De Warmste Week ligt alweer een aantal weken achter ons. Die tenenkrullende week, waarin we even stilstaan bij armoede, bij ongelijkheid, bij geven en bij krijgen.

Alsof we niet weten wat armoede is. Wie met arme mensen praat, krijgt het meteen te horen: ze hebben geen geld! Toch denken sommigen er 33 definities en kenmerken te moeten aan koppelen, kwestie van het ingewikkeld en geleerd te maken.

Er zijn natuurlijk ideologische brillen. Voor conservatieven is armoede het gevolg van persoonlijke gebreken, de mensen zijn te lui, ze drinken, ze willen niet werken. Voor liberalen is het de schuld van de overheid die arme mensen geen kansen biedt door de toegang tot de (arbeids)markt te bemoeilijken. Schaf af die minimumlonen! En voor marxisten is armoede een noodzakelijke voorwaarde voor de kapitalistische productie.

De arme mensen zijn er, hoe je ze ook bekijkt. Het is goed om weten wat historisch en sociologisch onderzoek overtuigend heeft aangetoond. Zelden of nooit wordt een armoedebeleid uitgestippeld dat ook echt voor arme mensen is bedoeld. Het zijn altijd niet-arme mensen die het voor het zeggen hebben en die menen te weten wat de samenleving – in het beste geval – of zijzelf als gegoede klasse – in de meeste gevallen – nodig hebben.

Toch bestaat er een consensus over armoedebestrijding. Wie zou het aandurven om nee te zeggen? Armoede is in onze rijke samenlevingen zo totaal onaanvaardbaar dat het als een morele plicht wordt gezien er iets aan te doen. Daar begint het echte probleem.

Er zijn twee 'makkelijke' oplossingen: filantropie en liefdadigheid.

Andrew Carnegie schreef in zijn Evangelie van de Rijkdom in 1889 dat het schandalig is als iemand rijk sterft. Het was de periode waarin grote vermogens ontstonden en de rijken gaven geld voor musea, scholen, parken en bibliotheken. Ze dachten, of zeiden dat ze dachten, dat op die manier de belangen van rijk en arm met elkaar werden verzoend. De rijken stonden in dienst van de armen en filantropie stond in dienst van 'ons algemeen belang'.

Filantropie staat nog altijd hoog op de agenda van alle rijken en superrijken. Tiense Suiker doet op Facebook een oproep voor de Warmste Week en geeft 'mooie en aangrijpende verhalen'. Knarsetanden. De familie Wittouck is de rijkste familie van het land. Het is voor dit slag mensen een compensatie voor de belastingen die ze niet betalen. De verhouding loopt natuurlijk geweldig mank, want waar belasting toch makkelijk 30% zou moeten bedragen, stijgt de filantropie zeer zelden boven de 1% uit.

Tiense Suiker, van de rijke familie Wittouck, doet op Facebook een oproep voor de Warmste Week en geeft 'mooie en aangrijpende verhalen'. Knarsetanden.

Bovendien neemt de filantropie van vandaag ook geheel andere vormen aan. Bill Gates financiert de Wereldgezondheidsorganisatie en de VN Voedsel en Landbouworganisatie, grote ondernemingen co-financieren grote VN-vergaderingen, zoals die rond milieu, ze sponsoren sportevenementen of … ze doen gewoon niets. De wetgeving in de Verenigde Staten is zo soepel dat het voldoende is je geld naar een stichting over te brengen om een belastingvermindering te krijgen. Of je dat geld verder uitgeeft of niet, het doet er niet toe.

Er is nog meer aan de hand met die filantropie van Gates en consorten. De agenda van de gefinancierde VN-organisaties wordt sterk beïnvloed door de geldgevers, idem voor het onderzoek in Afrika rond landbouw en de zogenaamde 'groene revolutie'. Filantropie heeft op die manier niets vandoen met armoedebestrijding of het 'algemeen belang', maar met macht en invloed. Je kan 'goed doen' en tegelijk fijn winst maken.

Jarenlang al zien we hoe de echte macht beetje bij beetje verschuift van politiek naar bedrijfsleven. Dat is niet enkel onder invloed van filantropie, maar ze heeft er veel mee te maken. Het gaat over geld, laat ons wel wezen, en dankzij geld wordt macht verworven. Transparantie? Democratie?

Wellicht denkt U: maar wij, gewone mensen, kunnen toch rechtstreeks arme mensen helpen? We hebben een (w)armste week, we doen wat we kunnen. Wat zo pijnlijk is aan deze initiatieven is dat ze er komen met de allerbeste goede wil en goede bedoelingen. Mensen doen echt om goed te doen en ja, natuurlijk ook om zich goed te voelen. Kijk eens hoe vrijgevig we zijn. Kijk eens wat we bij elkaar brengen voor al die arme drommels. We kunnen tevreden op de borst kloppen.

Ja, we weten dat er eigenlijk feitelijk structurele oplossingen nodig zijn. Dat armoede niet moet worden 'bestreden', maar moet worden voorkomen. Dat dit kan met een eerlijk belastingsysteem en een goede sociale bescherming. In elke markteconomie is armoede in eerste instantie een geldtekort, maak dus ruimte voor overheidsdiensten zodat er minder geld nodig is. Doe iets aan de ongelijkheid.

We doen precies het omgekeerde. Er wordt duchtig geprivatiseerd en gedereguleerd, waardoor mensen alsmaar meer geld nodig hebben en de kans op armoede alsmaar groter wordt. We organiseren dan voedselbanken, we doen vrijwilligerswerk en laten families van vluchtelingen op straat slapen.

Gelukkig is er ook de Armste Week, waar hulp aan politiek gekoppeld wordt. Want armoede is een politiek probleem. Nooit vergeten.

En die meneer Wittouck: rijk geworden met Tiense Suiker en rijker geworden met Weight Watchers. Geniaal, toch?

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 1 (januari), pagina 68 tot 69

• 1%
• vermogensongelijkheid
• filantropie