‘Geen avonturen, Van Acker moet voortbesturen’. Met die slogan stapte de toenmalige BSP in 1958 naar de verkiezingen in de hoop om met hun uittredende eerste minister Achiel Van Acker electorale winst te boeken. Meer dan zestig jaar later zal Open VLD iets gelijkaardigs proberen: met Alexander De Croo een zogenaamde ‘kanseliersbonus’ verzilveren. De eerste minister probeert zichzelf presidentiële allures aan te meten: hij verzoent, realiseert dingen, verdedigt het landsbelang en staat boven het partijpolitieke gewoel. Het idee is dat de verantwoordelijkheid die een eerste minister zo heeft opgenomen, zal worden beloond aan de stembus. Niet alleen voor hem persoonlijk, maar ook voor zijn partij.

Maar klopt dat eigenlijk wel? Bart De Wever (N-VA) lijkt alvast niet overtuigd. Hij liet ooit optekenen dat wie de Wetstraat 16 binnengaat, buitenkomt met maar 16% van de stemmen. Dat is een score waar Open VLD gelet op de slechte peilingen momenteel erg tevreden mee zou zijn, maar daar gaat het nu niet over. Wat De Wever bedoelde, is dat regerende partijen (en die van de eerste minister in het bijzonder) onvermijdelijk electoraal verlies lijden. Een ‘kanseliersmalus’ eerder dan een ‘kanseliersbonus’ dus.

Wat zegt het politiek-wetenschappelijk onderzoek nu over een ‘kanseliersbonus’? Niet zoveel, leert een snelle zoektocht op Google Scholar. De ‘kanseliersbonus’ (of het Engelse equivalent) is geen wetenschappelijke term die vaak gebruikt wordt, tenzij dan in de politieke communicatie waar hij iets anders betekent, namelijk dat er meer media-aandacht gaat naar de eerste minister dan naar andere politici.

Systematisch wetenschappelijk onderzoek toont duidelijk aan dat regeringspartijen gemiddeld genomen electoraal verlies lijden.

Meer algemeen zijn de electorale prestaties van regeringspartijen uiteraard wel onderzocht. Systematisch wetenschappelijk onderzoek in 20 westerse landen tussen 1961 en 2015 toont daarbij duidelijk aan dat regeringspartijen gemiddeld genomen electoraal verlies lijden. Dat geldt voor alle regeringspartijen (dus ook die van de eerste minister) en nagenoeg in alle Europese landen. Kortom, de ‘kanseliersbonus’ bestaat helemaal niet. De redenen liggen voor de hand: regeringspartijen moeten over van alles en nog wat maatregelen nemen, en daar zijn noodgedwongen soms ook onpopulaire maatregelen bij. Oppositiepartijen daarentegen kunnen zich over sommige moeilijke thema’s op de vlakte houden. Bovendien kunnen partijen in een coalitieregering niet zomaar hun eigen verkiezingsbeloftes waarmaken, maar moeten ze de andere partijen met wie ze een regering vormen ook zaken laten realiseren (zelfs als dat ingaat tegen hun eigen overtuigingen). Of ze sluiten compromissen met hun regeringspartners waarin hun eigen standpunten niet altijd even herkenbaar zijn.

Is het dan altijd een verloren zaak voor regeringspartijen? Toch niet. Net zoals bij de statisticus die door een rivier van gemiddeld 1 meter diep waadde en verdronk, kunnen er ook bij de gemiddelde electorale scores toppen en dalen zijn. Het gebeurt soms dat regeringspartijen er wel op vooruit gaan (maar dus minder vaak en minder sterk dan oppositiepartijen). Zo boekten CD&V en Open VLD, die deel uitmaakten van de regering-Di Rupo, lichte winst bij de parlementsverkiezingen van 2014. Al ging PS van premier Di Rupo er zelf wel op achteruit. De laatste keer dat de partij van de premier erop vooruitging bij verkiezingen in België was in 2003 toen Verhofstadt en zijn VLD twee zetels wonnen.

Bij de relatief weinige keren dat regeringspartijen verkiezingen winnen, valt een patroon te herkennen: de kans op winst is veel groter als de economie goed draait.

Bij de relatief weinige keren dat regeringspartijen verkiezingen winnen, valt een patroon te herkennen: de kans op winst is veel groter als de economie goed draait. De theorie van ‘economic voting’ gaat ervan uit dat kiezers de regering verantwoordelijk achten voor de staat van de economie in het land (ondanks het feit dat ook internationale gebeurtenissen, waar een nationale regering weinig vat op heeft, ontegensprekelijk een grote impact hebben op de economische situatie). Vooral in de Verenigde Staten bleek de economische situatie in het verleden een vrij goede voorspeller te zijn van de electorale score van een uittredende president. Vandaar dat Joe Biden nu volop probeert in te zetten op de goede economische periode die het land momenteel doormaakt. Afwachten of dit rationeel argument voldoende tegengewicht kan bieden tegen de emoties die leiden tot een Trump-stem. In Europa, met heel wat coalitieregeringen (en dus meer gedeelde verantwoordelijkheden voor het regeringsbeleid, en dus voor de staat van de economie), is het beeld iets meer flou. Maar toch vinden we ook daar indicaties dat wanneer de economie goed draait, de partij van de regeringsleider meer stemmen haalt. Open VLD moet dus vooral de economische prestaties (lage werkloosheid, daling armoedecijfers, economische groei en lagere inflatie dan elders) van ons land in de verf zetten als ze op 9 juni toch nog een mooi resultaat wil neerzetten.

Open VLD moet vooral de economische prestaties van ons land in de verf zetten als ze op 9 juni toch nog een mooi resultaat wil neerzetten.

Tot slot, hoe verging het Achiel Van Acker eigenlijk met zijn presidentiële campagne? Zijn partij BSP verloor de verkiezingen van 1958. Met wat we hierboven geschreven hebben, is dat niet zo verwonderlijk. De toenmalige CVP kwam terug in de regering waar ze meer dan 40 jaar deel van zou uitmaken tot 1999 … het jaar waarin (Open) VLD in de regering kwam en daar zou blijven tot vandaag.

• column
• Alexander De Croo
• Open Vld