Als je denkt aan poëzie, dan denk je waarschijnlijk aan zeemzoete woordjes en zinnen waar je 7 keer over moet nadenken. Of aan onbegrepen, armtierige dichters die het niet lang hebben uitgezongen, zoals Arthur Rimbaud of hier, Jotie 't Hooft. De poète maudit spreekt tot de verbeelding. Want ja, poëzie is toch een diepgaande, innerlijke en taalkundige bespiegeling van het verloren ik dat zoekt naar het Zelf, antwoorden en confrontaties? Nee hoor. Poëzie is altijd en overal politiek beladen geweest.

STADSDICHTERSCHAP ANTWERPEN

Er was heel wat te doen geweest rond het fraaie gedicht van ex-stadsdichter Ruth Lasters en de bekrompen en kortzichtige reactie van het Antwerps stadsbestuur en bevoegde schepen Nabilla Ait Daoud. 'Met dit gedicht hadden we de indruk dat Lasters een politieke mening wil uiten. (...) Dan moet ze maar in de politiek stappen.' Jeetje. Stadsgedichten dienen dus enkel om de frivole kanten van het rijke stadsleven lyrisch te bejubelen of, erger, te promoten. Tja. Anders kan stad Antwerpen vragen aan Fernand Huts of Land Invest of ze het stadsdichterschap willen sponsoren zodat stadsdichters in dienst wat frivoliteiten 'mogen' neerpennen over de boerentoren of nieuwe woonblokken? Nee.

Een schepen van cultuur van een grootstad zoals Antwerpen zou verdomd beter moeten weten. Wat er nu gebeurde, was partijpolitiek van de bovenste plank waarbij een lokale N-VA-mandataris de bevoegde N-VA-minister van Onderwijs uit de wind tracht te zetten. Net om die reden is politieke poëzie belangrijker dan ooit tevoren. Ik zie persoonlijk niet in of er na deze demarche nog Antwerpse stadsdichters kunnen zijn.

GESCHIEDENIS, VRIJHEID EN WAARHEID

Poëzie is altijd al politiek geweest. Iets wat ze precies vergeten zijn bij N-VA. Het Gilgamesj-epos, de Illias en Odyseus van Homeros, de Avestan-boeken of de Aenaes van Virgilius, waren telkens door en door politieke teksten. Ze verhaalden en vertelden telkens wat over de politieke constellatie uit die tijd. Poëzie heeft sindsdien een lange weg ondergaan, gaande van de sonnetten van Francesco Petrarca tot de beeldende bespiegelingen van William Blake. Zelfs de Romantische dichters uit de 18e eeuw en de symbolisten uit de 19e eeuw onthielden zich niet van politieke pareltjes. Hun poëzie benadrukte dan wel het individu, toch deden ze er alles aan om het brede gemeenschapsgevoel te verbeelden. De dichters vandaag staan op de schouders van zulke grote en mindergrote reuzen wiens werken er vaak ook niet kwamen zonder slag of stoot.

Daarnaast ook, poëzie gaat in se over vrijheid. Als je poëzie censureert, gaat 'cancellen', dan censureer je vrijheid. De 'cancel culture'-ideologie is bij N-VA springlevend. Poëzie is de enige volkomen vrije ruimte voor taal en betekenis. Hier gelden geen regels. Net daarom is het zo onmisbaar. En net daarom is het schrijven en lezen ervan telkens een politieke daad. Poëzie maakt ons bij elk woord, elke letter, elke witregel bewust van die inherent aanwezige vrijheid. Net daarom is het een van onze meest waardevolle en kostbare literaire vormen. De censuur van het Antwerpse stadsbestuur is een aantasting van onze collectieve, politieke en culturele vrijheid. Dichters zijn geen narren aan het hof van de machthebber. Dat zijn ze nooit geweest, en zullen en willen ze nooit zijn.

Het gedicht van Ruth Lasters stelt een beenharde waarheid aan de kaak: ongelijkheid.

Poëzie gaat ook over waarheid. En soms doet de waarheid pijn. Uiteraard is het waarheidsbegrip een relatief gegeven. Maar dat wil niet zeggen dat er telkens een zeker waarheidsgehalte zit in poëzie. De Amerikaanse schrijfster en activiste, June Jordan, zei ooit over poëzie: 'Poetry is a political act, because it involves telling the truth'. De waarheid, hoe hard ze ook is, valt gewoon niet te ontkennen. Het gedicht van Ruth Lasters stelt een beenharde waarheid aan de kaak: ongelijkheid. Als je daar ongemakkelijk van wordt als politica, 'tja, dan stap je maar beter uit de politiek'.

POLITIEKE POËZIE VROEGER EN VANDAAG

Expliciete politieke poëzie kan wondermooi zijn en van belang. De Vlaamse beweging is daar de beste getuige van, toch een beweging waar de N-VA graag mee koketteert. Ze zit bomvol met politiek geëngageerde dichters die, jawel, nooit een politiek mandaat hebben opgenomen. Ik denk aan Albrecht Rodenbach, Paul Van Ostaijen, Pol De Mont, Guide Gezelle, Emmanuel De Bom, en ik kan zo nog wel even doorgaan. Een van Van Ostaijens bekendste gedichten is In Memoriam Herman van den Reeck. Van den Reeck was een Vlaams studentenleider die tijdens een betoging in Antwerpen werd doodgeschoten door de politie. Hij werd een martelaar van de antiburgerlijke strekking binnen de Vlaamse Beweging.

Of neem het gedicht De Blauwvoet van Albrecht Rodenbach, een klassieker waar de gemiddelde KVHV'er nog steeds rode oortjes van krijgt. Dat is ook poëzie die geïnstrumentaliseerd wordt. Kijk, als je dan de Daoud-logica zou toepassen, 'dat ze beter in de politiek' waren gestapt, wil dat dan ook zeggen dat we deze illustere figuren uit de Vlaamse beweging niet zullen terugvinden in het fameuze Vlaams canon van Jan Jambon en de Vlaamse regering? Want ik kan je nu al vertellen dat, neem nu opnieuw een Van Ostaijen, zeker Vlaamsgezind was, maar dat hij er ook communistische ideeën op nahield. Het 'Vlaams probleem' was een sociaal probleem van deze Antwerpse stadsdichter avant la lettre.

Paul Van Ostaijen was Vlaamsgezind, maar hield er ook communistische ideeën op na.

Vandaag staat er een heel generatie dichters op die expliciet politiek zijn. De Amerikaanse schrijfster, Amanda Gorman, veroverde miljoenen harten met haar gedicht The Hill We Climb, het spoken word-gedicht dat ze voorlas tijdens de inauguratie van Amerikaans president Joe Biden in januari 2021. In zijn boek Poëzie als alternatief gaat Nederlands taalwetenschapper, Jeroen Dera, hier uitgebreid op door. Hij bespreekt het oeuvre van dichters zoals Frank Keizer, Hannah van Binsbergen, Dominique De Groen, en anderen. Het zijn stuk voor stuk geëngageerde dichters die een snoeiharde kritiek leveren op het kapitalisme.

Poëzie dient wat als een thermometer van onze maatschappij. Zelfs al dient een gedicht als uitdrukking voor iets hoogstpersoonlijk, dan nog vertelt het wat over de samenleving zelf, het politieke. Poëzie handelt over de menselijke ervaring en die speelt zich af in de actuele wereld. Poëzie is geworpen in de realiteit en zal blijven baden als medium binnen de grenzen van onze samenleving.

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 8 (oktober), pagina 4 tot 5

• poëzie
• politiek
• activisme