Bulgarije heeft een toerist veel te bieden. Over één bestemming zal je echter via officiële informatiebrochures weinig te weten komen. De Bulgaarse overheid lijkt het monument van Buzludzha, beter bekend als de communistische UFO, te willen vergeten. Het beton is na decennia opzettelijke blootstelling aan de elementen duidelijk aan restoratie toe. Aan de ingang zorgt een eenzame agent dat kijklustigen de onveilige bouwval niet kunnen betreden.

Toch blijft het gebouw bezoekers trekken. De structuur, geplaatst op de top van de gelijknamige berg, is dan ook gemaakt om te imponeren. De Bulgaarse communistische leider, Todor Zhivkov, leek in de vroege jaren 1980 nood te hebben aan een monument om zich te overtuigen van zijn bestaansrecht. Met Buzludzha bracht een elite in haar nadagen ode aan zichzelf.

In de enorme ronde hal vonden congressen plaats waar de partijkaders voor zichzelf applaudisseerden in het aanzicht van Marx, Engels, Lenin en de helden van het Bulgaars communisme: Blagoyev, Dimitrov en Zhivkov zelf. Hoog in een toren bevond zich een vijfpuntige rode ster, die op zonnige dagen goed zichtbaar moest zijn.

De legende wil dat de bewoners van collectieve boerderijen in de zuidelijk gelegen vallei druk fantaseerden over het materiaal waaruit die ster was opgetrokken. Omdat zij meenden dat de partijbonzen voor zo'n bouwwerk wel robijnen over had, werd de ster na de val van het communisme geplunderd. Niet dat dat veel opleverde: het materiaal bleek gewoon rood glas.

De Bulgaarse communistische elites hadden dan ook weinig meer te bieden, en waren zich daar waarschijnlijk van bewust. Tussen de apparatsjiks die in Buzludzha verzamelen bliezen, bevonden zich zeker nog wel overtuigde Marxistische filosoof-koningen. Maar in dat late stadium moet de grote hal vooral bevolkt zijn met klimmers op de sociale ladder die in hun gedachten het communisme al begraven hadden.

De Bulgaarse postcommunistische transitie was een elite-gedreven proces. Zijn eigen partij spaarde Zhivkov het lot van Nicolae Ceaucescu, droeg hem vreedzaam buiten en begon volledig in controle van de staat aan een trage liberalisering. Net als in andere transitielanden liep die niet goed af.

Opeenvolgende Bulgaarse regeringen slaagden er niet in de politieke invloed van malafide zakenbelangen terug te dringen.

De erfenis van die elite-dominantie is een staat waar corruptie naar EU-maatstaven nog steeds problematisch is. Opeenvolgende regeringen slagen er niet in de politieke invloed van malafide zakenbelangen terug te dringen, als ze zelf al niet worden beschuldigd van banden met de onderwereld. Op de koop toe kregen Russische energiebelangen in Bulgarije stevige voet aan de grond.

Toch zijn er van die momenten dat er iets lijkt te kenteren. Toen in 2020 een al dan niet vervalste foto uitkwam, waarop premier Boyko Borisov op bed naast een pak bankbiljetten en een pistool te zien was, braken over heel het land protesten uit. Na bijna een jaar leidden die tot de val van de premier.

Opvallend is dat, net als in Roemenië in 2019, de volksprotesten zich afspelen naast een conflict tussen regering en president, en die laatste zich opwerpt als de bewaker van de integriteit van de instellingen. In Roemenië leidde dat tot een machtsstrijd tussen de liberale president Klaus Iohannis en de socialisten van Liviu Dragnea, in Bulgarije stond premier Borisov tegen de door de socialisten gesteunde Rumen Radev.

Niet dat de socialistische partij zo profiteerde van de stembusslag die volgende op Borisovs val. Het was een nieuwe liberale coalitie onder Kiril Petkov die de verkiezingen won en een meerderheid vormde. Naast een uitgesproken anti-corruptieprogramma, liet Petkovs regering zich na de invasie van Oekraïne opmerken met een voor Bulgarije opvallend anti-Russisch beleid.

Petkovs regering liet zich na de invasie van Oekraïne opmerken met een voor Bulgarije opvallend anti-Russisch beleid.

Toen in Tsjechië de populistische zakenman Babis werd weggestemd, liet een Tsjechisch politicoloog zich ontvallen dat het land eindelijk de postcommunistische transitie had afgesloten. Niet elk Centraal-Europees land is gedoemd het Hongaarse voorbeeld te volgen.

Of het aantreden van Petkov hetzelfde voor Bulgarije betekende, moet blijken. Zijn kabinet is ondertussen alweer gevallen, nadat een kleine populistische partner de stekker uit de regering trok. Tegen de achtergrond van stijgende energieprijzen, en de brandende vraag of Bulgarije toch toegiften aan Gazprom moet doen, gaat het land in oktober weer naar de verkiezingen. Analisten verwachten dat winst van enkele harde rechtse pro-Russische partijen de vorming van een nieuwe regering nog moeilijker zullen maken.

En zo duurt de transitie voort.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Bulgarije