Een analyse van het boerenprotest maken, is niet eenvoudig. In Duitsland, Frankrijk en nu ook in België komen grote boeren, veehouders, graantelers en groentekwekers op straat. Tel er in Frankrijk ook wijnbouwers bij. Het zijn zowel traditionele boeren als bio-boeren. Het is allesbehalve een homogene groep. Als al deze mensen samen op straat komen, kan het enkel betekenen dat het ongenoegen algemeen is en zeer diep zit.

Wat opvalt: niemand geeft hen ongelijk. De betogers klagen over een administratieve papiermolen, de Green Deal en de vrijhandelsakkoorden. Eén gemeenschappelijk kenmerk: ze hebben allemaal tractoren. Ze staan met duizenden op de snelwegen, maar een vijftigtal tractoren is al genoeg om een grootstad als Parijs te blokkeren.

Ecologisten zijn het meestal niet. 'We willen best duurzamer produceren', hoor je, maar het mag niets kosten. Het spreekt echter voor zich dat ecologische oplossingen aan economische belangen raken. Dat geldt zowel voor de belangen van burgers die met hun vervuilende auto willen blijven rijden, als voor de belangen van boeren die pesticiden willen blijven gebruiken om rendement te halen.

LOODZWARE OPDRACHT VOOR DE MILIEUBEWEGING

Met de dag wordt duidelijker dat de milieubeweging voor zoveel meer staat dan een gezond milieu. Onvermijdelijk vereist dit gelijktijdige sociale compensatie, een economie die zorg draagt voor mens en natuur. Een milieubeweging die naam waardig streeft daarom naar maatschappelijke verandering, en dat is per definitie een loodzware opdracht.

Eén ding staat vast: de milieubeweging heeft op het vlak van milieubescherming het gelijk aan haar kant, gestaafd door de wetenschap. De linkerzijde, die zich al meer dan een eeuw op sociaal-maatschappelijke veranderingen richt, wéét echter dat 'gelijk hebben' niet voldoende is. Als mensen blijven kiezen voor de auto of als boeren niet willen afzien van pesticiden, is dat niet omdat de kennis over de gevaarlijke gevolgen ontbreekt, maar omdat ze die kennis negeren, veranderingen vrezen, en geld en comfort vrezen te zullen inboeten. Vandaar dat de strategie van de milieubeweging zo belangrijk is. In kennisoverdracht is de milieubeweging geslaagd, in een psychologisch-emotionele kentering en het mobiliseren van bereidheid tot verandering nog niet.

In kennisoverdracht is de milieubeweging geslaagd, in het mobiliseren van bereidheid tot verandering nog niet.

Zoals burgers nooit spontaan comfort en inkomen opgeven, zo zullen ook boeren zich afwenden van het milieubeleid als dat hun overleven in gevaar brengt. Wie mocht twijfelen aan de backlash tegen het milieubeleid vandaag, kijkt best even naar de manier waarop de Waalse minister van Milieu, Céline Tellier (Ecolo), op de betoging werd aangepakt.

OPTORNEN TEGEN EEN MACHTIGE INDUSTRIE

Daar gaat het over: het zijn niet enkel boeren die zich tegen het milieubeleid keren, het zijn ook veel burgers met achter hen de machtige lobby van de fossiele brandstoffen, samen met al diegenen voor wie ook milieubescherming winstgevend moet worden. Alle middelen zijn goed. Het volstaat te kijken naar de verslagen van de COP-conferenties om te zien hoe een zwakke milieubeweging moet optornen tegen een almachtige industrie die de touwtjes in handen heeft.

Het zijn niet enkel boeren die zich tegen het milieubeleid keren, het zijn ook veel burgers met achter hen de machtige lobby van de fossiele brandstoffen.

Net vandaag kreeg ik in mijn mailbox een artikel dat uitlegt hoe de VN, samen met het Wereld Economisch Forum van Davos, en met de medeplichtigheid van, jawel, de Chinese Communistische Partij, aan een actie is begonnen om de boeren de das om te doen. Het zou, volgens dat artikel, de uiteindelijke bedoeling zijn van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG's) om totale controle te krijgen over de grond en de voedselproductie. Pure complottheorie, maar ongetwijfeld goed genoeg uitgelegd om een flink aantal grotendeels onwetende mensen te overtuigen.

Je vraagt je dan af: wie doet dit? Het antwoord hier op is nog onduidelijk, maar ongetwijfeld moet worden gedacht aan al diegenen die denken de planeet te kunnen redden met technologische oplossingen, en zo nodig geo-engineering, en daarvoor af willen van vervelende pottenkijkers en pretbedervers.

UITERST RECHTS SPINT HIER GAREN BIJ

Eén ding staat echter vast. In Duitsland, Frankrijk en België is er slechts één politieke familie die hier garen bij spint, en dat is uiterst rechts.

In Duitsland ging veteraan milieu-activist Tadzio Müller praten met de protesterende boeren. Hij kwam van een kale kermis thuis. Niets gebrek aan kennis, zo stelde hij vast, wel 'Verdrängung', het afwijzen van de kennis om de eigen belangen en het inkomen te verdedigen. Een economisch én een psychologisch probleem. "Het boerenprotest vertaalt de wens van velen om de veranderende tijd tegemoet te gaan als een klein kind: 'Hoepel op met je veranderingen, het kan me geen barst schelen. Ik WIL niet dat het me een barst kan schelen'. Wat het boerenprotest draagt en legitimeert, is een soort perpetuum mobile omdat er een frictie ontstaat tussen de realiteit van de veranderingen en het groeiend verlangen om vooral niets te veranderen."

In Frankrijk hoef je niet ver te lopen om Jordan Bardella van het Rassemblement National tussen de boeren te zien, tevreden grijnslachend om zoveel succes. In België lees ik op de website van Vlaams Belang: "Red onze boeren. Enkel Vlaams Belang staat nog aan de kant van onze landbouwsector". De voorstellen van de Vlaamse partij BoerBurgerBelangen gaan veel verder dan de landbouwsector en zijn niet bepaald progressief. In Nederland is de BoerBurgerBeweging aan het onderhandelen met Geert Wilders. Er is verder méér onderzoek nodig naar sommige boerenvakbonden, zoals de Farmers Defence Force en in Frankrijk de Coordination rurale.

Dit is de revanche van het platteland, bewust en onbewust als dragers van 'tradities' en conservatief denken.

Of met andere woorden: dit is niet 'de stad die de wereld gaat redden', maar de revanche van het platteland, bewust en onbewust als dragers van 'tradities' en conservatief denken.

HOE KUNNEN PROGRESSIEVE KRACHTEN HET MILIEUBELEID VERDEDIGEN?

De meest dringende vraag die moet worden gesteld, is dan uiteraard: wat kunnen progressieve krachten doen om het milieubeleid verder te verdedigen en de rechtse krachten de pas af te snijden?

Tot nog toe was het grote toverwoord vanuit groene hoek steeds 'soberheid' en 'minder verbruiken'. Degrowth. Er werd al herhaaldelijk op gewezen dat dit nooit spontaan zal gebeuren, en dat er voor een efficiënt milieubeleid onmiddellijke en voldoende sociale compensatiemaatregelen moeten worden genomen. Klimaatbeleid gaat hand in hand met sociaal beleid, het wordt gezegd maar te weinig concreet gemaakt. We weten nu dat wat de boeren betreft er geen degelijk milieubeleid komt als ze niet verzekerd zijn van hun inkomen en overleven. Wie kan hen ongelijk geven?

Voor een efficiënt milieubeleid moeten onmiddellijke en voldoende sociale compensatiemaatregelen worden genomen.

Alle feiten spreken voor groen en links. De aarde warmt snel op en de sociale ongelijkheid neemt toe. Uiteraard zijn deze problemen niet de enige die de groei van uiterst rechts verklaren. Migratie speelt eveneens een grote rol, cynisch genoeg mede het resultaat van de klimaatcrisis. De belangrijkste reden is wellicht het algemene sociale ongenoegen, het verloren vertrouwen in de politieke klasse die vrij machteloos staat tegenover een mondialisering en een soberheid die ze op internationaal vlak wel mee heeft goedgekeurd. Tel daarbij de anti-Europese accenten die er ingaan als zoete koek; de Europese Unie als zondebok, het werkt altijd.

In de huidige conjunctuur is het vooral de angst die regeert. Mensen zijn bang van de toenemende onzekerheid, van migranten en vluchtelingen, van oorlog, van milieurampen. Ze verwerpen alles wat hun weinig overblijvende zekerheden in gevaar brengt. Noch de linkerzijde, noch groen biedt hen een kader met nieuwe zekerheden, laat staan bescherming. Alleen uiterst rechts heeft een verhaal waar ze in willen geloven en waar ze vertrouwen in hebben: 'zonder migranten komt alles weer goed', 'milieu is geen probleem'.

Vegan, soyamelk en de bakfiets staan symbool voor wat de grote meerderheid van de bevolking niet wil. Collectieve solidariteit, zoals de sociale zekerheid die biedt, is 'iets van vroeger'. Wat we zelf doen, doen we beter. Een moralistisch vingertje en ideologische verhalen over geluk, verbondenheid, democratie en mensenrechten werken niet. Mensen willen brood op de plank. Daarom zitten groen én links in het verdomhoekje.

Het kan niet voldoende worden herhaald: groen en links hebben gelijk, maar ze moeten een strategie bedenken waardoor ze ook gelijk kunnen krijgen.

Het kan niet voldoende worden herhaald: groen en links hebben gelijk, maar ze moeten een strategie bedenken waardoor ze ook gelijk kunnen krijgen. Vandaag gaat hun verhaal enkel over zaken die mensen, uit weerstand, niet langer willen: verandering en solidariteit. 'Onze tradities' en 'laat-me-gerust' scoren daarom beter.

Het succes van uiterst rechts is mee te danken aan het gebrek aan een geloofwaardig en beschermend verhaal. Een verhaal over een gezond milieu, herverdeling en sociale rechtvaardigheid, een verhaal over goed leven mét materiële welvaart.

Dit stuk is gebaseerd op een eerder artikel in Uitpers: Rechts, alweer!