Hoe weinig weten we toch over andere landen. Het is een gedachte die me af en toe besluipt als ik me over lievelingsland Griekenland buig. Sinds mijn vrouw en ik ons tijdens de Griekse financiële crisis afvroegen 'hoe we konden helpen' en sindsdien niet meer losten, ontdekken we na tien jaar nog steeds nieuwe dingen. Dat is op zich niet verrassend. Hoe meer je weet, hoe meer je kan interpreteren, hoe meer je ontdekt. Het moet zowat het basisgevoel zijn van nieuwkomers.

Toch verrassen die kleine ontdekkingen nog regelmatig. Zo luisterden we eind mei naar het relaas van een Griekse jongedame over de energieproblemen in het land. Dat het Griekse minimumloon laag is (713 euro) en dat daar na aftrek van huur en energie eigenlijk niets meer van overblijft, wisten we helaas al. De verrassing zat hem in een tussenzin: 'En straks wordt het warmer.' Natuurlijk! In tegenstelling tot onze energieblik, die in de zomer een beetje rustiger wordt omdat we niet meer hoeven te stoken, geven de hittegolven in zuiderse landen net een tweede opstoot van hoge rekeningen. De airco's en de koelkasten draaien, maar ook de toeristen zullen massaal moeten worden afgekoeld. Plots kijk je volkomen anders naar die advertentie 'Goedkope vakantie Griekenland'.

In tegenstelling tot onze energieblik, die in de zomer een beetje rustiger wordt omdat we niet meer hoeven te stoken, geven de hittegolven in zuiderse landen net een tweede opstoot van hoge rekeningen.

In een luchtiger register zitten twee Griekse gebruiken die we recent ontdekten. Zo blijken Grieken cadeautjes niet direct open te doen. Daarmee vermijden ze de schenker onwillekeurig te beledigen door een ontgoochelde blik of de mededeling 'dju, dat heb ik al' (maar dan in het Grieks). Het cadeau wordt enthousiast in ontvangst genomen, direct opzij gezet met vrolijke blik én uitroep 'maar hoe is het nog met jou' (opnieuw in het Grieks). Handig! Van onze eigen familiale kerstboomsessies kunnen we zo een paar gênante momenten opsommen die hiermee vermeden hadden kunnen worden.

Een moeilijker geval is de Griekse lichaamstaal. Het nauwelijks zichtbare hoofdknikje bij een bestelling op restaurant hebben we ondertussen onder de knie, net als de opwaartse hoofdknik die gewoon 'nee' betekent. Mits wat oefening zit het in ons eigen repertoire. Maar wat met een beweging die we in eigen land ontelbare keren uitoefenen: een opgestoken hand, handpalm naar buiten, is voor Grieken een zeer agressief signaal. 'Stop daar, rotzak.' Dat betekent het ongeveer. Wij gebruiken het compleet omgekeerd. Bij het oversteken, 'merci'. Bij het dag zeggen, 'helaba'. Om iemands aandacht te vragen, 'hallo daar'. Geloof me, dat uit je systeem krijgen is bijna onmogelijk.

Hoe meer we weten, hoe verbaasder we ook zijn over 'Griekse' zaken die we in eigen land horen en zien. Dat gaat soms over kleinigheden, zoals de wetenswaardigheid dat de koning van Athene zich van de rotsen bij Sounion wierp – net op de plek waar onze koning en koningin zich laatst lieten fotograferen. Waardoor de zee bovendien zijn naam kreeg: Egeïsche. Jammer dat niemand dat oppikte.

Dat de Grieken vroeg op pensioen kunnen, is er een veronderstelling die stevig is blijven hangen na de crisis.

Minder lollig zijn de veronderstellingen over Grieken die je her en der ziet terugkomen. Dat de Grieken vroeg op pensioen kunnen, is er bijvoorbeeld eentje die stevig is blijven hangen na de crisis. 'Op hun 50ste' klinkt het her en der op Twitter. Of dat Grieken lui zijn, waarbij ze 'potverteren op onze centen'. Tja. Hoe krijg je dat eruit? Door keer op keer te herhalen dat de pensioenleeftijd in Griekenland ondertussen net als bij ons 67 jaar is en de gemiddelde uitstapleeftijd een half jaar boven die van ons ligt (60,5)? Door aan te geven dat de Griekse werkweek de langste is van Europa? En dat ze daar vaak twee keer zo weinig voor vergoed worden? Of door nog eens omstandig uit te leggen dat al dat geld dat we gebruikten 'om hen te redden' wel degelijk terugbetaald moet worden bovenop de hoge rente die de banken al voor eerdere leningen kregen? Het heeft weinig zin vrees ik. Steeds dezelfde mensen zullen op Twitter blijven waarschuwen voor een 'Griekenland aan de Noordzee', terwijl ze tegelijk uitroepen dat de Grieken luilakken zijn (het is één van de twee, niet?). Het gaat niet over de Grieken, moet ik er telkens bij denken. Het gaat over de roepers en hun ongenoegen.

Eén misverstand kan ik wél de wereld uit helpen. Dat van moussaka. Is het Grieks? Is het Turks?

Eén misverstand kan ik wél de wereld uit helpen. Dat van moussaka. Is het Grieks? Is het Turks? Awel, eigenlijk is het simpel. Moussaka bestaat in twee vormen. De ene, met béchamelsaus en gehakt, is een creatie van de peetvader van het Griekse kookboek (zijn naam is zelfs synoniem geworden met 'kookboek'). Deze Nikolaos Tselementes wilde een eigen keuken creëren na wat de Grieken 'de grote catastrofe' noemen. Die catastrofe speelt zich af in 1923, nadat Griekenland probeert Istanbul aan te sluiten bij 'Groot Griekenland' en volkomen in de pan gehakt wordt door de Turken. In het verdrag van Lausanne moet Griekenland alle aanspraken op Oost-Azië opgeven en verliest het Oost-Thracië, Cyprus, Rodos en Corfu. Erger dan het grondverlies is de gigantische volksverhuizing die op het verdrag volgt: alle Grieken moeten weg uit Turkije en alle Turken uit Griekenland. 1,2 miljoen 'Grieken' (die vaak Turks spreken, maar wel Orthodox zijn) verlaten Turkije. 400.000 Turken maken de omgekeerde beweging.

In 1930, zeven jaar later en vanuit de VS, komt Tselementes met zijn kook- en banketgids die Griekenland stormenderhand zal veroveren. In het kookboek zweert Tselementes de traditionele Ottomaanse keuken af. De blik wordt niet meer op Azië gericht, maar op Europa. Geen olijfolie, groenten en een stukje vis of vlees, maar stoofpotten, soep en boter. Het koude Arabische gerecht moussaka, dat bestaat uit tomaat, aubergine, look en kruiden, krijgt een laag béchamel en extra gehakt. Spreek je dus over warme moussaka, dan is hij Grieks. Spreek je over koude, dan is hij Arabisch. Smakelijk!

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Griekenland