Een nieuw rondje staatshervorming in 2024 kan de fundamenten van onze sociale zekerheid ondergraven.
Het blijft voorlopig stil rond een mogelijke nieuwe staatshervorming. Tijdens de lopende regeerperiode werd daar niet op ingezet. Het was niet opgenomen in het regeerakkoord en het kwam hoogstens tot een schimmige discussie over asymmetrische bevoegdheden: de mogelijkheid om binnen – of op het randje van – de bestaande bevoegdheidsverdeling toch eigen regionale accenten te leggen. Heel veel is daar niet uit voortgekomen. De Vivaldi-partijen hebben ook geen aanstalten gemaakt om de grondwet te herzien.
Dat maakt de nationalistische partijen wat nerveus. Want vergis je niet: het is en blijft de voornaamste missie van die V-partijen. Ook al ligt de overgrote meerderheid van de bevolking hier niet wakker van, ze zullen alles uit de kast halen om de beleidsautonomie wat dichterbij te brengen, desnoods met alternatieve formules, zoals 'bicefale structuren': de federaal gebleven bevoegdheden in de feiten opsplitsen als opstap naar een latere grondwettelijke boedelscheiding. Zeker als N-VA en Vlaams Belang samen een reuzescore bij de komende stemronde zouden behalen, is het hek van de dam. Wees maar zeker dat dan onze sociale zekerheid in het vizier komt. Ze is immers goed voor 56% van de federale uitgaven. Dus enkel hier is nog een 'vette vis' te vinden.
WAAROM DE SOCIALE ZEKERHEID FEDERAAL HOUDEN
Laat er geen twijfel over bestaan. Jan Modaal heeft er alle belang bij dat de sociale zekerheid federaal blijft. Wij zien daar drie principiële argumenten voor.
Een. Om te beginnen, is het behoud van de federale sociale zekerheid een economische no-brainer. De klassieke economische theorie van het federalisme behoudt de interpersoonlijke solidariteit op het federale niveau. Dat biedt op zijn minst drie economische voordelen. Vooreerst vermijdt een federale organisatie van de sociale zekerheid een neerwaartse spiraal door concurrentiegedrag tussen de deelstaten. Daarnaast garandeert een sociale zekerheid op federaal niveau economische schaaleffecten. Hoe groter de schaal, hoe lager de beheerskosten. Door de regionalisering van de kinderbijslag zagen nieuwe regionale kinderbijslagfondsen het daglicht – zoals FONS, de uitbetalingsinstantie van de Vlaamse Overheid. Wat zijn daarvan de baten voor Jan Modaal? Door de grotere schaal is er bovendien een betere risicospreiding. Sociale risico's als werkloosheid clusteren vaak binnen één of meerdere regio's. In België zitten de uitgaven voor de werkloosheid vooral in Brussel en Wallonië, maar de vergrijzingskost zit in hoofdmoot in Vlaanderen. Een splitsing van de sociale zekerheid maakt beide systemen financieel kwetsbaar.
De uitgaven voor de werkloosheid zitten vooral in Brussel en Wallonië, maar de vergrijzingskost zit in hoofdmoot in Vlaanderen.
Twee. Er is ook het sociale argument. Waarom zouden de sociale uitkeringen of de tussenkomsten in gezondheidsuitgaven in bepaalde regio's lager moeten liggen? Een federale sociale zekerheid garandeert een brede solidariteit over gans het land. Waar je ook woont of werkt, de gemeenschap staat borg voor een gelijkwaardige sociale bescherming. Nog belangrijker: het federaal houden van (delen van) de sociale zekerheid is de enige garantie om het sociale zekerheidskarakter van de sociale bescherming te garanderen. Dat wil zeggen: het behoud van een sociale verzekering die tegelijk verzekert (behoud verworven levensstandaard), beschermt (tegen armoede), en haar autonomie behoudt.
Drie. Een staatshervorming komt, tot slot, vaak ook op met een beheershervorming. De sociale partners zijn als beheerders van de federale sociale zekerheid zowat de rots in de branding. In het debat over verdere staatshervorming is dat allerminst een detail. Doordat de sociale zekerheid wordt beheerd door de sociale partners en is ondergebracht in afzonderlijke instellingen, is ze geen rechtstreeks verlengstuk van de regeringspolitiek. Ze is minder onderhevig aan de politieke waan van de dag en van budgettaire wisselvalligheden.
DE WAARSCHUWING VAN DE KINDERBIJSLAG
De interactie tussen regionalisering en mogelijke sociale afbraak kan het best worden geïllustreerd aan de hand van de kinderbijslag die in het kader van de zesde staatshervorming pardoes uit de sociale zekerheid werd gelicht en overgedragen aan de deelstaten.
In Vlaanderen werd die kinderbijslag omgevormd tot het Groeipakket en er werd meteen duchtig op bespaard.
In Vlaanderen werd die kinderbijslag omgevormd tot het Groeipakket en er werd meteen duchtig op bespaard: geen indexering in 2015 en in 2017, en de Vlaamse regering besliste inmiddels om de indexering van het basisbedrag voortaan slechts voor de helft door te voeren. Reeds eerder was in Vlaanderen de aanzet gegeven voor een eigen sociale bescherming via de oprichting van een zorgverzekering voor zwaar hulpbehoevenden. In tegenstelling tot de federale stelsels is de bijdrage aan de Vlaamse zorgkas niet procentueel, maar forfaitair (27 euro of 54 euro per maand). Hierdoor dragen verhoudingsgewijs de hogere inkomens veel minder bij. Zo'n financiering is ondenkbaar voor de federale sociale zekerheid. De voorstellen van Vooruit-voorzitter Conner Rousseau om een deel van de middelen van het Groeipakket in te zetten voor investeringen in kinderopvang, illustreert de risico's waarmee een sociaal stelsel wordt geconfronteerd wanneer het niet langer is afgeschermd van directe politieke invloed.
Stel je eens voor dat de werkloosheid wordt overgedragen naar de regio's en er (opnieuw) een conservatieve meerderheid aan zet is: wat denk je dat er dan zal gebeuren? In een context waarbij werklozen steeds meer als profiteurs worden afgeschilderd, want de bedrijven schreeuwen toch om werkvolk? In een context waarbij werken moet worden gestimuleerd en inactieven geactiveerd? Dan mag je er gif op nemen dat de werkloosheidsuitkeringen naar beneden worden herzien en in de tijd worden beperkt. En dat het oorspronkelijke budget zou worden aangewend voor andere doeleinden, bijvoorbeeld als korting op werkgeversbijdragen.
UITDAGINGEN LIGGEN ELDERS
Naast de inhoudelijk-principiële argumenten, blijft er ook de opportuniteitsvraag. Waarom zouden onze politici hun kostbare tijd en energie willen steken in een nieuw rondje staatshervorming?
De uitdagingen voor onze sociale bescherming liggen elders. Hoe verzekeren we de financiering van de vergrijzingsfactuur? Hoe zorgen we ervoor dat werken steeds bijdraagt aan de sociale zekerheid? Hoe zorgen we ervoor dat niet alleen de minimum- maar ook de modale pensioenen hoger worden? En dat wie zwaar werk heeft verricht, vroeger kan stoppen? Hoe zorgen we ervoor dat de patiënt minder zelf moet betalen voor broodnodige gezondheidszorg? Hoe zorgen we ervoor dat preventie sterker wordt gesteund? Enzovoort. Allemaal cruciale kwesties waarvan de oplossing weinig van doen heeft met het bevoegdheidsniveau en die langer op zich zou laten wachten mocht er opnieuw een langdurige ronde van bevoegdheidsherverkaveling aan komen.
ONZE PRINCIPIËLE LIJN: TEGEN EEN VERDERE OVERDRACHT
En daarom zijn we tegen een verdere overdracht van onderdelen van de sociale zekerheid. Omdat sociale bescherming best gediend is met een federale sociale zekerheid. Net zoals een federale loonvorming en een federaal arbeidsrecht. Daarom zijn we geen vragende partij voor een nieuwe ronde staatshervorming. Omdat die onvermijdelijk uitkomt op de sociale zekerheid. En wat rest er dan nog federaal, behalve enkele gezagsdepartementen en de behoorlijk hoge schulden?
Het opdelen van onze sterke sociale zekerheid zou enkel verliezers kennen.
Dit is een zeer duidelijk en coherent standpunt dat we innemen in het belang van iedereen. Het opdelen van onze sterke sociale zekerheid zou enkel verliezers kennen. Sommigen, ook in progressieve kringen, menen dat we een strategische fout maken door ons op deze principiële lijn te plaatsen. Als de politieke stroming zo sterk is, moet je eerder meedenken over wat er kan worden geregionaliseerd dan wel voluit op de rem te blijven staan. Daarom vinden sommige progressieven het verstandiger om na te denken over een gedeeltelijke regionalisering van de sociale zekerheid.
En dan komt men snel uit bij de gezondheidszorgen. Want die is toch al gedeeltelijk gesplitst. Dat klopt, maar een volledige overdracht snijdt wel een heel groot stuk uit de sociale zekerheid. Ongeveer een derde van de uitgaven in de sociale zekerheid gebeurt in de gezondheidszorg en dit zal door de vergrijzing nog verder oplopen. Laat de gezondheidszorg nu ook de meest universele tak zijn binnen onze sociale zekerheid, ook de tak die breed gedragen wordt door alle werknemers. Een sociale zekerheid zonder gezondheidszorgen is niet enkel een sterk afgeslankte sociale zekerheid, maar zou de sociale zekerheid ook duidelijk onvolledig maken. Iedereen heeft nood aan een betaalbare en toegankelijke gezondheidszorg, de organisatie in het kader van de sociale zekerheid laat ons toe dit nauwgezet te bewaken. Om het met een boutade te stellen: gezondheidszorg is te belangrijk om het alleen aan de politiek over te laten. De sociale partners moeten van nabij kunnen opvolgen dat iedereen gebruik kan blijven maken van een performant gezondheidszorgsysteem en dat we niet in een duaal systeem terechtkomen. Een systeem waar enkel de meer begoede burgers zich de nodige geneeskundige verzorging kunnen permitteren.
Bovendien kunnen we niet blind zijn voor wat zich de afgelopen jaren heeft afgespeeld. Heeft corona niet aangetoond dat er meer eenheid van besluitvorming nodig was en dat samenwerking tussen zorgverstrekkers binnen en over verschillende zorgregio's heen een absolute must is? Dat blijft ons punt: er is bovenal nood aan samenwerking binnen gezondheidszorg, tussen eerstelijnszorg en specialisten, tussen zorginstellingen onderling, enzovoort. Dus eerder een gedecentraliseerd model in de uitvoerende taken dan wel een (verdere) overdracht van financiële middelen. De financiering van de gezondheidszorg moet binnen de federale sociale zekerheid blijven, maar er moet en kan ruimte worden gegeven aan een niveau tussen de eerste lijn en het federale niveau om zich te organiseren. Dit tussenniveau kan op zijn beurt samenwerken met de gewesten indien dit nodig en wenselijk is. Ook in het algemeen hebben we nood aan een samenwerkingsfederalisme, aan een sterke samenwerking om beleid te kunnen voeren. Maar ook om de grote uitdagingen efficiënt aan te pakken: klimaatuitdaging, mobiliteit en migratie, afspraken om bedrijfssteun te coördineren, enzovoort.
De financiering van de gezondheidszorg moet binnen de federale sociale zekerheid blijven, maar er kan ruimte worden gegeven aan een niveau tussen de eerste lijn en het federale niveau om zich te organiseren.
Minstens voor de gezondheidszorg zou het herfederaliseren van bevoegdheden ernstig bekeken moeten worden. De vorige staatshervormingen hebben omwille van politieke redenen bevoegdheden versnipperd zonder dat daar enige bestuurskundige logica achter schuilging. Als we het ernstig menen met onze gezondheidszorg moet ook dit aspect ernstig onder de loep genomen worden.
KLEUR BEKENNEN
Van de progressieve partijen verwachten we dat ze ten gepaste tijde kleur bekennen. De keuze tussen meegaan in een verdere staatshervorming mits voldoende garanties op een sociaal beleid versus een nieuwe ronde staatshervorming afblokken maar moeten inbinden op een progressief sociaal beleid, lijkt ons een valse keuze. Want meegaan in een (verdere) opsplitsing van de sociale zekerheid dreigt sowieso de fundering onder die sociale bescherming verder aan te tasten.
Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 6 (juni), pagina 72 tot 75
NIEUWE STAATSHERVORMING IN 2024?
Abonneer je op Samenleving & Politiek
Het magazine verschijnt 10 keer per jaar; niet in juli en augustus.
Proefnummer? Factuur? Contacteer ons via
info@sampol.be
of op 09 267 35 31.
Het abonnementsgeld gaat jaarlijks automatisch van je rekening. Het abonnement kan je op elk moment opzeggen. Lees de
Algemene voorwaarden.
Je betaalt liever via overschrijving?
Abonneren kan ook uit het buitenland.
*Ontdek onze SamPol draagtas.