Eerder kon je in dit onvolprezen tijdschrift in een interview met Paul Magnette (SamPol 2023/2) kennismaken met het boek La vie large dat in 2022 verscheen bij La Découverte. Een uitgebreid interview dat je misschien best nog eens doorneemt. Al mag je meteen wel het boek zelf kopen, nu sinds oktober 2023 vertaald in het Nederlands bij Manteau. De titel zelf verwijst naar een uitspraak van Jean Jaurès: “Nous ne sommes pas des ascètes. Il nous faut la vie large”. En daarmee bouwt Paul Magnette verder op zijn eerder programmatische werk, La gauche ne meurt jamais, dat in 2015 verscheen en waar hij ook al Jean Jaurès als boegbeeld voorstelde. Dat in tegenstelling tot socialisten zoals Gerard Schröder of Tony Blair; Paul Magnette maakte toen komaf met het socio-liberalisme. Terug naar de bronnen van het democratische socialisme, maar met zin voor de toekomst en mensen zoals Jacques Delors. Een oefening die hij nu verder doorzet. In dit boek breekt hij een lans voor een socialisme dat moet inspireren en ons moet klaarmaken voor de ecologische transitie. Niet in de stijl van Hans Jonas en zijn nieuwe ascese; al put hij wel inspiratie uit de degrowth-theorie. En zeker niet met het groene kapitalisme. Dat model is dermate vereenzelvigd met het uitputten van de mens en de natuur dat het alle krediet voor de toekomst van deze planeet en haar mensheid verloren heeft.

Paul Magnette heeft een boek geschreven dat niet enkel tot nadenken aanzet maar ook inspirerend kan werken. En zelfs enig enthousiasme kan opwekken voor een ecologisch gedreven, sociale democratie. Alleen al daarom is dit boek het lezen meer dan waard.

In vier grote delen wordt een gefundeerd en concreet programma uitgewerkt (met als kers op de taart 10 voorstellen voor wat Magnette ‘dialoog’ noemt. Ons lijkt het eerder stof tot beenharde discussie. En wie dacht dat het ‘limitarisme’ van professor Ingrid Robeyns nieuw is, moet maar eens voorstel 8 lezen: ‘Er komt een een algemeen minimumloon en het inkomen van huishoudens uit alle bronnen is beperkt tot tienmaal het mediaaninkomen.’).

Voorstel 8 van Paul Magnette: 'Er komt een een algemeen minimumloon en het inkomen van huishoudens uit alle bronnen is beperkt tot tienmaal het mediaaninkomen.'

In het eerste deel komt de kritiek: waarom vindt de grote transitie niet plaats, nu we toch weten wat verkeerd gaat en hoe het tij te keren? In het tweede deel worden de beginselen van het ecosocialisme uiteengezet. In deel drie worden voorstellen ontwikkeld: de confrontatie met de economische oligarchie, het doorbreken van de spiraal van de ongelijkheid en zorgen voor bestaanszekerheid. In het laatste deel wordt de strategie uiteengezet: het kapitalisme in de tang nemen.

Het slotwoord is bevlogen: ‘Gramsci schreef dat het socialisme als idee eerdere opvattingen over mens en maatschappij zo sterk verstoorde, dat het eeuwen zou duren voordat het zich volledig zou ontvouwen. Net als andere grote revolutionaire denksystemen verloopt het socialisme in fasen van snelle verspreiding als van stilstand, ter voorbereiding op andere veroveringen. Misschien zijn we vandaag, na veertig jaar in het defensief, op het punt aangekomen dat het socialisme opnieuw in het offensief kan gaan en zijn seculiere opmars met trots kan hervatten’.

Met het afschudden van de ideologische veren bedoelde Wim Kok eigenlijk niet dat je vol op het orgel moest gaan om iedere ideologische sturing achterwege te laten. Hij had het vooral over de verlammende scherpslijperij die elk zinvol compromis uitsloot. Over de ‘leer’ die eerder blokkeerde dan praktische en eerbare werkzaamheden faciliteerde. In de praktijk kwam het echter neer op een paarse politiek die, via de Derde Weg, het neoliberalisme als no-alternative realiteit aanvaardde. Partijen werden verbouwd tot kiesverenigingen en ideologie werd weggezet ten voordele van perceptie-opbouw en image building, die uiteindelijk leidde tot een gelijkschakeling van een charismatische voorzitter met het socialistisch gedachtegoed. Niemand vraagt ons om op 1 november chrysanten te leggen op het graf van Karl Marx in Highgate Cemetary (hij zou het zelf niet willen) of om de tekst van het charter van Quaregnon uit het hoofd te leren. En het valt niet te ontkennen dat de socialistische organisaties effectief in de loop der jaren flink wat stof hebben vergaard. Noch kun je eraan voorbij gaan dat koudwatervrees belette dat men zich duidelijker profileerde in essentiële zaken zoals vrouwenrechten, dekolonisering, vredesbeweging, enzovoort. Wat aangediend werd als noodzakelijke opfrisbeurt eindigde in de homeopatische verwatering, zoniet teleurgang van de socialistische idealen. Enig pleisterwerk aan de achtergevel werd verkocht als overwinning. Met als triest dieptepunt Tony Blair, door Margaret Thatcher net niet als adoptieve zoon bestempeld.

Paul Magnette laat er weinig twijfel over bestaan dat hij de as PS-Ecolo van fundamenteel belang vindt.

Het volle leven van Paul Magnette is geen simpele retour aux sources. Het is een poging om de bakens te verzetten en opnieuw perspectief te bieden dat verder reikt dan de volgende verkiezingen (hoe noodzakelijk een succes in 2024 ook moge zijn). Het is om te beginnen een oproep tot progressieve frontvorming. Niet de eerste keer, zul je opwerpen. Maar dit keer is het geen gecamoufleerde poging tot overname, noch tot fusie van partijen. Wel de constatatie dat gedeelde belangen primeren op verschillen die je evenwel niet mag ontkennen. Maar tegenover de gevaren die opdoemen – klimaatcrisis, extreemrechts, oorlog – moeten redelijke overwegingen zwaarder wegen dan emotionele oprispingen. Vandaar dat het centrale thema dat is van duurzaamheid die hand in hand gaat met rechtvaardigheid. Dit spoort bijzonder goed met de beleidsnota van het kabinet-Khattabi inzake de rechtvaardige transitie. Magnette laat er weinig twijfel over bestaan dat hij de as PS-Ecolo van fundamenteel belang vindt (met MR valt heden te dage geen toenadering te verwachten; tegenover PTB blijft hij wantrouwig, met Kain en Abel, hoewel broers, liep het ook niet zo goed af). Wanneer je naar Vlaanderen kijkt, valt alleen maar te hopen dat de trieste geschiedenis van het Sienjaal zich niet herhaalt. De progressieve partijen verkeren haast allemaal in een overlevingsmodus, wat zelden een goede uitgangspositie is voor een open geesteshouding.

Het is verleidelijk om een bruggetje te slaan naar Hans Achterhuis. In de loop der jaren heeft hij zijn kijk op de utopie grondig bijgesteld. Hij breekt met de visie dat je grondig moet breken met het verleden, ten voordele van een toekomst die volkomen maakbaar en ideaal zal zijn. Het gevaar dat dit ontspoort in autoritarisme – van links en rechts – is immers manifest. Maar de oplossing ligt ook niet in het model-Rutte, dat pragmatisme verwart met zogezegde zakelijkheid. Er zijn ook kleine utopieën: op lokaal vlak, uitgaande van de basis, met beperkte doelstellingen. Deze moeten gecapteerd worden door een socialistische partij die er continuïteit en diepgang aan verleent (komt Rosa Luxemburg om de hoek?). Of de huidige partijen die rol kunnen spelen, blijft natuurlijk de hamvraag. De komende verkiezingen bieden alvast een vingerwijzing in welke mate ‘het volle leven’ vertaald kan worden in de praktijk of zelfs de praxis. Het wordt een lakmoesproef in welke mate het boek verder reikt dan een boeiende intellectuele oefening.

Ruddy Doom & Willem Debeuckelaere

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 1 (januari), pagina 77 tot 79