Ze zag het daglicht is 2010, is sinds 2020 zeker van haar voortbestaan en bedraagt tegen eind 2023 naar schatting 6,8 miljard euro. Een idee waarover ik spreek? De evenwichtsdotatie aan de sociale zekerheid van werknemers. Kwatongen stellen die voor als het tekort in de sociale zekerheid. Niets is minder waar. Hoogtijd om die – voor velen – nobele onbekende beter te leren kennen.

FINANCIERING SOCIALE ZEKERHEID

Laat ik beginnen met een spoedcursus financiering sociale zekerheid. In wat volgt, focus ik op de sociale zekerheid van werknemers. De sociale zekerheid voor zelfstandigen en de ambtenarenpensioenen laat ik even buiten beschouwing, aangezien die worden beheerd als afzonderlijke enveloppes. Vier inkomstenbronnen spekken de kas van de sociale zekerheid voor werknemers (in het jargon het 'RSZ-globaal beheer'): de sociale bijdragen, de alternatieve financiering, de overheidsdotatie en de evenwichtsdotatie.

• Het leeuwendeel van de inkomsten is afkomstig uit sociale bijdragen op loon, in principe is dat 13,07% voor de werknemer en 25% voor de werkgever. In principe, want in de praktijk zijn er een hele rits uitzonderingen. In 2021 waren die sociale bijdragen goed voor 53,7 miljard euro, goed voor tweede derde van de inkomsten van het RSZ-globaal beheer.
• De tweede inkomstenbron is de alternatieve financiering. Die ontstond in de jaren 1990 en dient om de financiële aderlating van talrijke bijdragekortingen (in hoofdmoot voor bedrijven) te compenseren. Concreet vloeit een percentage van de inkomsten aan BTW en roerende voorheffing richting de sociale zekerheid.
• De overheidsdotatie – vervolgens – belichaamt de wettelijke solidariteit, door een financiering te voorzien voor allerlei sociale rechten waar geen expliciete bijdrage tegenover staat (denk bijvoorbeeld aan de gelijkgestelde periodes of de afgeleide rechten).
• De evenwichtsdotatie – tot slot – bestaat sinds 2010 en is het sluitstuk in de financiering van de sociale zekerheid. Die dient om 'tijdelijke tekorten' in de sociale zekerheid op te vangen.

EVENWICHTSDOTATIE IS GEEN TEKORT

De laatste jaren groeide die laatste inkomensbron, de evenwichtsdotatie, evenwel uit tot een vaste waarde. Volgens de meest recente prognose zal die eind 2023 6,8 miljard euro bedragen. Volgens criticasters is dat het 'tekort in de sociale zekerheid'. Ze hebben het bij het verkeerde eind.

Maak kennis met de drie redenen waarom.

Een. Om te beginnen is de verhouding tussen overheidsdotatie en evenwichtsdotatie volledig zoek. De overheidsdotatie weerspiegelt de algemene, wettelijke solidariteit en dient om structurele uitgavenstijgingen te dekken. De evenwichtsdotatie zuivert dan weer tijdelijke, niet-structurele tekorten aan. De evenwichtsdotatie laat de sociale zekerheid op die manier toe op te treden als 'automatische stabilisator'. Logischerwijs zou de overheidsdotatie groter moeten zijn dan de evenwichtsdotatie. Let op het woord 'zou'. De realiteit is enigszins anders. In 2022 was de overheidsdotatie goed voor 2,84% van de inkomsten van de sociale zekerheid, tegenover 5,40% voor de evenwichtsdotatie. Bij de oprichting van het wettelijk pensioenstelsel in de jaren 1920 was de overheidsdotatie aan de Algemene Spaar- en Lijfrentekas (ASLK) nog goed voor een derde van de inkomsten. Hoe is het zover kunnen komen? De scheve verhouding blijkt de resultante van een reeks ad hoc politieke beslissingen. Eind jaren 1990 was de overheidsdotatie nog goed voor 15% van de inkomsten van de sociale zekerheid. Het breukmoment kwam er bij de regionalisering van de kinderbijslag. Aangezien de regio's vanaf 2019 bevoegd waren voor de kinderbijslag, besliste men om de overheidsdotatie te verminderen om minuitgaven op federaal niveau te compenseren. Sindsdien ligt de evenwichtsdotatie structureel hoger dan de overheidsdotatie, een beetje par accident.

Twee. De alternatieve financiering dekt niet alle bijdrageverminderingen. Daar zijn minstens drie redenen voor. Allereerst voerde de regering-Michel in 2015 een niet-gefinancierde taxshift door. De meest opvallende maatregel daarin was de verlaging van de patronale sociale bijdragen van 32% naar 25%. De kostprijs voor de sociale zekerheid – bijna 4 miljard euro – werd niet volledig gecompenseerd via de alternatieve financiering. De regering rekende zich rijk door– nooit bewezen – 'terugverdieneffecten' in rekening te brengen. In 2020 liep de sociale zekerheid zo 846,7 euro miljoen aan inkomsten mis. Daarenboven worden niet alle bijdrageverminderingen alternatief gefinancierd. Een redelijk frappant voorbeeld is de sociale maribel, een – redelijk succesvolle – steunmaatregel voor de social profitsector. Nettokost voor de sociale zekerheid: ruim 800 miljoen euro (bedrag 2019). De belangrijkste aderlating voor de sociale zekerheid is evenwel de alternatieve verloning. De opeenstapeling van 'cheques' en 'opties' kostte de sociale zekerheid in 2021 ongeveer 2,2 miljard euro, 3,5 miljard euro als je ook het gunstregime voor de tweede pensioenpijler in rekening brengt. Ook de kost van die alternatieve verloning zit verrekend in de evenwichtsdotatie.

De alternatieve financiering dekt niet alle bijdrageverminderingen. Ook tijdens de huidige energiecrisis passeren de bedrijven steevast langs de socialezekerheidskas.

Drie. Nog een reden waarom evenwichtsdotatie geen synoniem is voor 'tekort': de financiering van alle tijdelijke overheidssteun gebeurt via de 'poef'. De genereuze coronasteun voor bedrijven bijvoorbeeld verhoogt de evenwichtsdotatie. Ook tijdens de huidige energiecrisis passeren de bedrijven steevast langs de socialezekerheidskas. Voor 2023 gaat het onder meer over de specifieke RSZ-korting om de loonindexeringskost voor bedrijven te temperen (ter waarde van een slordige 1 miljard euro) en de (versoepelde) tijdelijke werkloosheid energie. Eigenlijk is dat oneigenlijk gebruik van de evenwichtsdotatie. Die dient om tijdelijke tekorten verbonden aan de economische conjunctuur op te vangen. Als het economisch slecht gaat, houdt de sociale zekerheid 'automatisch' – zonder expliciete maatregel – de koopkracht op peil. De evenwichtsdotatie garandeert dat de sociale zekerheid die rol kan vervullen. Expliciete overheidsmaatregelen dienen evenwel altijd alternatief gefinancierd te worden.

De evenwichtsdotatie is de vergaarbak geworden voor niet-gefinancierde bedrijfssteun.

Kortom, de evenwichtsdotatie is de vergaarbak geworden voor niet-gefinancierde bedrijfssteun. Mits een correcte financiering neemt het tekort in de sociale zekerheid bescheiden proporties aan. Hoogtijd dat de politiek verantwoordelijkheid neemt voor het tekort dat ze zelf hebben gecreëerd.

• column
• sociale zekerheid
• financiering