'Een opiniestuk van mijn hand in SamPol', schrijft Kathleen Van Brempt. Dát leverde plots meer aandacht dan normaal op omdat ze het deze keer samen met Frans Timmermans had geschreven. In het voorjaar van 2019 was de Nederlander Spitzenkandidat voor de Europese sociaaldemocraten en Van Brempt lijststrekker voor wat toen nog sp.a heette. Samen hielden ze een vurig pleidooi voor een sociaal klimaatbeleid. Het was de periode van de klimaatmarsen die de groenen wind in de zeilen gaf en een verkiezingsoverwinning in het vooruitzicht stelde. Die bleef in Vlaanderen uit, maar leverde in het Europees Parlement een pak extra groene zetels op. Met de steun van die groenen zetten de sociaaldemocraten de Europese Klimaatwet bovenaan de politieke agenda. De rol van sterkhouder Timmermans bleek essentieel. Niet alleen om dit voorstel de nodige geloofwaardigheid te geven maar ook om het nadien als commissaris uit te voeren in het kader van de Green Deal. De Duitse christendemocrate Ursula von der Leyen had weinig keuze. De steun van Van Brempt en haar fractiegenoten waren broodnodig om aan het hoofd van de nieuwe Europese Commissie te komen. En daarom ging ook de Europese Volkspartij (EVP) van christendemocraten en conservatieven uiteindelijk overstag. Minder dan twee jaar later werd de eerste Europese Klimaatwet goedgekeurd door het Europees Parlement.

Kathleen Van Brempt schrijft over wat wellicht de belangrijkste realisatie is van de Europese sociaaldemocraten van de voorbije jaren: de Green Deal.

In 'Blufpokeren met Frans' [p. 49 e.v.] verhaalt Van Brempt wat wellicht de belangrijkste realisatie is van de Europese sociaaldemocraten van de voorbije jaren. En de opmerkelijke rol die zij daarin speelde. Het stond nochtans niet in de sterren geschreven. Want de steun van haar collega's kon ze aanvankelijk op haar buik schrijven. In maart 2019 stemden ze nog haar eigen amendement – de noodzaak om tot 'een overkoepelende Europese klimaatwet' te komen om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen – naar de prullenmand. Geduld en doorzettingsvermogen loopt daarom als een rode draad doorheen het ganse boek. Naast een sociaal klimaatbeleid serveert Van Brempt talrijke voorbeelden uit haar parlementaire werk in Brussel en Straatsburg zoals het afslaan van de neoliberale aanval op de Belgische wet-Major die het statuut van havenarbeiders beschermt of de recente invoering van een Europees minimumloon. Komen eveneens aan bod: kritiek op de Europese begrotingsdiscipline die overheden een overdreven strikt beleidscarcan oplegt, een pleidooi voor eerlijke belastingen (maar een moeilijk op te lossen probleem wegens de unanimiteitsvereiste bij de lidstaten) en een assertief handelsbeleid dat sociale normen en klimaatdoelstellingen durft te integreren (met als resultaat dat bijvoorbeeld het Mercosurakkoord in het Europees Parlement begraven is). Kortom, standpunten die je van een Europese sociaaldemocrate kan verwachten.

Het boek wordt nog interessanter wanneer thema's worden aangesneden die je als lezer niet meteen tot de kern van de Europese sociaaldemocratie rekent. Zo schenkt Van Brempt aandacht aan demografie en wijst ze op een dubbel taboe: de volop aan de gang zijnde ontvolking (niet te verwarren met omvolking) in grote delen van Centraal- en Oost-Europa en de nood aan legale arbeidsmigratie in West-Europa om ons huidig welvaartsniveau te kunnen aanhouden. Defensie sprak Van Brempt nooit echt aan, zo geeft ze grif toe, want sinds het einde van de Koude Oorlog was er toch het vredesdividend, nietwaar? Maar traditioneel pacifisme belet niet dat ze minder en minder graten ziet in een Europees leger, uiteraard met dank aan Brexit, Trump en Poetin. In de nieuwe Koude Oorlog tussen de VS en China kiest Van Brempt resoluut de kant van Taiwan: 'De EU moet blijven opkomen voor Taiwanees zelfbestuur' [p. 135]. Verder houdt ze een opmerkelijk pleidooi om opnieuw een Europese grondwet te schrijven en toont ze zich een voorstander van EU-uitbreiding, op voorwaarde dat de kandidaat-lidstaten een helder tijdskader krijgen met al even heldere doelstellingen. Lidmaatschap moet dan automatisch volgen en geen voorwerp worden van politieke spelletjes of nationalistisch geïnspireerde rivaliteiten. 'Landen die bij de EU willen, moet weten: als we aan voorwaarden A, B en C voldoen (en desnoods ook van D tot Z, zolang het maar helder is), dan krijgen we groen licht.' [p. 180] Met andere woorden: de EU moet ook uit haar eigen fouten van het voorbije verloren decennium leren.

Een duidelijke oproep tegen naïviteit en tegen westerse zelfgenoegzaamheid loopt als een rode draad doorheen het boek.

Naast geduld en doorzettingsvermogen loopt dus ook een duidelijke oproep tegen naïviteit en tegen westerse zelfgenoegzaamheid – twee kwalen die de EU hard hebben getroffen in de voorbije crisisdecennia – als een rode draad doorheen het boek, aangevuld met en ondubbelzinnige liefdesverklaring: voor Europese integratie en met name de rol die het Europees Parlement daarin speelt. Als ex-federaal staatssecretaris en ex-Vlaams minister komt ze na tot een boude conclusie. Een Europees Commissaris heeft gewoon meer impact. En een Europees parlementslid weegt zwaarder dan iemand uit de Kamer of het Vlaams Parlement. Dat heeft Van Brempt de voorbije jaren overigens ruimschoots zelf bewezen: niet alleen via haar parlementair werk maar ook als voorzitter van de commissie die de sjoemelsoftware onderzocht alsook de aanpak van de coronacrisis door de EU onder de loep nam.

De comeback van Kathleen Van Brempt – of van Europa, beiden zijn terug van nooit weggeweest – leest vlot aangezien het drie perspectieven kundig met elkaar verweeft: de insider's view, de kritische blik op de huidige gang van zaken in de EU en focus op de toekomst: In de Vlaamse politiek en haar huidige zeden is het een verademing dat we weinig of niets te weten komen over het privéleven van de auteur. Persoonlijk wordt Van Brempt wel wanneer ze het vertrek van de Britten betreurt (en als Europese sociaaldemocrate uiteraard de klassieke bondgenoten van Labour mist in de EU) en het verzet van de EVP tegen de Natuurherstelwet hekelt. Dit onderdeel van de Green Deal heeft intussen weliswaar de politieke eindmeet gehaald maar de strijd – en dan vooral de manier waarop de EVP de populistische toer opging tegen Timmermans – is duidelijk op de maag van Van Brempt blijven liggen. Bij wijze van troost: ik denk niet dat de EVP deze nederlaag zelf al helemaal heeft verteerd. Maar dat is tegelijk ook een waarschuwing. In de handen van welke Commissaris zal het klimaatbeleid na de verkiezingen van 2024 terechtkomen? Inderdaad, 'voor de toekomst van de EU zal de houding van de EVP in de volgende legislatuur een belangrijke factor zijn.' [p. 162]

In de handen van welke Commissaris zal het klimaatbeleid na de verkiezingen van 2024 terechtkomen?

Om daarop blijvend impact te hebben hoeft de Antwerpse politica gelukkig niet naar Mechelen te verhuizen of Aarschot in te ruilen voor de Wetstraat. Van Brempt kan beter blijvend het verschil maken in 'de machtigste democratie' [p. 149] en meewerken aan de (rode) comeback van het (blauwe) Europa (op de boekcover). Als 'overtuigde sociaaldemocrate en Europeaan' (aldus de flaptekst) in het Parlement of (waarom niet?) het Berlaymontgebouw. Zoals ze zelf schrijft: 'The best is yet to come' [p. 12].

Steven Van Hecke

• boeken
• Europa
• Europees Parlement