Is Nederland een belastingparadijs? Het is een semantische, maar – althans in Nederland – ook een gevoelige kwestie. In 2013 waarschuwde de toenmalige staatssecretaris van Financiën, Frans Weekers (VVD), met zoveel woorden dat reeds de discussie erover een negatief effect zou hebben op de investeringen. En in hetzelfde jaar aanvaardde de Tweede Kamer een motie waarin werd uitgesproken dat Nederland geen belastingparadijs is: 'De Kamer (...) overwegende dat sprake kan zijn van Nederland als fiscaal gunstige vestigingsplaats (…); overwegende dat dit geenszins de voor Nederland kwalijke kwalificatie van belastingparadijs rechtvaardigt; verzoekt de regering, deze kwalificatie te verwerpen en waar mogelijk in de discussie erop aan te dringen deze kwalificatie achterwege te laten'.¹

De tekst van deze motie verraadt tegelijkertijd het probleem: Nederland kan een fiscaal gunstige vestigingsplaats zijn voor bedrijven. Het gaat daarbij vooral om bedrijven die Nederland alleen als postbus gebruiken. Dit zijn firma's die zich alleen op papier in Nederland vestigen om belastingvrij miljoenen te kunnen rondpompen, de zogenoemde brievenbusmaatschappijen. Hoe is dat zo gekomen?²

Nederland heeft een open, op internationale handel gerichte, economie. Het Nederlandse fiscale beleid is daarom van oudsher gericht op het wegnemen van fiscale barrières voor internationaal zakendoen. Belangrijke elementen zijn bijvoorbeeld het uitgebreide verdragennetwerk en de afwezigheid van bronheffingen op rente en royalty's. Ook de mogelijkheid om afspraken te maken met de Nederlandse belastingdienst (de zogenoemde rulingpraktijk) is een belangrijke pijler van het Nederlandse fiscale vestigingsklimaat. Deze kenmerken worden door menig fiscalist beschouwd als de kroonjuwelen van het Nederlandse fiscale stelsel.

Vanaf 1970 hebben deze 'kroonjuwelen' veel brievenbusmaatschappijen naar Nederland getrokken. Het gaat dan om situaties waarin een Nederlandse houdster-, financierings- en royaltymaatschappij wordt gebruikt om bronbelasting in andere landen te reduceren. Dit gebeurt door geldstromen zoals dividend, rente en royalty's die afkomstig zijn uit een land dat bronheffingen kent om te leiden via een Nederlandse brievenbusmaatschappij. De brievenbusmaatschappij doet dan een beroep op de relatief gunstige Nederlandse belastingverdragen om de buitenlandse bronbelasting op inkomende dividenden, interesten en royalty's te reduceren. Over uitgaande interesten en royalty's werd tot voor kort in Nederland geen belasting geheven, omdat Nederland geen bronbelasting over deze inkomenscategorieën kende. Wel heeft Nederland een dividendbelasting van 15% maar er zijn diverse manieren waarop deze heffing kan worden vermeden of gemitigeerd. De specifieke Nederlandse positie op het vlak van bronheffingen heeft sterk bijgedragen aan het ontstaan en de groei van de brievenbussector. Daarmee is Nederland een land geworden dat een belangrijke rol speelt in de tax planning van multinationals. De Nederlandse positie in de brievenbussector is geleidelijk ontstaan. Wat aanvankelijk slechts 'bijvangst' was van een op reële bedrijfsactiviteiten gericht fiscaal beleid, is inmiddels uitgegroeid tot een florerende bedrijfstak met een eigen lobbypositie. De politieke verdediging die zich in de afgelopen decennia heeft ontwikkeld, was tot voor kort: dit gebeurt elders net zo goed, als wij er mee ophouden zien andere landen nieuwe kansen, en eigenlijk valt het allemaal wel mee met de omvang.

Nederland is een land geworden dat een belangrijke rol speelt in de tax planning van multinationals.

In 2017 zien we een koerswijziging. Het Nederlandse kabinet kondigt dan namelijk aan onderscheid te gaan maken tussen ondernemingen die echt een toegevoegde waarde hebben in termen van werkgelegenheid en innovatie, en bedrijven die Nederland alleen als postbus gebruiken. Die laatste categorie is niet langer gewenst: 'We willen een eind maken aan de situatie dat firma's zich alleen op papier in Nederland vestigen om belastingvrij miljoenen te kunnen rondpompen. Wij gaan bij hen belasting heffen, net als bij ieder ander bedrijf. Internationaal zetten wij ons ervoor in dat belastingparadijzen worden aangepakt. Zelf gaan we het goede voorbeeld geven via een bronheffing op rente en royalty's op uitgaande stromen naar landen met zeer lage belastingen (low tax jurisdictions)'.³

Deze belasting is ingevoerd in 2021. Sindsdien wordt een bronbelasting geheven op rente en royalty's die worden betaald aan groepsmaatschappijen in een laagbelastend land. De lijst met laagbelastende landen is echter kort: er staan slechts rond de 20 landen op. Nederland heeft daarnaast vele andere maatregelen ingevoerd die beogen om belastingontwijking door multinationals tegen te gaan. Het leeuwendeel van deze maatregelen vloeit overigens voort uit afspraken die landen met elkaar in het kader van de EU of de OESO hebben gemaakt om belastingontwijking tegen te gaan. Sinds 2017 bewandelde het Nederlandse beleid daarmee twee sporen: niet alleen werden de internationale afspraken tegen belastingontwijking streng geïmplementeerd, maar daarnaast werden aanvullend (eenzijdig) nationale maatregelen genomen om belastingontwijking aan te pakken (zoals de bronbelasting op rente en royalty's).

Onlangs heeft de nieuwe staatssecretaris van Financiën, Marnix Van Rij (CDA), echter laten weten dat eenzijdige maatregelen tegen belastingontwijking niet meer nodig zijn omdat de Europese Commissie recent heeft aangegeven tevreden te zijn over de Nederlandse aanpak van belastingontwijking. De staatssecretaris meent dat Nederland grosso modo unilateraal alles gedaan heeft wat mogelijk is om belastingontwijking verder aan te pakken. Aanvullende eenzijdige maatregelen zouden er volgens hem toe leiden dat het probleem van internationale belastingontwijking zich alleen verplaatst. De nadruk van het kabinet in de aanpak van belastingontwijking ligt de komende tijd daarom met name op internationale maatregelen. Zo heeft de Europese Unie een richtlijn op stapel staan die het gebruik van brievenbusmaatschappijen wil tegengaan.

Maar klopt het rooskleurige beeld dat de staatssecretaris schetst eigenlijk wel? In het landverslag 2022 van de Europese Commissie wordt opgemerkt dat Nederland de afgelopen jaren vooruitgang heeft geboekt bij het aanpakken van problemen met agressieve fiscale planning. In dat kader wordt gerefereerd aan de invoering van de bronbelasting op rente- en royaltybetalingen aan laagbelastende landen en het voornemen om met ingang van 2024 een bronbelasting op dividenduitkeringen aan laagbelastende landen te gaan heffen. Het IMF is echter een stuk voorzichtiger, zo blijkt uit het Country Report No 21/243 over Nederland dat in november 2021 is verschenen. Het IMF signaleert een lichte afname van het aantal brievenbusmaatschappijen en merkt op dat nadere maatregelen nodig kunnen zijn. Het optimisme van de staatssecretaris lijkt me daarom nogal voorbarig. We moeten nog maar afwachten of de maatregelen die een einde beogen te maken aan de Nederlandse positie als locatie voor brievenbusmaatschappijen effectief zullen zijn. De staatssecretaris ziet naar mijn smaak dan ook te snel af van nieuwe eenzijdige Nederlandse stappen tegen belastingontwijking. In dat kader zou bijvoorbeeld overwogen kunnen worden om de reikwijdte van de bronbelasting op rente en royalty's aanzienlijk uit te breiden.

De wijze waarop Nederland jarenlang ten koste van de schatkist van andere landen van de brievenbussector heeft geprofiteerd, verdient geen schoonheidsprijs.

Terug naar de vraag of Nederland een belastingparadijs is. Veel Nederlandse fiscalisten en beleidsmakers beantwoorden deze vraag negatief. Zij hanteren daarbij een technische definitie van het begrip belastingparadijs. Op grond van die definitie kan alleen sprake zijn van een belastingparadijs als een land geen winstbelasting heeft en niet bereid is tot uitwisseling van informatie. Nederland heeft wel een winstbelasting; wij heffen vennootschapsbelasting naar een tarief van 25,8%. Bovendien is Nederland bereid om op grond van verdragen informatie uit te wisselen. Toch heb ik er begrip voor dat Nederland in de publieke opinie geafficheerd wordt als een belastingparadijs. De wijze waarop Nederland jarenlang ten koste van de schatkist van andere landen van de brievenbussector heeft geprofiteerd, verdient immers geen schoonheidsprijs.

VOETNOTEN

1. Kamerstukken II 2012/13, 25087, 35.↑
2. Dit artikel is vrijwel geheel overgenomen uit dan wel ontleend aan J. Vleggeert, H. Vording, Is Nederland een belastingparadijs?, Nederlands Juristenblad 2018/139, blz. 174-180 en het commentaar van J. Vleggeert bij de Kamerbrief Monitoring aanpak belastingontwijking, NTFR 2022/2998.↑
3. Regeerakkoord 2017: 'Vertrouwen in de toekomst', p. 35, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2017/10/10/regeerakkoord-2017-vertrouwen-in-de-toekomst.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 1 (januari), pagina 75 tot 77

• Nederland
• fiscaliteit
• belastingparadijs