Misschien moeten we de briefschrijvers heruitvinden. Briefschrijvers zaten achter een tafeltje in het dorpscafé en schreven op commando brieven. Zo stel ik het me toch voor. Hun hulp bestond erin de enige niet analfabeet in het dorp te zijn. Bijkomend vonden ze taal voor wat de opdrachtgever enkel onsamenhangend kon brabbelen. Ze vertaalden spreektaal in deftige of pakkende zinnen. Ik denk dat we ze opnieuw van doen hebben. Ze zullen achter een computer plaatsnemen en vaker mails dan brieven schrijven, maar dat zijn slechts details.

Ik dacht er een eerste keer aan in gesprek met een koppel. De man vertelde dat hij zelfstandige wilde worden. Zijn partner reageerde: 'Ah, dan kunnen we een boekhouder nemen.' Het was alsof de vrouw voor het eerst haar handen op tafel kon leggen en zeggen: 'dit hoef ik niet zelf te doen. Deze taak besteed ik uit.' En dat zonder enige schroom, want btw-aangiftes indienen en facturen opstellen, hoefde ze niet zelf te kunnen.

Ik ondersteun dit koppel onder andere door het schrijven van mails aan officiële instanties en door het herformuleren van teksten die ze zelf hebben uitgewerkt. Telkens schamen ze zich voor mijn hulp. Ze bedanken me op een verontschuldigende manier. Zelf dacht ik: 'ik doe dit wel even. Nu is er bij hen geen mentale ruimte voor complexe redeneringen. Bij mij wel.' Ik veronderstelde dat die ruimte er – bijvoorbeeld met meer geld en meer woonzekerheid – ook bij hen wel weer zou komen. Dan zouden ze weer zelfredzaam worden. Dat dacht ik allemaal.

In de 'zelfredzaamheidsmatrix' vind je nergens 'administratieve zelfredzaamheid' terug.

Ik heb het even opgezocht. In de 'zelfredzaamheidsmatrix', een beroemd en berucht meetinstrument, vind je nergens 'administratieve zelfredzaamheid' terug. Net zomin als boekhouden trouwens. Je kan nergens aanduiden dat het voor een cliënt onmogelijk is om een mail of brief te schrijven die zo overkomt als de mail of brief zou moeten overkomen: helder, volledig, niet emotioneel, maar toch uitnodigend tot actie. Ofwel gaan de makers van het meetinstrument ervan uit dat deze vaardigheid sowieso gekend, of – godbetert – onbelangrijk is. Ofwel gaat het – net als boekhouden – om een vaardigheid die je eigenlijk niet zou moeten hebben.

Ik ben steeds meer overtuigd van het laatste. Het is niet nodig dat een gewone burger een brief kan schrijven, met de 15 bijlagen ter bewijs correct bijgevoegd. Het is niet nodig dat een burger de enkele formele zinnetjes kent om een advocaat of deurwaarder om ondersteuning te vragen. Het is niet nodig dat een burger zijn gedachten zo kan ordenen dat een hulpverlener onmiddellijk doorheeft wat er aan de hand is. Het is zelfs niet nodig dat het een burger lukt om een rustige mail te schrijven naar een ex-partner die – alweer – een rechtmatige afrekening van onkosten betwist.

Het is toch jammer dat een klacht geseponeerd wordt omdat de burger geen bijlagen toevoegt.

Ik hoor het u denken. Het is toch jammer dat een klacht geseponeerd wordt omdat de burger geen bijlagen toevoegt. Het is toch jammer dat een deurwaarder kort, onbegrijpelijk tot onvriendelijk antwoordt op een onhandig gestelde vraag. Het is toch jammer dat een hulpverlener lang wacht met antwoorden omdat hij kop nog staart krijgt aan de uitgeschreven klachten. Het is toch jammer dat een man in zijn vuistje lacht als hij merkt dat hij zijn ex-partner op stang heeft kunnen jagen. Dat is allemaal bijzonder jammer. Dat zou allemaal moeten veranderen. En dat gebeurt ook. Er is op verschillende niveaus meer aandacht voor vereenvoudiging en meer begrip voor administratieve ongeletterdheid.

Maar: in de tussentijd hebben we briefschrijvers nodig. Idealiter is het een werk voor de hulpverleners die aanwezig zijn in gezinnen (OCMW, CAW, mutualiteiten). Ik zie het echter niet gebeuren. De gemiddelde hulpverlener of maatschappelijk werker vindt niet dat dit een taak voor hen is. Het zijn 'administratieve taken' en 'dus' niet voor hen.

Deze veronderstelling gaat voorbij aan wat het betekent voor een cliënt om ontheven te worden van dit soort moeilijke officiële communicatie. Vaak betekent het meer dan een goed gesprek. Het is iets anders om een burger na een gesprek over achterstallige betalingen, en over het afzien daardoor, aan te raden een deurwaarder te contacteren of om dat op het moment zelf samen te doen. Het is het verschil tussen iemand met een moeilijke taak of met opluchting naar huis te sturen. En net daarom is het hulpverlening ten voeten uit, zij het vermomd in een administratie jasje.

'Koffie en formulieren' van Saamo is een initiatief dat het dichtst aansluit bij waar ik naartoe wil.

'Koffie en formulieren' van Saamo is een initiatief dat het dichtst aansluit bij waar ik naartoe wil. En toch. 'Tijdens Koffie & formulieren krijg …[je] ondersteuning om samen een moeilijke brief te lezen en te begrijpen. Het kan dat we samen een formulier invullen of dat we zoeken hoe jij een dienst kan bellen. De vrijwilligers verwijzen door naar de juiste dienst wanneer nodig.' Hoewel er overeenkomsten zijn, is het opvallend dat 'samen een brief schrijven' niet is opgenomen in het lijstje.

Zelfredzaamheid lijkt de spelbreker. Dit soort dingen overnemen van mensen ontzegt hen hun zelfredzaamheid, zo gaat de veronderstelling. Als je het schrijven overneemt, dan doe je dat best tijdelijk, in het heetst van de strijd. Ik hoor mijn eigen gedachten weergalmen. Althans, tot die dag aan de keukentafel van de toekomstige zelfstandige en zijn partner. De dag waarop ik dacht: als ze zichzelf een boekhouder gunnen, waarom dan ook geen briefschrijver? Want: ook dat hoeven ze echt niet zelf te kunnen.

• column
• administratie
• sociaal werk