Het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap uit 2006 heeft het dagelijkse schoolleven in de Oostkantons paradigmatisch veranderd en beïnvloed, zoals bijna geen andere internationale overeenkomst dat heeft gedaan. Het Centrum voor Speciaal Onderwijs (ZFP) is als geen andere instelling het kind van dat VN-Verdrag. In de verschillende landen waar het Verdrag werd ondertekend, heeft dit geleid tot een grote verscheidenheid aan uitvoeringsscenario's: van radicalere benaderingen tot meer pragmatische of realpolitik modellen, zoals in de Oostkantons met ons zogenaamd subsidiedecreet.

Het doel is altijd om het onderwijssysteem inclusiever te maken, of het nu in de Oostkantons of in Italië of sommige deelstaten van Duitsland is, waar soortgelijke inspanningen simpelweg hebben geleid tot het sluiten van scholen voor speciaal onderwijs. We zijn vandaag 16 jaar na het VN-Verdrag. We kunnen nu empirisch kijken wat goed werkt en wat minder goed werkt. Ons pad in de Oostkantons voorziet niet in de sluiting van de voormalige speciale scholen. Integendeel, het speciaal schoolsysteem krijgt de taak om de echte motor van dit proces te zijn. Veel randvoorwaarden die in één adem zijn vastgesteld, blijken achteraf gezien winstgevend te zijn. Zo werd het uurkapitaal van het Centrum voor Speciaal Onderwijs (ZFP) bevroren: inclusie werkt niet zonder geld.

Daarnaast zorgde de regeling dat geen enkele school voor speciaal onderwijs geografisch geïsoleerd mag zijn aanvankelijk voor ophef: alle scholen voor speciaal onderwijs in de Oostkantons bevinden zich ofwel in hetzelfde gebouw of op zijn minst rond hetzelfde schoolplein van een reguliere school. Dit maakt een breed scala aan vormen van samenwerking mogelijk: van buurtprojectwerk en integratie à la carte, tot regelrechte samenvoeging van scholen met een gezamenlijk pegagogisch project. Op die manier is het mogelijk om sociale en peer group inclusie te realiseren: hetzelfde schoolplein, dezelfde kantine, dezelfde leervieringen, … op eenzelfde campus is dit allemaal mogelijk.

Alle scholen voor speciaal onderwijs bevinden zich ofwel in hetzelfde gebouw of op zijn minst rond hetzelfde schoolplein van een reguliere school.

Naast het organiseren van speciale scholen op de campussen, was het ook belangrijk om alle andere reguliere scholen te adviseren en te ondersteunen. De school voor speciaal onderwijs adviseert dus ook het reguliere onderwijs. Dat was nieuw. In feite was het niet voldoende om selectiever inschrijvingsgedrag te vertonen als een school voor speciaal onderwijs om het schoollandschap op magische wijze inclusiever te maken: de reguliere scholen zouden alleen op pad gaan met sterke adviesvaardigheden aan hun zijde. Omdat ze dan zouden durven omgaan met 'uitdagende' studentenprofielen.

De ontwikkeling van de speciale scholen tot competentiecentra is een van de succesverhalen in het onderwijssysteem van de Duitstalige gemeenschap. Er is nauwelijks een nieuwe speler in het schoollandschap geweest die zo snel van start is gegaan en die tegelijkertijd zo'n grote populariteit geniet. Intussen zijn alle reguliere scholen in de Oostkantons afnemers van de aangeboden diensten: individuele begeleiding voor inburgeraars, docent- en teamadvisering bij dyscalculie, achterstandscompensatie en cijferbescherming, autisme, hoogbegaafdheid, Duits als tweede taal, enzovoort. Inclusie werkt niet zonder geld, maar kan ook niet zonder een portie idealisme.

Het onderwijslandschap in de Oostkantons is de laatste jaren dus een pak inclusiever geworden. Toch blijft bescheidenheid aan de orde. Onze medewerkers kunnen geen wonderen verrichten. Het werk moet worden gedaan op reguliere scholen. Het gaat vooral om … pedagogiek. Partnerscholen die de weg zijn ingeslagen naar schoolontwikkeling waar differentiatie geen gesloten boek is, waar open pedagogiek en verscheidenheid aan methodes zijn, hebben het over het algemeen veel gemakkelijker. Inclusie is niet mogelijk zonder pedagogische kwaliteit. Zo is het op elke school. En dit begint met 'houding'. In onze ervaring is 'houding' de kernvraag.

Samenwerken op ooghoogte is onze manier van werken. Een mooi voorbeeld is het werk aan het Robert Schuman Instituut (RSI) in Eupen, waar de uitdaging om de zeer heterogene doelgroep te bereiken door het ontwikkelen van pedagogische concepten al lang een traditie is. Het resultaat is een samenvoeging van middelen van het Robert Schuman Instituut (RSI) en het Centrum voor Speciaal Onderwijs (ZFP) door middel van teamteaching. Een ander succesverhaal is de samenwerking met het Cesar Franck Athenaeum in Kelmis. Hier werken collega's van beide instellingen al enkele jaren samen in een ondersteunend team en geven ze de school een echte inclusieve oriëntatie.

De geest van het financieringsdecreet wordt in al deze samenwerkingen doorgevoerd. De centrale vraag die aan elk kind wordt gesteld, is dan ook die van de beste plaats voor ondersteuning, niet die van inclusie tegen elke prijs. De speciale school is en blijft een alternatief in dit systeem. Het feit dat geen van de scholen voor speciaal onderwijs echt meer geïsoleerd is in termen van de campus, maakt inschrijving voor scholen voor speciaal onderwijs voor sommigen minder moeilijk of stigmatiserend. Maar naar onze mening moeten scholen voor speciaal onderwijs ook een educatief antwoord durven zijn.

Inclusie is een onderwerp dat vaak politiek geïnitieerd, moreel geladen en dogmatisch verdedigd wordt. De pedagogiek leert ons echter dat de ondersteuningsbehoeften en leerbehoeften van elk kind anders zijn. Ze moeten individueel worden geobserveerd en ook individueel kunnen worden vervuld door de omgevingsfactoren aan te passen. We staan ​​niet alleen sceptisch tegenover een algemene formule als een 'school voor iedereen' en de dogmatische benadering van totale inclusie, we verwerpen ze ook ronduit. Een kind met autismespectrumstoornis kan beter terecht in een kleine, prikkelarme klas op een speciale school met geschoold personeel. Het ernstig gehandicapte kind kan ook profiteren van de paramedici en de therapie-infrastructuur van de speciale school. En als dit allemaal op één campus gebeurt, des te beter. Dit alles gebeurt bij ons volgens het motto 'zo veel mogelijk inclusie, zo weinig uitsluiting als nodig'. En de campuslogica maakt een oneindig aantal individuele aanpassingen mogelijk. Wellicht is deze pragmatische, en dus duidelijk studentgerichte, aanpak de echte meerwaarde van inclusie à la Oostkantons.

De campuslogica maakt een oneindig aantal individuele aanpassingen mogelijk.

De school kan en moet zich echter alleen concentreren op wat haar core business is: pedagogiek, niet dogmatiek. En dat is precies het punt. Hetzelfde geldt voor de Oostkantons: als we onze scholen inclusiever willen maken, is het enige wondermiddel om met de eigen pedagogische en dus didactische vaardigheden om te gaan. Zoals Philippe Tremblay van de Universiteit van Toronto het zegt: 'differentiëren, differentiëren, differentiëren!' En ook op de Fläming-basisschool in Berlijn, waar kinderen met alle denkbare speciale behoeften al sinds 1978 met succes samen naar school worden gebracht – lang voordat het woord 'inclusie' sociaal aanvaardbaar werd – is de teneur: we praten niet over inclusie en schrijven ze niet op onze vlag. Wij eisen echter maximale differentiatie. Wat eruit komt, is inclusie... Soms meer, soms minder.

Nogmaals, inclusie is vooral een kwestie van 'houding'.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Oostkantons