaardige democratie te maken.
Minder lang geleden, eind 2017, liet Hun Sen in aanloop naar de nationale verkiezingen de oppositie buiten de wet plaatsen. Een half jaar later haalde zijn partij alle zitjes in het parlement binnen. En ook voor de stembusgang van volgend jaar heeft deze meesterstrateeg al een plan klaar.
Het premierschap zal eenvoudigweg worden doorgegeven aan zijn zoon Hun Manet, die nu al legerchef is en commandant van de persoonlijke lijfwacht van zijn vader.
Dat het Westen zo’n dynastie ondemocratisch vindt, trekt Hun Sen zich niet aan. Hij heeft al lang geleden financiële en militaire steun gezocht bij China.

Dat het Westen zo’n dynastie ondemocratisch vindt, trekt Hun Sen zich niet aan. Hij heeft al lang geleden financiële en militaire steun gezocht bij China.

STABILITEIT MET EEN HOGE PRIJS

Volgens Alex Gonzalez Davidson stond deze coup de théâtre in de sterren geschreven. ‘Als je kijkt naar het privéleger van Hun Sen en de wapens waar hij over beschikt en je vergelijkt dat met de andere invloedrijke families… dan zijn dat maar minuscule visjes in vergelijking met een grote haai, als je begrijpt wat ik bedoel.’
Om zijn beleid te verdedigen, benadrukt de premier graag dat hij stabiliteit gebracht heeft. De oudere generatie, die de ellende uit de jaren 1970 en 1980 heeft meegemaakt, blijft hem inderdaad zien als een bevrijder en vindt alles beter dan een nieuwe burgeroorlog. Ook de voorzichtig groeiende middenklasse houdt liever z’n mond over wantoestanden in de politiek, uit schrik om de net verworven rijkdom opnieuw te verliezen.

STIL PROTEST

Maar bij de grote groep jongeren (de mediane leeftijd in Cambodja is 25 jaar!) is veel frustratie over corruptie en het gebrek aan mogelijkheden om zich te ontwikkelen. Protest is er niet. Áls je Cambodjanen al zover krijgt dat ze over politiek praten, beginnen ze meestal te fluisteren. Want ze durven de naam van hun premier niet hardop uit te spreken. Betogen is al helemaal taboe. In 2014 werd het voorlopig laatste protest bloedig neergeslagen door de politie.

Volgens een onbevestigd verhaal gaat Hun Sen zelfs zwemmen in het gezelschap van twee gewapende lijfwachten.

En dus houdt de premier, die deze zomer 70 jaar wordt, dit land verder in zijn greep. Zijn tentakels gaan tot diep in de maatschappij en zijn familie houdt alle strategische posten bezet. Er wordt gezegd dat Hun Sen voortdurend schrik heeft om macht te verliezen of om aangevallen te worden door vijanden. Volgens een onbevestigd verhaal gaat hij zelfs zwemmen in het gezelschap van twee gewapende lijfwachten. ’Hij is getraumatiseerd door de woelige jaren 1970 en 1980, en lijkt verslaafd te zijn aan geweld’, zegt Davidson.

NIEUWE GENERATIE

Zoon Hun Manet heeft een andere reputatie. Hij haalde verschillende buitenlandse diploma’s, onder meer een doctoraat economie aan de gerenommeerde universiteit van Bristol, al twijfelen critici aan de echtheid ervan. Gonzalez Davidson denkt dat Manet zijn nieuwe functie mentaal niet zou aankunnen. ‘Niet sluw genoeg’, klinkt het.
‘Het zou kunnen dat Hun Sen tijdelijk nóg strenger gaat optreden tegen politieke en andere tegenstanders, om de machtsovername zo vlot mogelijk te laten verlopen’, zegt hij nog. Er staan Cambodja in elk geval nog uitdagende tijden te wachten.

Na een carrière van bijna 20 jaar als VRT-reporter, reisde journalist Kris Janssens in 2016 zijn droom achterna. In zijn wekelijkse podcast ‘Het is ochtend in het Avondland’ schetst Kris een bitterzoet beeld van zijn nieuwe thuisland, waar hij met een mix van vertedering en verwondering de veranderende samenleving beschrijft. Ontdek zijn werk via: https://kris-janssens.com/.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Cambodja