Deze zomer buigt de Vlaamse regering zich over het plan om de leeftijdsgrens te verlagen naar 16 jaar bij de komende gemeente- en provincieraadsverkiezingen in 2024. Vooruit diende in april een voorstel in voor stemrecht (geen stemplicht) vanaf 16 jaar. De meeste politieke partijen in Vlaanderen staan achter het idee, behalve N-VA en Vlaams Belang.

Dit voorstel komt er in navolging van de verkiezingen voor het Europees Parlement, waar 16-jarigen reeds sinds 2021 mogen stemmen. België is al de vierde EU-lidstaat die het stemrecht bij de Europese verkiezingen verlaagt naar 16 jaar.

OP HET EERSTE ZICHT EEN GOED IDEE

Mijn eerste gedachte was dan ook dat het een goed en progressief idee lijkt om jongeren vanaf 16 jaar stemrecht te geven.

Denk maar aan argumenten zoals: jongeren zijn de toekomst, dus het is toch niet meer dan normaal dat ze een stem krijgen? Vandaag zijn het inderdaad vooral oudere mensen die de politieke keuzes maken waar jongeren in de toekomst mee moeten leven. Doordat jongeren niet mee mogen stemmen, worden hun standpunten onvoldoende gehoord in het parlement. Stemrecht geven aan 16-jarigen lijkt dan een logische oplossing om deze tegenstrijdigheid op te lossen.

Een ander argument gaat meer over het opwekken van politieke interesse bij jongeren: "Het is een goed idee, omdat we weten dat het hun politieke interesse, en ook stemparticipatie, op latere leeftijd positief beïnvloedt", aldus politicoloog Silke Goubin op VRT NWS. Juist in deze leeftijdsfase vormt zich het democratisch bewustzijn bij jongeren. Ze zijn volop bezig met hun eigen politieke ideeën te ontwikkelen. Toch kunnen jongeren hier niet mee aan de slag. En dat klopt niet, luidt dit argument.

Over stemparticipatie gesproken: in landen waar geen opkomstplicht is, zoals Nederland, kan de verlaging ervoor zorgen dat méér burgers stemmen. Uit onderzoek blijkt dat als iemand daadwerkelijk naar het stemhokje trekt bij de eerste keer dat hij of zij stemrecht heeft, hij of zij dit ook zal blijven doen in de toekomst. In België geldt de stemplicht bij de federale en Europese verkiezingen, maar bij de gemeenteraadsverkiezingen is die afgeschaft. De verlaging naar 16 jaar kan in deze zin positief zijn voor de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen, omdat jongeren al vanaf jonge leeftijd de gewoonte aanleren om naar het stemhokje te trekken.

TOCH TWIJFEL IK

Dit zijn op het eerste zicht allemaal logische argumenten. Toch twijfel ik. En de reden ligt niet in de tegenargumenten die we vaak horen om 16-jarigen juist niet mee te laten stemmen bij verkiezingen: ze zouden niet de maturiteit hebben en te weinig weten over pakweg het mobiliteitsplan of het migratiebeleid. Ze zouden niet bezig met politiek, maar vooral met hun eigen identiteit en ontwikkeling, en dat is niet meer dan normaal. Ze zouden hun stem laten afhangen van ludieke filmpjes op TikTok en Instagram. Ze zouden op politici stemmen die uit een wit konijnenpak tevoorschijn komen. Enzovoort, enzovoort.

Nee, waar ik mij vragen bij stel is de achterliggende motivatie om 16-jarigen stemrecht te geven, die ook de Europese Raad benoemt. En die is: in veel gebieden in Europa worden jongeren al als volwassenen behandeld, en dan is het niet meer dan logisch dat ze ook net zoals volwassenen mogen stemmen.

In veel landen is het legaal om al van je zestiende te werken. In Nederland mogen 16-jarigen zelfs al 45 uur per week werken. Ook sinds dit jaar is in België het aantal uren dat jongeren mogen werken verhoogt naar 600 uren, op vraag van de werkgevers. De arbeidsmarkt gromt en is hongerig: ze wil goedkoop en flexibel personeel in de horeca, in de supermarkten, bij de post, enzovoort. Als je daarbij neemt dat 16-jarigen ook belastingen betalen en al kunnen genieten van rechten als een motorrijbewijs halen en met de tractor rijden. Als je daarbij neemt dat jongeren al beslissingen mogen nemen over medische kwesties zonder de toestemming van hun ouders. En dat ze alcohol mogen nuttigen en contracten aangaan zoals een vakantie boeken via internet, die achteraf niet nietig verklaard kan worden. Als ze al bepaalde volwassen keuzes maken en daarnaar handelen, waarom mogen ze dan ook niet – net zoals volwassenen – een bijdrage leveren aan de democratie door te stemmen? Dat is de achterliggende motivatie.

Het lijkt mij een gevaarlijke valkuil om 16-jarigen als volwassenen te behandelen.

Ik sta hier niet voor te springen. De norm schuift langzaam op als een hellend vlak, tot we het niet meer dan normaal vinden dat 16-jarigen als volwassenen worden beschouwd en ook zo worden behandeld. Het is handig, vooral voor de economische markt om nog meer consumenten te hebben, dat wel. Maar het is geen goede zaak voor de broodnodige bescherming van minderjarige jongeren die zich nog volop aan het ontwikkelen zijn. Met vallen en opstaan, en met de nodige fouten hier en daar.

Het is niet voor niets dat we er als maatschappij voor hebben gekozen dat de minimumleeftijd om te mogen trouwen 18 jaar is, tenzij de jeugdrechter een uitzonderingsmaatregel treft. Het is niet voor niets dat bepaalde contracten achteraf nietig verklaard kunnen worden als de minderjarige sterk benadeeld wordt, bijvoorbeeld bij de aankoop van een bestelbon voor een dure motor. Het is niet voor niets dat minderjarigen geen huis mogen kopen en geen hypothecaire lening mogen aangaan. Het is voor niets dat we bij wet jeugddelinquenten anders bestraffen dan meerderjarigen, en dat we zoiets als jeugdrechtbanken hebben opgericht.

Nederlands columnist Simon van Teutem legde in de De Correspondent uit waarom hij de huidige kiesleeftijd van 18 jaar een 'achterhaalde en willekeurige' overblijfsel vindt uit een ver vervlogen tijd. Jongeren zijn in zijn ogen in staat om net zoals volwassenen te handelen. Dat wil zeggen: in complexe situaties niet impulsief te reageren, en de voor- en nadelen tegenover elkaar af te wegen. Als we als maatschappij de keuze maken om de kiesleeftijd te verlagen met deze achterliggende motivatie, houdt dit ook in dat we als maatschappij vinden dat 16-jarigen dezelfde gevolgen moeten dragen als volwassenen voor hun daden? Dat lijkt mij een gevaarlijke valkuil.

Vinden we dan ook dat 16-jarigen dezelfde gevolgen moeten dragen als volwassenen voor hun daden?

JONGEREN OP EEN ANDERE MANIER HOREN

Uiteraard vind ik het belangrijk dat jongeren gehoord worden. Het is niet meer dan normaal dat we jongeren een spreekbuis te geven. Toch denk ik niet dat hen stemrecht geven de meeste verstandige oplossing is.

Er zijn andere manieren waarmee we jongeren inspraak kunnen geven. En er zijn andere middelen om hun democratisch handelen te ontwikkelen. Denk maar aan investeringen in leerlingen- en jeugdraden. Of aan lokale gemeenten die denkdagen organiseren waar jongeren hun mening kunnen voorleggen. Of aan organisaties als Stampmedia, die aan jongeren leren hoe de vierde pijler van de democratie werkt. Of aan jongeren meer ruimte geven voor hun opiniestukken en artikels bij mediakanalen.

Dit lijkt mij effectiever dan om de vier jaar een bolletje inkleuren, en zeker niet genoeg als we het enkel daarbij laten. Bovendien nemen we het risico dat we in de neoliberale valkuil trappen om jongeren als volwassen consumenten te beschouwen.

• column
• verkiezingen
• jongeren
• stemrecht