Aah, Portugal! Waar je de lekkerste citroenen en sinaasappels gewoon op straat van de bomen plukt, groot en sappig. Milde tot zwoele temperaturen, zonder dat woestijnklimaat van Spanje. Lage criminaliteitsgraad, zachtmoedige volksaard. Het leven vraagt hier niet veel. Op elke hoek een supermarkt met (witte) producten van prima kwaliteit, zondag weekdag. En daartussen gegarandeerd een banketbakker met zonovergoten terras en heerlijke cafés cheios (zogenaamde volle espresso's) voor nog geen euro. Waar we vanavond uitgaan?, schreef Jesse in de Nederlandse WhatsAppgroep waarin ik per ongeluk verzeild ben geraakt. Daar waar ze voor 4,50 euro een liter sangria geven! Hier zijn ze nog niet zo bezeten om op alles een prijs te plakken. In de snackbar geen drupje frietsaus in een potje, meteen drie flessen ketchup, mayonaise en nog wat op tafel, met servetten naar believen voor geen geld, een prikje. En goed veel druk op de kraan, zonder die irritante filters om water te besparen…

Laat ons wel wezen, mijn buurman Tiago heeft gelijk en weet waarover hij spreekt: Portugal is goed, geweldig, behalve voor de Portugezen.

Op 23 maart ontving ik een mailtje van mijn professor dat men vandaag in Portugal evenveel dagen vrijheid heeft genoten als dictatuur gekend, op het etmaal precies 17.499.

Op 23 maart ontving ik een mailtje van mijn professor dat men vandaag in Portugal evenveel dagen vrijheid heeft genoten als dictatuur gekend, op het etmaal precies 17.499. Een slecht gekende en ingewikkelde geschiedenis. Sinds 1974 is het land er ongetwijfeld op vooruit gaan, maar de lage geletterdheid blijft een pijnpunt, om de scholingsgraad niet te noemen. En voor noorderlingen mag het leven dan wel voordelig zijn, in verhouding tot het minimumloon zou België zomaar goedkoper kunnen uitvallen. Mijn bovenbuur in kwestie prijst zich daarom gelukkig in zijn zolderkamertje voor Amazon Spanje, dat ook Portugal bedient, te werken, waardoor zijn minimumloon nu tenminste boven de 1.000 euro is.

Wat is dat eigenlijk voor land, Portugal, daar waar Europa afscheid neemt van zichzelf?

Ooit was het een thuis voor de Feniciërs, uiteindelijk voor de Romeinen en vervolgens voor de Moren, met destijds een bloeiende wetenschap en filosofie. De huidige Portugezen zijn in feite nazaten van de overgebleven Iberische katholieken uit het noorden, die hun identiteit definiëren op dat buitenbonjouren van die moslims; menige Portugese grondingskerk is in wezen een versterkte burcht met – jawel, Moorse – motiefjes. Met het Verdrag van Windsor uit 1386, naar het schijnt de oudste actieve diplomatieke alliantie ter wereld, kreeg het jonge koninkrijk de wind in de zeilen. Letterlijk en figuurlijk, begrijpt u wel. De Engelsen bleven goede vrienden, tot de Britten hun Afrikaanse rijk wilden doortrekken met een spoorlijn van Cairo tot Kaapstad, en in 1890 met een ultimatum kwamen aanzetten: Portugal verleent vrije doorgang door zijn kolonies, of wordt tot vijand verklaard. Die keuze was snel gemaakt.

Ja, de kolonies, bron van pracht en praal, breek er de Braziliaanse 'bek' niet van open. Dat het niet allemaal goud was dat blonk, weten ze in alle Lusofone oftewel Portugeestalige gebieden, naast Brazilië ook Angola, Mozambique, Guinee-Bissau, Kaapverdië, Sao Tomé en Principe, Macau en Oost-Timor. Overal, behalve links en rechts in Portugal zelf, waar menig Portugees met veel gevoel voor saudade (nostalgisch gemis) mijmert over de tijd dat hun landje nog iets te betekenen had. Het is lang geleden dat ze, niet in het minst onder leiding van de jezuïeten, in alle uithoeken van de wereld het 'licht' van de 'rede' gingen 'verkondigen'. Ironisch genoeg verklaart Portugals katholieke stempel ook voor een stuk het hedendaagse analfabetisme, want de Bijbel lezen, daar doen katholieken natuurlijk niet aan.

We leven in tijden van dekolonisatie, en het moet gezegd dat Portugal zijn steentje heeft bijgedragen met eminente professoren als Boaventura de Sousa Santos. Bijzonder is, dat hier te lande een soort ware tegenkolonisatie aan de gang is. Niet alleen omdat bijvoorbeeld de Braziliaanse cultuur tot in elke huiskamer is doorgedrongen; de macht van het getal, 20 keer meer inwoners. Maar ook omdat voornamelijk die Brazilianen Portugal in aanzienlijke getalen herbevolken, een land met weinig jongeren en veel ouderen. Dat tij kan niet meer worden gekeerd, en wil dit land een toekomst hebben, is deze demografische verandering geen vloek maar een zegen. Die heerlijke açaí van de pinapalm nemen we er graag bij. En het 'inheemse' Portugese oor zal wel wennen aan die, voor hem irritante variaties op zijn zogezegde bloedeigen taal. Trouwens, de tweede stad in Europa waar het meest Portugees gesproken wordt? Jawel, Parijs! Vergeet Porto, door de arbeidsmigratie is Portugal ook sterk vertegenwoordigd in Luxemburg. Kijk er maar eens uit naar hun favoriete biertje Super Bock of heerlijke perziksap van Compal.

Trouwens, de tweede stad in Europa waar het meest Portugees gesproken wordt? Jawel, Parijs!

En zoals de nieuwe cultuur en bevolking uit Brazilië komt, druppelt het geld gestaag binnen vanuit de Europese Unie, een belangrijke levenslijn die meteen ook de hoge Europagezindheid van de meeste Portugezen verklaart. Ook de omstreden 'gouden visums' brengen een mooie cent in het laadje: wie een kwartmiljoen investeert, aantoonbaar niets mispeuterd heeft en hier enkele dagen per jaar in de zon komt zitten, krijgt een Portugees paspoort en daarmee dus EU-burgerschap. In elk geval, onder het premierschap van de socialist António Costa lijkt dit fraaie, historisch rijke land er toch al 7 jaar op vooruit te gaan.

Portugal, vage fado, vleesgeworden saudade, voor zover je niet bestaat uit gemis, zal ik u missen!

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Portugal
• Zonnige groeten uit