'People try to put us d-down
Just because we get around
Things they do look awful c-c-cold
I hope I die before I get old
This is my generation, baby'
~
My Generation – The Who (1965)

'Het gebeurt niet vaak dat we jonge mensen in deze ruimte hebben.' Daarmee opende Roberta Metsola haar speech voor de Beyond Growth 2023 Conference (15-17 mei) aan een tot de nok gevuld Europees Parlement. Het was haar als voorzitter van dat parlement natuurlijk opgevallen dat het publiek nogal wat verschilde van haar gebruikelijke toehoorders. De driedaagse conferentie over alternatieven voor het huidige groeimodel van de EU vulde de gangen en zalen van het Europees Parlement met meer dan duizend geïnteresseerden.

Anders dan gewoonlijk waren het geen strak gekostumeerde Europese Parlementsleden met een gemiddelde leeftijd van 49 jaar, maar casual geklede geëngageerden van allerlei slag en een doorsnee leeftijd die zo mogelijk de helft lager lag. Door de positieve en energieke vibe die zij met zich meebrachten had de conferentie bij momenten meer weg van een muziekfestival, inclusief straffe line-up, verschillende podia en het Europees halfrond als indrukwekkende main stage.

Gegeven haar zelfde tegenculturele aard werd de conferentie door enkele sprekers dan ook bestempeld als het Woodstock of Beyond Growth. Het waren weliswaar geen three days of peace and music zoals in 1969, maar wel drie dagen vol ideeën en beleidsvoorstellen om een nieuw verhaal voor de Europese Unie te schrijven. Voor een Europese samenleving die niet wordt gebouwd op een blind streven naar meer groei, maar een die is gebaseerd op het vervullen van menselijke behoeften binnen de ecologische grenzen van onze planeet.

'I hear hurricanes a-blowin'
I know the end is comin' soon
I fear rivers overflowin'
I hear the voice of rage and ruin'
~
Bad Moon Rising – Creedence Clearwater Revival (1969)

Net zoals elk ander festival kende ook de Beyond Growth conferentie enkele mindere acts. Jammer genoeg kwamen deze veelal van de aanwezige EU-functionarissen. Enkelen onder hen stuurden hun virtuele kat met een opgenomen filmpje. Parlementsvoorzitter Roberta Metsola en Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen getroosten zich wel de moeite om even binnen te springen, maar verlieten meteen na hun speech de zaal. Even teleurstellend als het gebrek aan actieve deelname tijdens de panels was hetgeen deze EU-functionarissen verkondigden.

Even teleurstellend als het gebrek aan actieve deelname tijdens de panels was hetgeen de EU-functionarissen verkondigden.

Al in de openingszitting werd namelijk duidelijk dat de EU-functionarissen hadden gekozen voor een andere invulling van de term Beyond Growth. Voorbij de groei interpreteren ze niet in de zin van alternatieven voor het groeimodel, maar zien zij als het behoud van de groei, aangevuld met sociale en duurzame indicatoren. Benoît Lallemand, secretaris-generaal van Finance Watch, vergeleek het schertsend met Beyond alcoholism: een programma om te stoppen met alcohol dat vooropstelt om evenveel alcohol te blijven drinken, maar aanvullend ook wat aan meditatie en yoga te doen.

Helaas is de Europese Green Deal op dezelfde leest geschoeid. Hoewel ontegensprekelijk een stap in de goede richting, gaat het pakket groene maatregelen opnieuw voorbij aan de grondoorzaken van deze crisis, namelijk eindeloze groei en overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen. Sinds de publicatie van het rapport Grenzen aan de groei door de Club van Rome in 1972 hebben nochtans talloze wetenschappelijke studies gewaarschuwd voor de uiterst problematische gevolgen van zo'n systeem. Stuk voor stuk komen deze voorspellingen nu uit, waarbij het menselijk leed niet meer te overzien is. Toch is onze politieke en economische elite er al meer dan een halve eeuw in geslaagd deze alarmkreten bewust te negeren en de vernietigende effecten van hun systeem op mens en planeet te minimaliseren met een sprookje van groene groei.

Het sprookje van de groene groei vertelt het verhaal van een absolute ontkoppeling van groei en milieudruk.

Het sprookje van de groene groei vertelt het verhaal van een absolute ontkoppeling van groei en milieudruk. Lees: er was eens een economie die oneindig kon blijven groeien op een eindige planeet zonder de bijhorende impact op het milieu en iedereen leefde nog lang en gelukkig. Probleem? Er is nog altijd geen enkel bewijs dat dit effectief mogelijk is. Wetenschappers wijzen al jarenlang op het feit dat de keizers van de groei-economie geen kleren aan hebben. Gedurende lange tijd bleven de keizers dit ontkennen en beweerden ze een groene en duurzame mantel te dragen. Met hun recente reeks wereldvreemde uitspraken hebben keizers De Croo, Macron, Demir en Mahdi eindelijk kleur bekend. De aarde moet volgens hen gewoon even de pauzeknop indrukken en voorrang geven aan de groei van onze economie. Daarmee geven ze nu ook zélf toe dat 'groene groei' in werkelijkheid niet meer is dan een contradictio in terminis, een sprookje om af te leiden van de uitwassen van hun geprefereerde systeem.

'You've got to change your evil ways, baby
Before I stop lovin' you
You've got to change, baby
And every word that I say is true'
~
Evil ways – Santana (1969)

Gelukkig zijn er ook Europese politici die wel met enige realiteits- en verantwoordelijkheidszin voor een leefbare toekomst willen strijden. De 20 Europarlementariërs uit zes verschillende fracties die deze conferentie hebben georganiseerd, stellen het groeimodel met al haar sociale en ecologische repercussies terecht ter discussie en stappen niet mee in de heersende There is no alternative-retoriek. Aantonen dat er wel degelijk een werkbaar alternatief voor het huidige groeiparadigma is, was één van de voornaamste doelstellingen van deze conferentie.

Aantonen dat er wel degelijk een werkbaar alternatief voor het huidige groeiparadigma is, was één van de voornaamste doelstellingen van deze conferentie.

Dit alternatief, gedoopt als post-growth of ecosocialisme, voorziet een systematische transformatie van de politiek van de EU richting een economie waarbij sociale en ecologische indicatoren verankerde vertrekpunten zijn, in plaats van ondergeschikte aanvullingen op het groeibeleid. Van primordiaal belang daarbij is het afstappen van het dogmatisch geloof in eeuwige groei. Niets op deze planeet is voor eeuwig of oneindig. Het getuigt van een problematische arrogantie en huichelarij dat onze machthebbers ons voorspiegelen dat de menselijke inventiviteit losstaat van deze biofysische realiteit.

Het hele economisch bestel is bovendien gestoeld op het stijgen van het bbp. Deze maatstaf meet, zoals Amerikaans senator Robert Kennedy al in de jaren 1960 treffend zei, 'alles, behalve dat wat het leven de moeite waard maakt.' Zelfs de uitvinder van het bbp himself, Simon Kuznets, waarschuwde hiervoor: 'Het welzijn van een natie kan nauwelijks worden afgeleid uit een meting van het nationaal inkomen.' En toch gebruiken we al decennialang deze gebrekkige maatstaf om onze welvaart te bepalen, ten koste van mens en planeet.

Een ecosocialistische economie vertrekt daarentegen van nieuwe indicatoren om welvaart te meten. Een voorbeeld daarvan is het donutmodel ontwikkeld door econome Kate Raworth. Dit model legt een economie twee belangrijke grenzen op. Een sociaal fundament enerzijds, zodat niemand tekortkomt in de essentiële levensbehoeften (de binnenrand van de donut) en een ecologisch plafond anderzijds, zodat de mensheid niet collectief de planetaire grenzen overschrijdt (de buitenrand van de donut). Vanuit dit model moet een economie er dus naar streven om zich tussen deze twee grenzen te positioneren. Alleen dan garandeert een economie dat er welvaart is voor allen, zonder een verdere ontwrichting van onze planeet.

De rode vlakken laten zien of en hoeveel de EU één van de twee grenzen overschrijdt. Dankzij haar sterke welvaartsstaten scoort de EU globaal genomen goed op het sociale aspect en breekt ze zelden door het sociale fundament. Echter, wanneer we kijken naar de ecologische bovengrens zien we dat de Europese economieën sterk bijdragen aan de planetaire vernieling.

Wanneer we kijken naar de ecologische bovengrens zien we dat de Europese economieën sterk bijdragen aan de planetaire vernieling.

De EU dient haar economisch beleid dus te heroriënteren. Weg van het blind vervolgen van meer groei en een hoger BBP, naar een beleid gericht op het tijdelijk ontgroeien van delen van haar economie om uiteindelijk te landen bij een stabiele economie die rekening houdt met zowel de ecologische limieten als de sociale fundamenten (zie FIGUUR 2).² Vergelijk het met een tijdelijk dieet voor onze obese economie, waarbij we afstappen van slechte gewoontes en in ruil plaatsmaken voor datgene wat ons echt gelukkig maakt.

'Beautiful people
You live in the same world as I do
But somehow I never noticed you, before today
I'm ashamed to say'
~
Beautiful people – Melanie (1969)

Zoals het donutmodel illustreert, is een sterk sociaal beleid absoluut cruciaal in het verhaal van een tijdelijke ontgroei van de economie. Het terugdringen van ecologische excessen in onze economie mag niet leiden tot overschrijdingen van de sociale ondergrens. Daar waar ecologische partijen voorheen al eens de effecten op de onderkant van de samenleving vergaten in hun analyses en beleidsvoorstellen, is het sociaal beleid een fundamenteel onderdeel van het ecosocialistische verhaal. Het was dan ook veelbelovend dat leden van diverse vakbondsorganisaties mee in debat gingen en veel van de ideeën en beleidsvoorstellen bijtraden.

In de panels ging het onder meer over de noodzaak van een rijkentaks, Universal Basic Services, een overheidsgarantie op klimaatjobs, een 32-urenweek met behoud van loon en meer democratisch bestuur in ondernemingen. Veel van deze sociale voorstellen hebben bovendien een positief effect op het ecologische verhaal. Bij een rijkentaks spreekt dit voor zich. Uit een rapport van Oxfam blijkt namelijk dat de investeringen van amper 125 miljardairs jaarlijks gemiddeld 3 miljoen ton CO2 per persoon veroorzaken, hetgeen een miljoen (!) keer meer is dan de gemiddelde 2,76 ton CO2-uitstoot van iemand uit de onderste 90%.³ Het geld van deze vervuilende investeringen opnieuw in publieke handen brengen om te herinvesteren in groene projecten of sociaal beleid, is een evidentie. Maar ook een voorstel als democratisch bestuur in ondernemingen kan een positieve milieu-impact hebben. Ondernemingen ontworpen om de belangen van de werknemers, natuur en de samenleving te verdedigen in plaats van uitsluitend die van de op winst beluste aandeelhouders zullen minder geneigd zijn te lobbyen tegen milieuregulering.

Een keuze voor het ecosocialisme is een keuze voor minder planetaire ontwrichting, maar ook voor meer vrije tijd, gelijkheid, groen, zorg, inspraak op het werk en in het beleid, biodiversiteit, ...

Het zijn maar enkele voorbeelden van de vele ideeën en beleidsvoorstellen die tijdens de drie dagen de revue zijn gepasseerd en aantonen dat 'Beyond growth' over zoveel meer gaat dan enkel het terugdringen van onze uitstoot. Voor de pleitbezorgers van het alternatief zal het zaak zijn dit laatste sterk te benadrukken. Een keuze voor het ecosocialisme is niet alleen een keuze voor minder planetaire ontwrichting, maar evengoed voor meer vrije tijd, meer gelijkheid, meer groen, meer zorg, meer inspraak op het werk en in het beleid, meer biodiversiteit,... Kortom: een keuze voor een leefbare toekomst voor deze en volgende generaties.

'Pick up the cry
Hey, now it's time for you and me
Got a revolution, got to revolution'
~
Volunteers – Jefferson Airplane (1969)

De recente uitspraken van conservatieve politici over het vertragen van het klimaat- en natuurbeleid van de EU bewijzen eens te meer dat het gros van deze politici de klimaatcrisis niet alleen onderschat, maar ook nog steeds beschouwt als een geïsoleerd probleem. Een te overwinnen horde op een voorts vlekkeloos parcours. Het blijft een raadsel hoe ze dit zichzelf nog kunnen wijsmaken wanneer de tegenbewijzen zich blijven opstapelen in de vorm van schrijnende ongelijkheidscijfers, massaal biodiversiteitsverlies, ongezien veel depressies en burn-outs, toenemende antidemocratische sentimenten, enzovoort.

Al te lang hebben ook vele progressieve partijen in Europa het destructieve spelletje meegespeeld, geheel volgens de regels van de groei. Het heeft ons gebracht tot een systeem dat wordt geconserveerd door een absolute minderheid die leeft op de poef van de planeet en deze rekening steevast presenteert aan de rest. Hoog tijd dus voor alle progressieve krachten om te breken met het huidige groeiparadigma en zich gezamenlijk te scharen achter een ecosocialistisch model voor de Europese Unie.

De Europese Parlementsverkiezingen van volgend jaar zijn daarbij het ideale moment om enkele van de vele beloftevolle ideeën van de Beyond Growth conferentie te introduceren in het maatschappelijk debat. Dan staat er hopelijk tegen de verkiezingen in 2029, exact 60 jaar na Woodstock, eindelijk een verenigd progressief blok in Europa met de boodschap: There is an alternative!

EINDNOTEN

1. Raworth, K. (15/05/2023). Changing the goal: From GDP growth to social prosperity [Presentatieslides]. Beyond Growth 2023 Conference, Brussel, België. https://www.beyond-growth-2023.eu/lecture/plenary-2-changing-the-goal/↑
2. Parrique, T. (16/05/2023). Addressing the limits of resource consumption: Towards a resilient economy [Presentatieslides]. Beyond Growth 2023 Conference, Brussel, België. https://www.beyond-growth-2023.eu/lecture/plenary-3-addressing-the-limits-of-resource-consumption/↑
3. Dabi, N., Maitland, A., Lawson, M., Stroot, H., Poidatz, A., & Khalfan, A. (2022). Carbon billionaires: The investment emissions of the world's richest people.↑

• donutmodel
• groei
• ecosocialisme