Door het Zero Covid-beleid viel er de jongste jaren niet veel te China-reizen, een euvel dat ruimschoots werd gecompenseerd door een lawine aan interessante boeken en rapporten over dat land.

Tot aan de Russische invasie van Oekraïne gingen Chinaverhalen vaak over de handelsoorlog met de VS of het onwaarschijnlijk repressief beleid waaraan de Oeigoeren in Xinjiang werden onderworpen. Andere belichtten de binnenlandse technologische surveillance, of de recente hegemonistische neigingen jegens Taiwan en de naties rond de Zuid-Chinese Zee. Dat alles zorgt ervoor dat twee derde van alle westerse burgers een negatief beeld heeft van China.¹

Journalist Peter Martin² wijt dat bovenal aan de wolf warrior diplomatie, waarbij Chinese diplomaten nog steeds worden ingezet als een 'burgerleger' – zoals gewezen premier Zhou Enlai het meteen na de stichting van de Volksrepubliek in 1949 stelde. De Chinese visie wordt altijd met kracht verdedigd, er is nooit verwarring of onduidelijkheid. Op korte termijn is die strategie soms succesvol, zeker als ze gekoppeld wordt aan het dreigement van economische strafmaatregelen. Maar fundamenteel is het een systeem dat beter is in het muilkorven van de vijand dan in het overtuigen van anderen of het maken van vrienden, aldus Martin.

DE WERELDORDE HERSCHIKKEN

Sinds het aantreden van president Xi Jinping in 2012, valt vooral China's exceptionalisme op. Alleen is dat niets nieuws, zo lezen we bij Michael Schuman.³ Sterker nog, volgens hem gaat het al drieduizend jaar mee en is China's eigen geschiedschrijving het verhaal van een eeuwige supermacht die pas in de tweede helft van de 19e eeuw de gracht in werd gereden. Door het Westen, die ene andere beschaving die zich evengoed superieur voelde. Anderhalve eeuw later is het land nu klaar om als vanouds zijn centrale positie in te nemen als 'Rijk van het Midden'.

Professor Aaron Friedberg⁴ argumenteert dat het Westen in de voorbije decennia de deur openzette, in de veronderstelling dat het Chinese systeem uiteindelijk meer zou gaan lijken op het onze. Toegang tot de markten, hulpbronnen, technologie, onderwijssystemen en know-how van de geavanceerde maatschappijen maakten het land veel welvarender dan het anders zou zijn geworden, maar de verwachte voordelen voor de internationale gemeenschap bleven uit. In plaats van een liberale, tot samenwerking bereide partner is China een rijke, machtige concurrent geworden, repressief in eigen land en internationaal agressief. Kortom, 'een systeemrivaal die onze toekomst bedreigt'. Friedberg bepleit daarom 'ontkoppeling' en een brede internationale coalitie die het oprukkende Chinese autoritarisme probeert in te dijken.

In plaats van een liberale, tot samenwerking bereide partner is China een rijke, machtige concurrent geworden.

Professor Elizabeth Economy⁵ treedt dat standpunt grotendeels bij. Volgens haar wil Xi met een mengeling van soft, hard en sharp power de wereldorde herschikken. In zijn droom van een 'Grote Verjonging van de Chinese Natie' is China de centrale wereldmacht, zowel in politieke, economische als culturele termen. Daarin is weinig ruimte voor de VS en haar bondgenoten, noch voor de waarden en normen die zij onderschrijven.

De Amerikaanse econoom Fred Bergsten⁶ is genuanceerder. Hij concludeert dat China zich tegen ten laatste 2050 kan meten met de VS, maar dat het land niet zal kunnen domineren zoals Groot-Brittannië deed in de tweede helft van de 19e eeuw en de VS een eeuw later – behalve als de VS de steun van haar coalitiepartners verliest of de wil om haar centrale leiderschapspositie te handhaven.

Met het oog op de urgente planetaire uitdagingen zoals klimaatsverandering dringt Bergsten aan op verregaande samenwerking met China.

Bovendien menen sommigen dat veel te leren valt van Peking, omdat een autoritair systeem urgente milieuvraagstukken adequater zou aanpakken dan een zich soms in besluiteloosheid verliezende democratie. De Amerikaanse professor Judith Shapiro⁷ onderzocht of China, met zijn sinds 2012 in de grondwet van de Chinese Communistische Partij (CCP) ingeschreven 'Ecologische Beschaving' de nieuwe gids kan zijn voor een wereld in ecologische nood. Ze stelt vast dat het land sinds 2018 beduidend meer mensen en middelen vrijmaakte voor de strijd tegen de opwarming van de aarde, maar oordeelt dat het Chinese 'eco-autoritarisme' niet zonder gevaar is. Ecologie is het middel, dixit Shapiro, autoritarisme het doel. De staat gebruikt ecologie als een nieuw soort van politiek kapitaal, bedoeld voor autoritaire duurzaamheid en weerbaarheid. In dat proces verbeterden sommige zaken (zoals luchtkwaliteit), maar anderen (denk aan ontbossing en verwoestijning) werden erger.

GROTE BINNENLANDSE UITDAGINGEN

China mag dan een opkomende wereldmacht zijn, het staat ook voor grote binnenlandse uitdagingen. Momenteel vindt een gigantische socio-economische omwenteling plaats, waarvan het succes niet verzekerd is. In mei 2015 lanceerde Xi 'Made in China 2025', de vierde revolutie in de productiesector, met een combinatie van industriële robots, artificiële intelligentie, big data en cloud computing. Daardoor kwamen er meer uitvindingen, meer innovatieve bedrijven en een stijging in de Global Innovation Index van de 43e plaats in 2010 naar de 12e in 2021.

Die upgrading heeft volgens Bloomberg-hoofdeconoom Thomas Orlik⁸ verstrekkende gevolgen. Niet alleen kunnen geavanceerde economieën hun wereldwijde marktaandeel inzake elektrische voertuigen, industriële robots en batterijen verliezen, bovendien dreigen veel ongeschoolde arbeiders in de lageloonlanden waarheen Chinese bedrijven in de voorbije jaren delokaliseerden, werkloos te worden. In China zelf staan de jobs van 200 à 300 miljoen rurale migranten op de helling. Kunnen die mannen en vrouwen tijdig worden bijgeschoold om te worden ingeschakeld in een kenniseconomie?

Professor Scott Rozelle⁹, die zich al decennia buigt over onderwijs en rurale ontwikkeling, betwijfelt dat. Hij hekelt de decennialange verwaarlozing van het platteland, dat hij 'onzichtbaar China' noemt, en waarschuwt voor de middeninkomensval, het fenomeen waarbij een middelinkomensland niet slaagt in de transformatie tot rijke, geavanceerde natie omdat onvoldoende werd geïnvesteerd in menselijk kapitaal.

China kampt met een gigantische onderwijskloof. Plattelandskinderen hinken hopeloos achterop omdat ze lijden aan aandoeningen die een grote impact hebben op hun cognitief vermogen. Meer dan een kwart van hen heeft bloedarmoede, een derde van alle twaalfjarigen is bijziend maar moet het zonder bril doen, en in Zuid-China lijden vier rurale kinderen op tien aan intestinale wormen. Die problemen zijn makkelijk op te lossen maar worden door de gebrekkige rurale gezondheidszorg doorgaans niet onderkend.

Meer dan een kwart van de plattelandskinderen heeft bloedarmoede, een derde van alle twaalfjarigen is bijziend, en in Zuid-China lijden vier op tien aan intestinale wormen.

De jongste jaren voert Xi de inspanningen voor het platteland nochtans op. Eind februari 2021 verklaarde hij dat de extreme armoede was uitgeroeid, en dat de laatste 100 miljoen paupers hun leven sinds 2012 drastisch zagen verbeteren.

De Amerikaanse VN-ontwikkelingseconoom Bill Bikales¹⁰ bekritiseert evenwel de gehanteerde werkwijze. Volgens hem wilden China's leiders niet afrekenen met sociale kwetsbaarheid an sich, maar ervoor zorgen dat een specifieke groep van als extreem arm geïdentificeerde mensen dat niet meer zijn. Bikales pleit voor een universele aanpak van armoede, en voor een goed gefinancierd en kundig geleid systeem van sociale bescherming. Vooral belangrijk is dat net-niet-behoeftigen worden behoed voor een duik in de armoede door ziekte, de dood van een verwant, jobverlies, een maatschappelijke gezondheidscrisis of een lock-down.

Fundamenteel daarin, zo menen zowel Bikales als Rozelle, is de afschaffing van de uit de jaren 1950 daterende hukou of administratieve status, die burgers opdeelt in stedelingen en plattelandsbewoners en daar welomlijnde rechten aan verbindt. In 2020 woonde bijna twee derde van alle Chinezen in een stad, terwijl minder dan de helft een stedelijke hukou had. Met andere woorden, 265 miljoen van die 'feitelijke stedelingen' zijn tweederangsburgers: ze kunnen in de stad geen gebruik maken van openbare dienstverlening inzake onderwijs, gezondheidszorg of sociale bijstand.

Of die afschaffing van de hukou er snel komt, is nog maar de vraag: het systeem bevoordeelt immers de opgeleide stedelingen¹¹, die de machtsbasis vormen van de CCP. En als er één zekerheid bestaat, dan is het wel dat de bestendiging van het machtsmonopolie van de partij boven alles gaat.

VOETNOTEN

1. Pew Research Center survey, uitgevoerd tussen 1 februari en 26 mei 2021.↑
2. Martin, P., China's Civilian Army, The Making of Wolf Warrior Diplomacy, 320 pp, Oxford University Press, 2021.↑
3. Schuman, A., Superpower interrupted: the Chinese history of the world, 354 pp, Little Brown & Company, 2020.↑
4. Friedberg, A., Getting China Wrong, 246 pp, Polity Press, 2022.↑
5. Economy, E., The world according to China, 304 pp, Polity Press, 2022.↑
6. Bergsten, F., The United States vs. China: The Quest for Global Economic Leadership, 384 pp, Polity Press, 2022.↑
7. Shapiro, J. & Li, Y., China goes green: Coercive Environmentalism for a Troubled Planet, 240 pp, Polity Press, 2020.↑
8. Orlik, T., China: The Bubble that Never Pops, 240 pp, Oxford University Press, 2020.↑
9. Rozelle, S. & Hell, N., Invisible China – How the Urban–Rural Divide Threatens China′s Rise, 248 pp, The University Of Chicago Press, 2020.↑
10. Bikales,B.,Reflections on Poverty Reduction in China,https://www.eda.admin.ch/dam/countries/countries-content/china/en/20210608-Poverty-Reduction-China_EN.pdf.↑
11. Béja, J-P.,Veg, S., Arsène S., Aux couleurs de la Chine, 228 pp, Revue Esprit, 2020.↑

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• China