Wat is onze rol als kunstenaars in de samenleving? Dat vroeg ManSee Kong zich af, samen met haar vriendinnen van The Chinatown Art Brigade in New York. En kunnen we daarmee de gentrificatie, die de oorspronkelijke, meestal armere bewoners uit hun wijk verjaagt en dus hun gemeenschap vernietigt, een halt toeroepen?

'Artwashing', het was een nieuw woord dat ik van ManSee leerde toen we afspraken aan de Plage des Catalans in Marseille. Zij is videomaker en verbleef hier voor een residentie bij de Camargo Foundation. Als er in je buurt steeds meer kunstgalerijen opduiken, kun je je maar beter zorgen maken, want het is de voorbode van gentrificatie. In het kielzog van die galerijen volgen de hippe koffiebars, flashy boetieks en trendy hotels. De huurprijzen schieten omhoog en de oorspronkelijke bewoners worden verdreven. Zo gebeurde het ook in haar wijk Chinatown in New York, maar net zozeer in The Treme in New Orleans of The Mission District in San Francisco, het Zuid in Antwerpen of de Dansaertwijk in Brussel.

THE FORWARD BUILDING

Chinatown in Manhattan is de grootste Chinese wijk op het westelijk halfrond. Op amper 2 vierkante mijl wonen 50.000 mensen, grotendeels met Aziatische wortels. Ik was enkele jaren geleden op zoek naar The Forward Building. Stel je voor: een Vooruit in New York. Het gebouw werd in 1912 neergezet door Abraham Cohen, de Joodse krantenuitgever van het socialistische dagblad The Forward. Tien verdiepingen hoog met in de voorgevel de bustes van Marx, Engels, Lasalle en Liebknecht. Het voelde wat vreemd aan in 2015 want ondertussen was Chinatown tot hier uitgebreid en stak het gebouw toch wat af tegen de kleurrijke lampions en andere Chinese decoraties aan de tientallen restaurants en winkels.

Beroemdheden zoals Tatum O'Neil en Spike Jonze bezitten nu in The Forward Building in Chinatown een luxeoptrekje achter de bustes van de oude socialistische voormannen.

Maar misschien staat The Forward Building wel symbool voor wat er aan de hand is in deze wijk. In 2005 verkocht de Chinese eigenaar het gebouw aan een projectontwikkelaar die het in een mum van tijd renoveerde tot luxeappartementen. Een flat kost zo'n 3 miljoen dollar. Beroemdheden zoals Tatum O'Neil en Spike Jonze bezitten er een optrekje achter de bustes van de oude socialistische voormannen.

GENTRIFICATIE

Chinatown is het slagveld van de gentrificatie in Lower Manhattan. Sinds 9/11 hebben 600 kledingfabriekjes in de wijk hun deuren gesloten. De meeste werden verbouwd tot luxelofts of boetiek hotels, waar je 400 dollar per nacht voor een kamer betaalt. Zo'n 15.000 woningen voor gezinnen met lagere inkomens zijn al verdwenen en 20% van de oorspronkelijke Chinese inwoners moest verhuizen. Vaak gaat het om migranten die sowieso al weerloos zijn tegen projectontwikkelaars.

Nieuwe luxewoontorens rijzen boven de wijk uit. Voor een '1bed/1 bad' kamer betaal je al snel 7.250 dollar huur. Je kan zo'n optrekje ook kopen voor 1,2 miljoen dollar. De huurprijzen swingen de pan uit in Lower Manhattan, waar 89% van de inwoners huurders zijn. De meeste nieuwe bewoners zijn welgesteld en wit, waardoor het historisch gekleurde karakter van de wijk wordt aangetast.

CHINATOWN ART BRIGADE

Dat moet stoppen, dachten drie vrouwelijke kunstenaars. Daarom richtten Tamie Arai, ManSee Kong en Betty Yu in 2015 de Chinatown Art Brigade op. Zij vormen nu een groeiende groep Aziatische Amerikanen uit de kunstwereld, de media en andere groepen die tegen gentrificatie strijden.

De Chinatown Art Brigade wil handlanger van de bewoners worden en naast hen staan in hun strijd tegen gentrificatie.

'Gentrificatie begint bijna altijd met artwashing. Projectontwikkelaars weten heel goed dat als in een buurt kunstgalerijen, koffiebars en boetieks komen, de waarde van het vastgoed stijgt. Zo worden kunstenaars bijna vijanden van de oorspronkelijke bewoners. Dat willen we met de Chinatown Art Brigade tegengaan. Wij willen integendeel de handlangers van de bewoners worden en naast hen staan in hun strijd. Dit betekent niet dat wij ineens politieke kunst moeten gaan maken, maar wel dat wij moeten nagaan wat onze rol kan zijn in de samenleving. 'One is me. Two is we. Together we are strong. Together we are free.'

WIJ BLIJVEN

Eén van de acties van de Chinatown Art Brigade was 'Here to Stay', waarvoor zij nauw samenwerkten met de burgerbeweging CAAAV Organizing Asian Communities en het huurderssyndicaat Chinatown Tenants Union. Het project startte met een reeks workshops met bewoners, waarin zoveel mogelijk verhalen en ideeën verzameld werden. De wijk werd verkend met 'placekeeping walks' en er werden alternatieve stadskaarten ontworpen. Hieruit groeide een veelvoud aan materiaal, teksten, foto's, tekeningen, filmpjes, waarmee beelden en slogans werden gemaakt die op de gebouwen in Chinatown werden geprojecteerd. Maar net zozeer begonnen actievoerders met krijtjes hun boodschappen op de stoep te schrijven en te tekenen. De boodschap was simpel en klaar: 'We are here to stay'.

ManSee Kong en haar zusters van de Chinatown Art Brigade zijn echte Wetopians. Omdat zij erin slagen om vanuit hun rol als kunstenaar nieuwe allianties aan te gaan met andere 'rollen' in de samenleving, zoals basisbewegingen, huurderssyndicaten, ondernemers en anderen om samen sociale verandering teweeg te brengen. Zij wachten niet. Zij ondernemen samen actie. Zo doen we dat in Wetopia.

• column
• gentrificatie
• kunst
• New York