Pas sinds 10 juni van dit jaar mogen toeristen van de overheid weer naar Japan reizen, maar dan wel mondjesmaat en onder strikte voorwaarden. Er is een lijst van landen opgesteld, met kleurencodes naargelang de covidsituatie ter plaatse. België zit momenteel, net als 97 andere landen, gelukkig in de blauwe groep, de beste. Maar je moet om te beginnen wel nog een visum aanvragen, terwijl dat vroeger niet nodig was. En je bent verplicht een verzekering af te sluiten voor medische kosten in geval van een besmetting. Het grootste struikelblok is evenwel dat alleen georganiseerde groepsreizen zijn toegestaan, onder toezicht van een Japanse touroperator. De route en het programma dienen van tevoren in detail te zijn uitgestippeld. Niet alleen de hotels liggen vast, ook de restaurants, waar dan speciale plaatsen worden voorbehouden, gescheiden van de lokale gasten. Wie niet altijd en overal een masker draagt of wordt betrapt op het niet naleven van een van de andere regels in het document dat vooraf ter ondertekening voorligt, loopt het risico te worden uitgewezen.

Ja maar, zult u zeggen, landen als Australië en Nieuw-Zeeland zijn toch ook streng en strikt geweest? Zeker, maar hun regels golden ook voor de eigen bevolking (zo mochten Australiërs een tijdlang niet zomaar naar een andere staat gaan). Voor Japanners is het de hele periode van de pandemie mogelijk gebleven Japan in en uit te reizen. Mits inachtneming van quarantaineregels en het voorleggen van de nodige testresultaten, maar het kon.

Een paar voorbeelden van de ongelijke behandeling? Twee Japanse voetballers, die in de Belgische competitie actief waren, zaten vorig jaar tijdens een interlandperiode aan mijn eettafel rustig hun vlucht te boeken op hun smartphone, om hun collega's van de nationale ploeg te gaan vervoegen in Tokio. Thomas Vermaelen, toen nog verdediger van de Rode Duivels en speler van Vissel Kobe, kreeg van zijn Japanse broodheren geen toestemming om de omgekeerde beweging heen en terug te maken.

Op 27 oktober 2021 vond in het stadhuis van Gent een bijeenkomst plaats om te vieren dat Gent en Kanazawa al vijftig jaar zustersteden zijn. Er was een vrolijk groepje Japanse uitwisselingsstudenten aanwezig. Hun Gentse collega's in de opleiding Japanse taal en cultuur keken nog steeds uit naar hun eigen uitgestelde studieperiode in Japan.

Aanvankelijk was het allemaal nog schrijnender. Een Japanner die al twintig jaar in het buitenland woonde kon vanaf dag één van de lockdown nog steeds zijn zieke moeder in Japan gaan bezoeken. Een buitenlander die al twintig jaar in Japan woonde maar toevallig op dag één van de lockdown bij zijn zieke moeder in het thuisland op bezoek was, werd het daarentegen een halfjaar lang niet toegestaan terug te keren naar zijn eigen huis, zijn eigen baan, zijn eigen gezin. Buitenlandse studenten die al waren ingeschreven om in april 2020 het nieuwe schooljaar in Japan te beginnen, mochten toch niet komen. Idem voor werknemers die, contract getekend en visum geregeld, vertrekkensklaar stonden om in Japan aan de slag te gaan. Hun visum werd opgeschort. Begin januari 2022 stonden zo maar liefst 400.000 buitenlanders in de wachtrij, onder wie 150.000 studenten.

Deze realiteit staat haaks op de promopraatjes over omotenashi, de zogenaamd unieke Japanse gastvrijheid, waarmee zo hoog van de toren werd geblazen bij de toekenning van de Olympische Spelen aan Tokio. Als puntje bij paaltje komt, blijkt gastvrijheid een relatief begrip. Een en ander deed me ook denken aan de aidspaniek tijdens de jaren 1980. Ik woonde toen in Tokio en opeens kreeg ik aan de ingang van restaurants opvallend vaak te horen dat ze 'volzet' waren, ook al was het overduidelijk dat er binnen geen kat zat. De wijdverspreide overtuiging was namelijk dat het virus in Japan werd binnengebracht door buitenlanders. Japanse zakenlui die de bordelen van Bangkok en Manilla afschuimden werden gemakshalve over het hoofd gezien. Ook nu komt het kwaad van buitenaf.

Onder sterke internationale druk is inmiddels toch een aantal openingen gemaakt voor korte bezoeken van diplomaten, zakenlui en partners van Japanse burgers, al blijven er ook voor hen visa- en andere procedures die er vroeger niet waren (voor een zakenreis is het bijvoorbeeld nodig dat een bedrijf in Japan garant staat). Er is trouwens ook nog steeds een dagelijkse limiet van dertigduizend inkomende reizigers per dag, terugkerende Japanners inbegrepen.

Het heikele punt is echter het toerisme. Op dat vlak zit de regering in een moeilijke spreidstand. Toen de in juli vermoorde Shinzo Abe in 2012 voor de tweede keer premier werd, lanceerde hij 'Abenomics' en 'Womenomics'. Het zijn achteraf holle termen gebleken, oude wijn in nieuwe zakken, veel geblaat en weinig wol. Economisch blijft het land aanmodderen. En het werkpotentieel van vrouwen moest worden aangesproken, klonk het, maar voor tal van vrouwen betekent dat tegenwoordig onzekere flexijobs, waarvan ze er twee of drie moeten combineren om rond te komen, zeker als ze alleenstaande moeder zijn.

'Abenomics' en 'Womenomics' zijn achteraf holle termen gebleken, oude wijn in nieuwe zakken, veel geblaat en weinig wol.

Een van de weinige doelstellingen die Abe in zijn acht jaar premierschap echter wel heeft verwezenlijkt is de toename van het toerisme. Hij mikte op veertig miljoen bezoekers tegen 2020 en dat leek aardig te gaan lukken (in 2018 waren het er al ruim dertig miljoen), maar toen kwam de pandemie.

Enerzijds kan de Japanse economie de inkomsten uit het toerisme meer dan goed gebruiken, dat is zonneklaar. Anderzijds blijkt uit enquêtes dat het merendeel van de Japanners het huidige beleid wat betreft de inreisbeperkingen voor buitenlanders best prima vindt. Dat merendeel is uiteraard niet werkzaam in de horeca, die afhangt van het toerisme. In zekere zin komt de controle over de bewegingsvrijheid van buitenlanders in Japan de huidige machthebbers ook niet slecht uit. Bij de groepsreizen zoals ze nu zijn georganiseerd worden toeristen van de ene trekpleister naar de andere geleid en krijgen ze zo het stereotiepe beeld bevestigd dat de overheid hen zo graag voorspiegelt: exotisch, veilig, hoffelijk… Ze krijgen met andere woorden een sprookjesversie voorgeschoteld. Op die manier merkt niemand wat van de verdoken armoede die onder het bewind van Shinzo Abe zo is toegenomen, of van de groeiende verdeeldheid, frustratie en werkonzekerheid onder de bevolking (veertig procent van de Japanse werknemers heeft geen vast contract, een schril contrast met het clichébeeld van de levenslange tewerkstelling bij één en hetzelfde bedrijf). Abe heeft, net als een aantal van zijn collega's elders in de wereld, gezorgd voor een toenemende polarisatie in eigen land. Dat speelt zich voor de toeristen nu dus af achter gesloten deuren. In de westerse 'in memoriams' voor Abe las ik ook bitter weinig over alle weerstand die de man opriep, over de fraude- en corruptieschandalen waarin hij was verwikkeld, over de wekelijkse protesten voor het parlement toen hij een wet wilde doordrukken die de persvrijheid aan banden zou leggen. 'Abe yamero!' ('Weg met Abe!') klonk het toen steevast uit duizenden kelen (en op sociale media).

De dubbelzinnige houding tegenover het openstellen van de grenzen voor toeristen is vergelijkbaar met die tegenover de buitenlandse arbeidskrachten in Japan.

De dubbelzinnige houding tegenover het openstellen van de grenzen voor toeristen is vergelijkbaar met die tegenover de buitenlandse arbeidskrachten in Japan. Door de vergrijzing kampt Japan met een acuut arbeidstekort in diverse sectoren. Dat tekort verhelpen met 'vreemdelingen' stuit op weerstand van een groot aantal Japanners die zweren bij hun 'homogene samenleving' (die overigens een fabeltje is). Maar nood breekt wet. In 2019 riep de regering een nieuw statuut in het leven voor veertien knelpuntsectoren (zorg, bouw, horeca, schoonmaak… u kent ze wel van bij ons). Maar ook hier ging dat gepaard met strikte voorwaarden, o.a. een verblijfslimiet van vijf jaar en geen toelating om in die periode gezinsleden te laten overkomen. De regering stelde 'veiligheidshalve' een maximum in van 345.000 immigranten voor de eerstvolgende vijf jaar. In werkelijkheid boden zich in de periode voor de pandemie maandelijks hooguit een drieduizendtal kandidaten aan. Onder die geldende voorwaarden vonden de buitenlandse arbeidskrachten Japan blijkbaar toch niet het beloofde land.

Taro Aso (81), ex-premier, huidig vicepremier en net als Shinzo Abe lid van een familie die al generaties lang aan de knoppen van de macht en de rijkdom zit in Japan, kreeg in juni 2020 de vraag waarom de coronacijfers in Japan gunstiger waren dan in andere landen. In feite kwam dat doordat de eerste golf er vroeger was begonnen en dus ook vroeger was geluwd, maar Aso had een andere verklaring: Japan had een hogere 'mindo', een term die verwijst naar het cultuurniveau of beschavingspeil van een land. Op 27 juli 2022 meldt de WHO dat Japan in de week van 18 tot 24 juli het hoogste aantal covidinfecties ter wereld had (969.068). Oeps. En dat terwijl in de eerste maand na het toelaten van groepsreizen amper 1500 toeristen zijn ingegaan op het, klaarblijkelijk toch niet zo aanlokkelijke, aanbod.

Je zou hopen dat de overheid eindelijk inziet dat buitenlanders buitenhouden niet helpt om ook het virus buiten te houden. Maar deze nieuwe golf betekent allicht eerder dat er niet meteen versoepelingen zitten aan te komen voor individuele reizen. Toch nog even wachten dus, met die zonnige groeten uit Japan.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Japan