Het laatste ambtstermijn (2014-2019) van de in 2021 overleden president Abdelaziz Bouteflika kende een reeks van anticorruptie protesten, die een zuiveringsproces binnen de corrupte rangen van het Algerijnse regime hebben teweeggebracht. In de nasleep van dit proces kent Algerije een nieuwe politieke stabiliteit. Die laat de machthebbers toe om weer een buitenlands politiek uit te stippelen in overeenstemming met het strategische gewicht van het land.

Op Maghrebijns vlak wordt Algerije beschouwd als een regionale hegemon, gezien de militaire slagkracht en de economische mogelijkheden waarover het land beschikt (dankzij de enorme hoeveelheid grondstoffen en energievoorraden). Bovendien stralen de Algerijnen nog steeds een revolutionaire elan uit in Afrika en de Arabische wereld, ten gevolge van de Algerijnse revolutie (1954-1962) die leidde tot een euforisch hoogtepunt in het globale zuiden met de ontmanteling van l'Algérie française in 1962.

Sinds de inauguratie van de huidige president Abdelmajid Tebboune in 2019 kristalliseert de geopolitieke comeback van Algerije zich voornamelijk via de toenemende spanningen met buurland Marokko. De sterke man van Algiers tracht de druk op het 'broederland' Marokko maximaal te houden om de irredentistische plannen van de Marokkaanse vorst Mohammed VI te torpederen. Marokko probeert sinds 2007 met een autonomievoorstel voor de Westelijke-Sahara een doorbraak in het conflict te forceren. Bijgevolg voert Algerije de druk op door het zelfbeschikkingsrecht van de Sahrawi's in het discours van het buitenlandbeleid in alle diplomatieke fora te benadrukken. Dit zou moeten bijdragen tot de heropleving van de nationale zaak van de Sahrawi's die volgens Algiers het slachtoffer zijn van de Marokkaanse bezetting en de Groot Marokkogedachte. Deze gedachte wordt toegeschreven aan de monarchistische Isitiqlalpartij die de positie verdedigde dat Marokko aanspraken kan maken op een deel van de Algerijnse Sahara, de gehele Westelijke Sahara en geheel Mauritanië. De economische reden voor het Marokkaanse irredentisme is de fosfaatwinning van Bou Craa in de Westelijke-Sahara. Marokko zou met de fosfaatmijnen van Bou Craa over de grootste mondiale fosfaatreserve kunnen beschikken.

Algerije voert de druk op door het zelfbeschikkingsrecht van de Sahrawi's in het discours van het buitenlandbeleid in alle diplomatieke fora te benadrukken.

De realiteit is dat sinds de oprichting van de Polisario, de rebellenbeweging van de de Sahrawi's, in 1973 de irredentistische droom van Marokko snel in rook opging. De Sahrawi's konden meteen op de politieke steun rekenen van buurland Algerije, het Libië van kolonel Khaddafi en de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid. Met de terugtrekking van Spanje in 1975 uit de Westelijke-Sahara escaleerde het conflict. Marokko en Mauritanië grepen deze gelegenheid aan om hun territorium aanzienlijk naar het zuiden en naar het noorden uit te breiden.

Met deze postkoloniale nalatenschap en machtsstrijd voor regionale hegemonie, wil Algiers de steun voor de Sahrawi's via de separatistische rebellenbeweging Polisario opdrijven, door middel van het faciliteren van laagdrempelige grensschermutselingen met het Marokkaanse leger. In november 2020 werd het startschot gelost dat een einde maakte aan het bevroren conflict in de Maghreb. Marokkaanse troepen grepen toen in om een door de Polisario georkestreerde blokkade te ontzetten in Guerguerat, een grenspost nabij Mauritanië. De Sahrawi's probeerden de handelsroute die Marokko verbindt met West-Afrika stil te leggen. Ze deden, in het kader van hun actie, gretig beroep op de Conventie van Genève waarin bezettingsmachten niet toegelaten worden om grondstoffen te exploiteren in bezette gebieden.

Algerije lijkt met de ondersteuning van deze actie hoe langer hoe meer terug te keren naar de gloriedagen van regionale hegemonie, die belichaamd werd door de regeerperiode van president Houari Boumedienne (1976-1978). Hij voer een koers waarin nationale trots, etatisme en machtspolitiek een solide drievuldigheid vormden. Algerije kon zich destijds, met de boom pétrolier van de jaren 1970, tooien met de veren van een regionale macht. Deze machtspolitiek werd geconcretiseerd met de onvoorwaardelijke steun aan onafhankelijkheidsbewegingen, vertrekkend van het antikolonialisme dat verworden is tot een kernprincipe van het Algerijnse buitenlandbeleid. Dit antikolonialisme resulteerde in een Algerijnse interventionisme in de interne conflicten van Noord-Afrika, zoals in de kwestie van de Westelijke-Sahara en de separatistische spanningen in de Canarische Eilanden. Algerije steunde bijvoorbeeld jarenlang het MPAIAC van Antonio Cubillio, die een Canarische versie van het berbernationalisme vanuit zijn uitvalsbasis in Algiers propageerde tegen de Spanjaarden. Door haar greep op dit strategische belangrijk gebied te verstevigen, streefde het onafhankelijke Algerije naar de mogelijkheid om ver buiten de nationale grenzen haar politieke invloed te laten gelden. Economische drijfveren spelen in dit verband ook een cruciale rol, want vanuit een geo-economisch oogpunt, zou een onafhankelijke Sahrawistaat een kortere weg betekenen naar de Atlantische Oceaan voor de export van de ijzerertsen van Gara Djebilet in het zuiden van Algerije.

Een recente ommekeer in de Maghrebijnse status-quo vormde het vriendschapsakkoord tussen Marokko en Israel in 2020, onder impuls van Donald Trump.

Een recente ommekeer in de Maghrebijnse status-quo vormde het vriendschapsakkoord tussen Marokko en Israel in 2020, onder impuls van de voormalige Amerikaanse president Donald Trump. Bij nader inzien is de Marokkaanse deal met Israel niet gericht om het vredesproces in het Midden-Oosten nieuw leven in te blazen, maar fungeert het eerder als afschrikkingsmiddel tegen de Algerijnen en de Sahrawi's. Algerije werd de voorbije jaren al meermaals door Marokko met de vinger gewezen voor het schuilhouden van Iraanse agenten en Hezbollah militanten in het Algerijnse Tindouf ter ondersteuning van de Sahrawi rebellen. In ruil voor de Amerikaanse erkenning van de Marokkaanse soevereiniteit over de Westelijke Sahara, zou Marokko een strategische alliantie moeten vormen met onder meer Israel, de Verenigde Staten en de Verenigde Arabische Emiraten. Dit om de groeiende invloed van de bondgenoten van Algerije – zoals Rusland, China en Iran – te pareren in Noord-Afrika. Algerije is namelijk op zoek naar een nieuwe geopolitieke opstelling en wil zich daarom opwerken in een netwerk van allianties waarin de Afro-Aziatische groeilanden een vooraanstaande rol spelen. Zo hoopt de Algerijnse president Abdelmajid Tebboune dat Algerije op termijn een volwaardig lid kan worden van de BRICS alliantie. Een experiment dat de komende jaren door politieke en economische analisten zeker opgevolgd zal worden.

Anderzijds probeert Algerije de Marokkaanse monarchie regionaal te counteren. Dit doet ze door de bilaterale betrekkingen met onder meer Tunesië, Libië en Mauritanië te vertalen in een Maghrebijns bondgenootschap dat de Marokkanisering van de Westelijke-Sahara een halt toeroept. In dit opzicht heeft Algerije een lening van liefst 300 miljoen dollar toegekend aan Tunesië dat kreunt onder een begrotingstekort. De Tunesiërs hebben zich voortdurend neutraal gehouden in het conflict rond de Westelijke-Sahara en stonden historisch gezien altijd aan de kant van een compromisoplossing conform de VN-resoluties. Het straatarme Mauritanië neemt op zijn beurt een gelijkaardige positie in en dient daardoor impliciet de Algerijnse belangen ten opzichte van Marokko die zich lang heeft verzet tegen de onafhankelijkheid van Mauritanië. Daarnaast poogt Algiers het vredesproces in Libië proactief op gang te brengen via steun en erkenning van de regering van Abdul Hamid Dbeibeh in Tripolitanië. Dit om te verhinderen dat toekomstige Libische regeringen zich gaan aansluiten bij de pro-Marokkaanse alliantiepartners. Kosten noch moeite worden gespaard om Marokko de pas af te snijden om in het Libische moeras significante invloed te verwerven, en om te voorkomen dat Algerije niet in een wurggreep terechtkomt.

Op het gebied van economische groei is het duidelijk dat de forse stijging van de gasprijzen voor wind in de Algerijnse zeilen zorgt. Dankzij de energiecrisis boekte Sonatrach, het energiebedrijf dat in handen is van de Algerijnse staat, in de eerste vijf maanden van dit jaar een winst van maar liefst 21,5 miljard dollar. Dat is bijna 10 miljard dollar meer dan het afgelopen jaar. Algerije is, na Rusland en Noorwegen, de grootste gasleverancier van Europa. Met de oorlog in Oekraïne wordt Europa nog afhankelijker van Algerijnse gas. Algiers wil van de historische gelegenheid gebruik maken om een nieuwe gasaanbod te lanceren met zijn Europese klanten. Daarnaast deinst Algiers er niet voor terug om de gaskraan in te zetten in de politieke strijd rond de Westelijke-Sahara. Met de Spaanse steun voor de Marokkaanse claim op de Westelijke-Sahara hielden de Algerijnen zich niet in om 'het verdrag van goed nabuurschap' met Spanje tijdelijk op te schorten. Er werd zelfs gedreigd met het stopzetten van de gasexport naar Spanje. Deze nieuwe ontwikkelingen rondom de Algerijnse assertiviteit gaan in de risico- en veiligheidsanalyses van de NAVO niet onopgemerkt voorbij. Het trans-Atlantische bondgenootschap waarschuwde enkele weken geleden, via een uitgelekte rapport waarover het Amerikaanse Business Insider berichtte, dat de politieke instrumentalisering van de gastoevoer door de Algerijnen de leveringszekerheid voor Zuid-Europese landen zoals Spanje en Italië in gevaar kan brengen. Het rapport zou volgens de Amerikaanse website hebben gesproken in termen van een 'security risk'.

De politieke instrumentalisering van de gastoevoer door de Algerijnen kan de leveringszekerheid voor landen zoals Spanje en Italië in gevaar brengen.

Om een beter inzicht te verkrijgen in de nieuwe geopolitieke opstelling van Algerije moet men bijgevolg de constanten en de variabelen in deze opstelling weten te onderscheiden. De belangrijkste constante is dat Algerije, ondanks de naweeën van de bloedige burgeroorlog in de loop van de jaren 1990 die 150.000 mensenlevens heeft gekost, haar regionale ambities koste wat kost wenst te realiseren in het kader van een ontluikende neo-tiersmondisme. Het strategische vooruitzicht van de Algerijnen om met de BRICS alliantie de rangen te sluiten, zal op termijn mogelijkerwijs het Euromed-partnerschap en het Europees Nabuurschapsbeleid in het gedrang brengen met alle economische en veiligheidsgevolgen gevolgen van dien.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Algerije