Al in de 16e eeuw dook het concept van een universeel basisinkomen (UBI) op als een mogelijk economisch beleidsinstrument waarbij alle burgers een gegarandeerd en veelal onvoorwaardelijk inkomen ontvangen. De laatste jaren won UBI opnieuw aan belang in het licht van de toenemende economische ongelijkheid en sociale onrust omtrent 'job vervangende' technologische vooruitgangen zoals AI. Daarnaast wordt UBI zelfs geassocieerd met techno-populistische figuren uit Silicon Valley.

Kortom, het universeel basisinkomen lijkt een echt 'buzzword' te zijn geworden, met zowel voor- als tegenstander. De toegenomen relevantie vertaalt zich verder in de recente publicatie van Welfare for Markets. A Global History of Basic Income door Anton Jäger en Daniel Zamora Vargas en The Popularity of Basic Income. Evidence from the Polls door Tijs Laenen. Beide werken bieden, ondanks hun verschillende perspectieven, een dieper begrip van het UBI. Welfare for Markets biedt een diepgaande historische en ideologische analyse van het basisinkomen. The Popularity of Basic Income concentreert zich op de hedendaagse publieke opinie rond UBI. Samen geven deze boeken een gedetailleerd beeld van het veelzijdige en complexe onderwerp van het basisinkomen.

HET BASISINKOMEN IN HISTORISCH PERSPECTIEF

Welfare for Markets door Daniel Zamora en Anton Jäger biedt een gedetailleerde historische analyse van het universeel basisinkomen als 'idee', waarbij traditionele verhalen over het UBI als een tijdloos ideaal van sociale rechtvaardigheid in twijfel worden getrokken. Het boek neemt de lezer mee door de evolutie van het basisinkomen, beginnend bij zijn vroege intellectuele wortels, doorkruist verschillende socio-economische tijdperken en eindigt met de hedendaagse discussies. De auteurs duiken dieper in de politiek-economische en culturele verschuivingen die geleid hebben tot de opkomst van het marktfundamentalisme aan het eind van de 20e eeuw. Ze deconstrueren het mythische karakter van UBI en onderzoeken kritisch de verschillende ideologische onderbouwingen en voorstanders door de geschiedenis heen. Deze verkenning onthult complexe filosofische en politieke dilemma's die UBI opwerpt binnen kapitalistische kaders.

Het boek is slim gestructureerd door een chronologische progressie te bieden met geografische verschuivingen. Het begint met de historische en theoretische fundamenten van UBI, gevolgd door de evolutie in het economische en politieke denken. Daarna volgt een gedetailleerd overzicht van de ontwikkeling van UBI in verschillende regio's, waaronder de Verenigde Staten, Europa en (zelfs) het Globale Zuiden, waarbij de invloed van sleutelfiguren en theorieën zoals de 'negatieve inkomstenbelasting' van Milton Friedman wordt belicht. De auteurs verdiepen zich in de transformatie van de welvaartsstaat. Ze onderzoeken de verschuiving van structurele naar monetaire oplossingen voor armoede, en de rol van de staat in de welvaart. Hierna volgt een analyse over het praktische verwezenlijken en de politieke uitdagingen van UBI, om te eindigen met een discussie over de recente heropleving van de interesse in het concept, beïnvloed door intellectuele ontwikkelingen en politieke bewegingen.

Het werk is vooral opmerkelijk door hun analyse die aantoont hoe economische omwentelingen in de 20e eeuw het basisinkomen veranderden naar een belangrijk instrument voor het herdenken van progressief sociaal beleid. Het beoordeelt welvaartsvoorstellen kritisch vanuit verschillende ideologische perspectieven en benadrukt de beperkingen van kapitalistische markten om het welzijn van alle individuen te garanderen. Het positioneert UBI als een potentieel politiek instrument dat onbedoeld traditionele welvaartsstaten zou kunnen ondermijnen ten gunste van marktgedreven benaderingen.

Het boek van Zamora en Jäger positioneert het basisinkomen als een potentieel politiek instrument dat onbedoeld traditionele welvaartsstaten zou kunnen ondermijnen.

Terwijl Welfare for Markets waardevolle inzichten bijdraagt aan het mondiale discours over het basisinkomen, zou een meer diepgaande en contextgevoelige analyse van het UBI in het Globale Zuiden een meer omvattend en genuanceerd begrip opleveren van de mondiale (on)toepasbaarheid van het instrument. De analyse is overwegend geworteld in een westers perspectief en richt zich voornamelijk op de ontwikkeling en conceptualisering van UBI in de Verenigde Staten en Europa, ondanks bestaande voorstellen over UBI uit het Globale Zuiden, die zouden aansluiten bij de waardevolle bijdrage van het boek. De huidige benadering in het boek loopt het risico dat westerse kaders en opvattingen over UBI worden toegepast op het Globale Zuiden, zonder oog voor de diverse economische en sociale realiteiten, inclusief de cruciale invloed van de koloniale erfenissen, op economische systemen van deze regio.

Ondanks de beknopte omvang, blinkt het boek uit omwille van haar sterke academische precisie, gekenmerkt door nauwgezet onderzoek, oog voor detail en heldere argumentatie. De academische schrijfstijl moet je erbij nemen. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat lezers, veelal uit het beleidsmilieu, op hun honger blijven zitten omdat er slechts beperkte focus is op mogelijke beleidsimplicaties. Het boek blijft in de eerste plaats een historisch verkenning van het UBI als theoretisch concept.

HET BASISINKOMEN ONDER DE LOEP VAN DE PUBLIEKE OPINIE

The Popularity of Basic Income van Tijs Laenen contrasteert met de historische benadering van Anton Jäger en Zamora Vargas. In zijn werk focust Laenen zich op de hedendaagse publieke opinie rond het UIB. Zijn werk stoelt op empirische gegevens uit 36 landen (1989-2021) op basis van opiniepeilingen. Dit is dan ook de grootste kracht van het boek.

Het boek is eerder methodologisch opgebouwd. Het start met een inleiding tot de sleutelconcepten omtrent het basisinkomen, gevolgd door een analyse van de populariteit op basis van opiniepeilingen. Het onderzoekt vervolgens hoe de verschillende demografische groepen staan tegenover het basisinkomen, dit aan de hand van peilingen en enquêtes. Verder wordt er dieper in gegaan op redenen met betrekking tot de steun voor of de weerstand tegen het UBI. Het boek concludeert met een bespreking van de politieke haalbaarheid van het UBI, met de nadruk op uitdagingen en mogelijkheden voor beleidsvorming, en stelt vervolgens een onderzoeksagenda voor.

Een hoogtepunt in het werk van Laenen is de diepgaande verkenning van de complexe redenen achter het publieke standpunt over UBI. Het boek verdiept zich in de psychologische, economische en sociale factoren die bepaalde meningen beïnvloeden en geeft een uitgebreid beeld van de verschillende motivaties en bezorgdheden rond het basisinkomen. De belangrijkste factoren die de steun voor het basisinkomen beïnvloeden zijn onder andere: 1) de economische context, met meer steun in economisch moeilijke regio's en tijdsperiodes (zoals de Covid-pandemie); 2) individuele kenmerken, met minder steun onder ouderen, mensen met een hoger inkomen, en diegene met een rechts-ideologische voorkeur; 3) beleidsontwerp, met een voorkeur voor meer genereuze, maar voorwaardelijke basisinkomensregelingen; en 4) de framing van voorspelde uitkomsten, waarbij negatieve voorstellingen de steun voor UBI effectiever beïnvloeden dan positieve framing.

Eén van de politieke uitdagingen van het basisinkomen is de tegenstand van invloedrijke groepen waaronder mensen met een hoog inkomen en ouderen.

Het boek belicht verder de interactie van deze factoren en laat zien dat de steun voor het UBI verschilt naargelang het type basisinkomen en de context. Het gaat ook in op politieke uitdagingen, zoals de tegenstand van invloedrijke groepen waaronder mensen met een hoog inkomen en ouderen, en de moeilijkheid om populaire maar minder haalbare basisinkomenmodellen te implementeren. Ondanks de grotere steun onder jongere generaties blijft de toekomst van het basisinkomen onzeker en zijn er nog verschillende uitdagingen waarvoor het UBI staat.

De analyse van Laenen is zonder twijfel gedetailleerd. Ze belicht een breed scala aan factoren waaronder leeftijd, geslacht, inkomen en politieke ideologie. Echter de factor 'ras' wordt volledig achterwege gelaten. Dit kan, begrijpelijkerwijs, te wijten zijn aan datatekorten of wettelijke beperkingen. Niettemin is de factor 'ras' niet meer weg te denken in onze diverse samenleving, gezien de raciale dimensie de sociaaleconomische dynamiek diepgaand beïnvloedt en vice versa. Door dit cruciale aspect buiten beschouwing te laten, slaagt het boek er niet in een volledig beeld van de publieke perceptie van het basisinkomen te bieden en beperkt het de relevantie en toepasbaarheid in discussies die een inclusief sociaal beleid trachten na te streven.

Niettemin biedt het boek waardevolle inzichten voor beleidsmakers en sociale onderzoekers die geïnteresseerd zijn in het begrijpen van de barrières en drijvende krachten achter de acceptatie van het UBI. Desondanks zou het boek wel meer baat hebben bij een diepgaande analyse van hoe de publieke opinie overeenkomt of in strijd is met bestaande economische theorieën en sociaal beleid.

TWEE BOEKEN DIE HET BASISINKOMEN VERLICHTEN

Welfare for Markets en The Popularity of Basic Income zijn belangrijke bijdragen aan de literatuur over het basisinkomen. Jäger en Zamora Vargas bieden een rijke historische uiteenzetting die intellectueel uitdagend is, maar af en toe ook moeilijk verteerbaar. Laenen biedt een meer toegankelijke, data-gestuurde analyse die theoretische inbedding mist. Samen bieden deze boeken een holistische kijk op het basisinkomen, die een breed scala aan interesses aanspreekt, van historische evolutie tot het huidige publieke sentiment. Hun verschillende benaderingen weerspiegelen de veelzijdige aard van het debat over het basisinkomen, waardoor ze essentieel zijn voor iedereen die geïnteresseerd is in het begrijpen van dit steeds relevanter wordend onderwerp.

Anissa Bougrea

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 10 (december), pagina 88 tot 91