'Qiyamat', oftewel dag des oordeels, zo omschrijft politiek activiste Meena Gabeena wat de geschiedenisboeken zal ingaan als een van de zwaarste overstromingen die Pakistan ooit gekend heeft. 'Er is geen ander woord voor', aldus Gabeena.¹

Nadat het land wekenland geteisterd werd door moessonregens die records aan diggelen sloegen, staat zowat een derde van Pakistan vandaag onder water. De gevolgen zijn duizelingwekkend. Maar liefst een op de zeven Pakistanen is getroffen. De zware overstromingen eisten al zeker 1.300 mensenlevens, waaronder minstens 400 kinderen. Ongeveer 33 miljoen mensen zijn noodgedwongen op de vlucht. Talloze huizen en meer dan 800.000 hectare landbouwgrond zijn verwoest waardoor voedselzekerheid voor vele Pakistanen verder in gedrang komt. Werelderfgoedsite Mohenjodaro, één van de oudst bewaarde nederzettingen ter wereld, kent onherstelbare schade.

In het klimaatjargon wordt het verlies aan mensenlevens, inkomsten, onderdak, infrastructuur en cultuur ten gevolge van de klimaatcrisis omschreven als schade en verlies.² Het zijn de gevolgen van de klimaatverandering die té hevig zijn om ons tegen te beschermen, of die ontstaan door gebrek aan middelen en beleid. Want dat is Pakistan: een slachtoffer van wanbeheer in de aanpak van de klimaatcrisis.³

POTJE BREKEN, POTJE BETALEN

De klimaatnachtmerrie die Pakistan vandaag treft, legt een pijnlijke ongelijkheid bloot. Landen die amper verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis, staan het meest in de hoek waar de klappen vallen. Pakistan staat niet alleen wat dat betreft. De lijst van klimaatslachtoffers wordt langer en langer. Dat terwijl rijke industrielanden het grootste aandeel hebben in de desastreuze rampen die zich vandaag afspelen. Pakistan is verantwoordelijk voor 0,28% van de broeikasgassen die bijdragen aan de klimaatverandering. De Verenigde Staten 25%, China 13% en de Europese Unie voor 22%.⁴ De 220 miljoen inwoners van Pakistan zijn tegelijk het meest kwetsbaar voor de klimaatcrisis.⁵ Nederland heeft een investeringspakket van 30 miljard euro om haar kusten te beschermen tegen overstromingen.⁶

Pakistan is verantwoordelijk voor 0,28% van de broeikasgassen die bijdragen aan de klimaatverandering.

In Pakistan zouden de economische verliezen van de overstromingen ten minste 10 miljard dollar bedragen.⁷ Dit is al gigantisch voor hogere inkomenslanden om te dragen. Zo kampt Wallonië na de overstromingen nog altijd met enorme uitdagingen. Maar waar België als rijk land in principe de financiële capaciteit heeft te investeren in herstel en heropbouw, heeft Pakistan die verzekering niet. De totale staatsschuld van Pakistan bedraagt meer dan 250 miljard dollar. Zoals veel lagere inkomenslanden, beschikt Pakistan niet over uitgebreide sociale vangnetten noch de middelen om te investeren in heropbouw en lange termijnoplossingen voor de slachtoffers. Voor Pakistanen die al maandenlang kampen met stijgende voedsel- en brandstofprijzen, is het verlies aan inkomsten in de vee- en landbouw ronduit levensbedreigend.

Pakistaanse politici voeren aan dat landen met een grote uitstoot de plicht hebben op te treden, zodat Pakistan niet de kosten moet dragen van een klimaatcrisis die het niet zelf heeft veroorzaakt.⁸ 'De Pakistaanse bevolking betaalt de prijs in mensenlevens voor de industrialisatie van de rijke landen, die tot deze klimaatverandering heeft geleid', zei minister van Buitenlandse Zaken Bilawal Bhutto-Zardari.⁹ Ook middenveldorganisaties wijzen op de verantwoordelijkheid van rijkere landen om financiële compensatie te voorzien.¹⁰

BRAND MOET JE BLUSSEN, MAAR IS ONVOLDOENDE

De roep om klimaatrechtvaardigheid klinkt luid, en kadert binnen een langdurige strijd binnen het internationaal klimaatregime: wie gaat de factuur betalen voor schade en verlies? Rijke industrielanden beweren dat bestaande klimaatfondsen en humanitaire hulp voldoende zijn. Lagere inkomenslanden en middenveldorganisaties eisen daarentegen aangepaste en structurele financiering op lange termijn.¹¹

Brand moet je blussen. Humanitaire ondersteuning is essentieel om de eerste en ergste gevolgen op te vangen. Ook voor Pakistan zoekt de Verenigde Naties nu naarstig naar middelen. Een noodzakelijke oproep, maar ontoereikend in het licht van de uitdagingen. Het aantal verzoeken voor humanitaire ondersteuning na extreme weersomstandigheden is de afgelopen 20 jaar verachtvoudigd.¹² Dit voert de druk op een reeds overbelast humanitair systeemflink op. Oproepen voor andere crises zoals Somalië leren ons dat de financiering meestal rampzalig achterblijft.¹³ Bovendien zijn humanitaire middelen doorgaans kortetermijnmaatregelen. De wederopbouw van huizen en vitale infrastructuur, die jaren duurt, valt buiten haar modus operandi. Bovendien is ze sterk afhankelijk van de goodwillvan donorlanden en media-aandacht. Dit betekent dat een groot deel van de door het klimaat veroorzaakte gebeurtenissen in feite door het humanitaire systeem wordt genegeerd.

Blussen is dus nodig, maar niet voldoende: je hebt een brandverzekering nodig om je in te dekken tegen verliezen, en te kunnen heropbouwen. En laat daar net de hypocrisie zitten. Rijke industrielanden, met name de VS en de Europese Unie, ondermijnen al jaren consequent de inspanningen om financiering voor de onvermijdelijke gevolgen van de klimaatcrisis op het internationale niveau aan te pakken, uit schrik voor compensatieclaims.¹⁴ Internationale klimaatfondsen zijn enkel voorzien voor het beperken van de emissies, of het aanpassen aan de gevolgen van de klimaatcrisis.¹⁵ Hierdoor vallen de grootste slachtoffers van de klimaatverandering, degene die er het minst verantwoordelijk voor zijn, buiten de boot.

De VS en de Europese Unie ondermijnen al jaren consequent de inspanningen om financiering voor de onvermijdelijke gevolgen van de klimaatcrisis op het internationale niveau aan te pakken, uit schrik voor compensatieclaims.

In andere woorden: bestaande klimaatfondsen kunnen bijdragen aan het plaatsen van zonnepanelen om de emissies te beperken, dijken om overstromingen tegen te houden, en risicobeheer-instrumenten om voorspelbaarheid van rampen te vergroten. Maar als het aankomt op financiering voor heropbouw van wegen, herstel van historische sites, en menswaardige migratie na een verwoestende cycloon of verschroeiende droogte, stopt de solidariteit.¹⁶ Dan blijft het hopen op media-aandacht. Potje breken, potje betalen? Niet in internationale klimaat aangelegenheden.¹⁷

POLITIEKE BLOKKADE DOORBREKEN

Op de een of andere manier moeten de Pakistanen in de komende weken, maanden en zelfs jaren hun leven en gemeenschappen weer opbouwen. En ze doen dat in de zekere wetenschap dat deze ramp niet de laatste zal zijn. De verwoesting waarmee Pakistan nu wordt geconfronteerd, is slechts een voorbode van wat we kunnen zien bij een hogere opwarming.¹⁸

Terwijl de klimaatonderhandelaars zich voorbereiden op de klimaattop COP27 in Egypte later dit najaar, moet de Pakistaanse klimaatnachtmerrie de weg openen voor financiering voor schade en verlies. De VS en de EU dragen de verantwoordelijkheid de jarenlange politieke blokkade op te heffen. Getroffenen in lage en midden inkomenslanden moeten kunnen rekenen op een consistente bron van middelen op langere termijn naarmate de gevolgen van de klimaatcrisis toenemen. Geen ad hoc liefdadigheid, maar structurele financiering. Bezorgdheid en medeleven uiten zonder lange termijnoplossingen aan te dragen, daar heeft niemand iets aan.

VOETNOTEN

1. https://www.latimes.com/opinion/story/2022-09-03/pakistan-floods-sindh-balochistan-climate-change-reparations↑
2. Voor een omvattend en gedetailleerd overzicht, zie de drie briefing papers van German Watch (2021). https://www.germanwatch.org/en/loss-damage↑
3. Om de ergste gevolgen van smeltende gletsjers, extreme weersomstandigheden en verwoestende droogte te voorkomen, zijn twee zaken cruciaal. Het beperken van de opwarming en het aanpassen aan de gevolgen van de klimaatcrisis. Zoals investeren in dijken en irrigatiesystemen. Hoe groter die inspanningen, hoe minder verliezen en schade er nu en in de toekomst zullen zijn. Op beide fronten faalt de internationale gemeenschap. Er is een chronische onderfinanciering voor klimaatadaptatie. En met de huidige ambities (of, het gebrek daaraan) stevenen we af naar een opwarming van 2,4 graden Celcius. Het zijn met name de rijke industrielanden die hier een verantwoordelijkheid dragen, gezien hun historische verantwoordelijkheid aan de crisis en hun financiële capaciteit, zoals afgesproken in het Akkoord van Parijs (2015). Zie: Climate Action Tracker (2021), en UNEP (2021). https://www.unep.org/resources/adaptation-gap-report-2021.↑
4. Our World in Data (2019), Who has contributed most to global CO2 emissions? - Our World in Data↑
5. UNCTAD (2021). https://unctad.org/system/files/official-document/tdr2021_part2_en.pdf↑
6. Zie Deltaprogramma Nederland: https://www.deltaprogramma.nl/deltaprogramma/wat-is-het-deltaprogramma. Pakistan is een laag-middeninkomensland volgens de Wereldbank, maar heeft een staatsschuld van meer dan 250 dollar.↑
7. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/initial-economic-losses-pakistan-floods-least-10-bln-planning-minister-2022-08-29/↑
8. Zie o.a. https://news.sky.com/story/pakistan-minister-says-west-has-responsibility-to-help-with-floods-as-its-caused-climate-change-12685003#.↑
9. zie: https://edition.cnn.com/2022/08/30/asia/pakistan-climate-crisis-floods-justice-intl/index.html.↑
10. Zie: https://www.latimes.com/opinion/story/2022-09-03/pakistan-floods-sindh-balochistan-climate-change-reparations.↑
11. Dit betreft de oproep van de G77 en China voor een Loss and Damage Finance Facility, een financieringsmechanisme voor schade en verlies, op de klimaattop COP26 in Glasgow. De VS en de EU blokkeerden deze eis. Het VK voorzitterschap installeerde in de plaats daarvan een tweejarige dialoog om financieringsmechanismen voor schade en verliezen te onderzoeken.↑
12. Oxfam (2022), 'Footing the Bill: Fair Finance dor loss and damage'. Footing the Bill: Fair finance for loss and damage in an era of escalating climate impacts (openrepository.com)↑
13. In de afgelopen vijf jaar is gemiddeld slechts 54% van de VN-oproepen in verband met extreme weersomstandigheden gefinancierd. Oxfam (2022), 'Footing the Bill: Fair Finance dor loss and damage'. Footing the Bill: Fair finance for loss and damage in an era of escalating climate impacts (openrepository.com)↑
14. Verlies en schade werd voor het eerst officieel erkend in het Actieplan van Bali tijdens COP13 in 2007. Het kwam in het middelpunt van de publieke en politieke aandacht op de COP19 in 2013 na de catastrofale gevolgen van de tyfoon Haiyan (ook bekend als supertyfoon Yolanda) op de bevolking van de Filipijnen, die duidelijk maakten dat klimaatkwetsbare landen aanzienlijke steun nodig hadden in het licht van dergelijke wijdverspreide verwoestingen. In 2015, tijdens COP21, werd verlies en schade als apart artikel opgenomen in de Overeenkomst van Parijs, los van klimaatadaptatie. Dit was een belangrijke mijlpaal, aangezien lagere inkomenslanden al lang benadrukken dat verlies en schade verwijst naar de gevolgen van klimaatverandering die verder gaan dan aanpassing, en aparte financiering behoeven. In 2021, op de klimaattop in Glasgow, schoven de G77+China de eis voor een apart financieringsmechanisme naar voren. De EU en de VS blokkeerden deze demarge, maar er werd wel een tweejarige dialoog ingesteld die de modaliteiten van een financieringsmechanisme voor schade en verlies moet bepalen.↑
15. Deze financiering verwijst naar de 100 miljard belofte op de COP van Kopenhagen. Rijkere landen namen het engagement om voor 2020 jaarlijks 100 miljard euro aan klimaatfinanciering voor lage en middeninkomenslanden te voorzien. We halen deze belofte niet. Er gaapt een financieringskloof van miljarden. In 2018 werd volgens een rapport van Oxfam slechts gemiddeld 20 miljard euro netto publieke klimaatfinanciering voorzien. Er is bovendien ook een chronische onderfinanciering voor klimaatadaptatie. Ruwweg 25% van de financiering was in 2018 bestemd voor adaptatie. Ter vergelijking: de kosten voor lagere inkomenslanden voor adaptatie was in 2018 ongeveer 70 miljard euro. Zie: Oxfam (2020), 'Climate finance shadow report'.↑
16. Zie: https://www.lossanddamagecollaboration.org/stories/unpacking-finance-for-l-d-brief-3-spotlighting-the-finance-gap.↑
17. Zie ook het opiniestuk van de klimaatjongeren van ClimateCollective, 'Potje breken potje betalen', verschenen in Knack (2021).↑
18. Het IPCC waarschuwt al sinds 2018 voor de limieten van aanpassingsmaatregelingen, zoals het bouwen van dijken en irrigatiesystemen, inzake het opvangen van de gevolgen van de klimaatopwarming. Met de huidige opwarming van gemiddeld 1,1°C is er reeds onherstelbare schade toegericht aan ecosystemen (vb. Koraalriffen) en menselijke systemen (vb. Verwoesting van infrastructuur, historische sites). Met toenemende opwarming daalt ons vermogen om ons aan te passen, en zal de frequentie en intensiteit van schade en verlies enkel toenemen. Willen we schade en verlies beperken, moeten we dus dringend de emissies doen dalen én investeren in klimaatadaptatie. Zie IPCC (2018), (2022)↑

• column
• Pakistan
• klimaatopwarming
• water