De bevolking veroudert in Vlaanderen en dat is een goede zaak. Mensen leven langer en kunnen langer van het leven genieten. Dat biedt opportuniteiten. Maar dan moet ouder worden in zo goed en gunstig mogelijke omstandigheden kunnen gebeuren. Want dat we langer leven, brengt specifieke problemen met zich mee op diverse domeinen. Zijn maatschappij en beleid daar voldoende mee bezig? Mijn antwoord is duidelijk: neen, onvoldoende. De uitdagingen zijn nochtans omvangrijk en divers.

Vorig jaar organiseerde de Coalitie Ouderenrechten een succesvolle studiedag in het Vlaams Parlement onder de titel ‘Ongezien en ongehoord. Hoe Vlaanderen vergrijst’, met ook de publicatie van een boek. Van de coalitie Ouderenrechten maken heel wat progressieve ouderenorganisaties deel uit. Dit jaar, op 21 maart 2024, was er een vervolg met opnieuw een studiedag in het Vlaams parlement en opnieuw een boek: ‘Recht op grijs. Bouwen aan ouderenbeleid’. Een goed en noodzakelijk initiatief.

In dit verkiezingsjaar is het meer dan ooit belangrijk dat aandacht wordt besteed aan deze specifieke doelgroep. Alle beleidsniveaus – van federaal en Vlaams over provincies tot gemeenten – zouden ermee bezig moeten zijn, ook al is het ene bestuursniveau meer bevoegd dan het andere. Complementariteit van de diverse bestuursechelons is hierbij belangrijk. Maar dat is vaak nogal eens een heikel punt in ons land met zijn ingewikkelde staatsstructuur. Samenwerken met dezelfde doelstellingen voor ogen aan een integraal beleid, is de boodschap.

Een belangrijk debat bij deze verkiezingen is: ‘horen ouderen nog thuis in de politieke arena?’ Wat mij betreft zeker.

Een belangrijk debat bij deze verkiezingen is: ‘horen ouderen nog thuis in de politieke arena?’ Wat mij betreft zeker. Dat is zelfs een noodzaak. Verkiezingen zijn het hoogtepunt van onze democratie. Dan is het toch niet meer dan normaal dat alle leeftijdscategorieën er aan deelnemen? Verkiezingslijsten moeten een afspiegeling zijn van de samenleving. Dat is echte democratie. Personen die langer leven en langer gezond blijven, moeten vertegenwoordigd kunnen zijn op verkiezingslijsten.

Er was recent in de media wat aandacht rond de zogeheten ‘oude krokodillen’ op verkiezingslijsten. Personen die altijd aan politiek hebben gedaan en zich gewoon opnieuw kandidaat stellen. Aandacht in de media staat echter niet gelijk aan maatschappelijk debat over de plaats van ouderen in democratisch verkozen organen. Want dat laatste is er niet geweest. Bovendien zou het niet enkel over die ‘dinosaurussen’ moeten gaan, maar evenzeer over personen die op gevorderde leeftijd de eerste stappen in de politiek zetten. Waarom spreken we enkel over ‘politieke vernieuwing’ als het over jonge mensen gaat en nooit over personen op leeftijd? Deze laatsten kunnen eveneens nieuw in de politiek zijn en frisse ideeën inbrengen. Dat is een kwestie van respect voor vorige generaties, die uiteindelijk mee onze samenleving hebben gemaakt tot wat ze vandaag is.

Is er in de politiek voldoende respect voor de vorige generatie(s)? Uit eigen ervaring kan ik zeggen: onvoldoende. In onze democratie wordt enkel geluisterd naar groepen die kunnen zorgen voor stemmen. Bijgevolg is een belangrijke piste om over na te denken dat er meer ouderen vertegenwoordigd zouden zijn in de politiek om voor hun belangen op te komen. Politieke partijen moeten wel eerlijk zijn en niet enkel personen op leeftijd op lijsten zetten louter en alleen om stemmen binnen te halen. Hoewel dat bijvoorbeeld vaak ook geldt voor vrouwen of jongeren. Alle leeftijdscategorieën op verkiezingslijsten moeten de kans krijgen om ernstig aan het besluitvormingsproces deel te nemen.

Ook voor de oudste leeftijdsgroep geldt dat ‘er veel gepraat wordt over hen, maar weinig met hen’. Er is weliswaar een belangrijk middenveld met talrijke organisaties, er is de Vlaamse Ouderenraad, er zijn de gemeentelijke seniorenraden, enzovoort. Maar uiteindelijk zijn dit adviesorganen met weinig impact op de echte beslissingsorganen. Organisaties die senioren verdedigen, zijn een goede zaak; ouderen die zelf hun stem kunnen laten horen, zijn beter. Als er gepraat wordt over ouderen, beperkt zich dat te vaak tot de problematiek van de woonzorgcentra. Maar er zijn, gelukkig maar, veel meer personen op leeftijd die thuis of in de eigen omgeving wonen. Zij maken integraal deel uit van onze samenleving. Er zou in alle beleidsdomeinen rekening moeten worden gehouden met hen: wonen, armoede, mobiliteit, openbaar vervoer, vrije tijd, levenslang leren, gezondheid, leefomgeving, eenzaamheid, enzovoort. Kortom, alle problemen waar alle leeftijdscategorieën mee te maken hebben. Waarom zou er geen werk gemaakt worden van een ‘ouderentoets’ bij politieke beslissingen op alle bestuursniveaus?

Ik blijf, net zoals de Coalitie Ouderenrechten, ijveren voor een Vlaams Ouderenrechtencommissariaat.

Naast vertegenwoordiging en impact op de politiek, zijn de rechten van ouderen van groot belang. Ik blijf, net zoals de Coalitie Ouderenrechten, ijveren voor een Vlaams Ouderenrechtencommissariaat. Al in 2020 diende ik hiervoor een resolutie in in het Vlaams parlement. Het is duidelijk dat deze legislatuur hier niets meer van in huis gaat komen. De meerderheidspartijen – N-VA, cd&v en Open Vld – willen er niet van weten. Maar uitgesteld is niet afgesteld. Bij de opmaak van het nieuwe Vlaams regeerakkoord moet hier de nodige aandacht aan worden besteed. Best oefenen we de nodige druk uit om het, of minstens een aanzet daartoe, er in op te nemen. Ouderen moeten dezelfde rechten krijgen als andere bevolkingscategorieën. Niet meer, maar ook niet minder.

Zo’n Vlaams ouderenrechtencommissariaat zou moeten worden ingebed in een internationaal juridisch kader: een Verenigde Naties Verdrag voor de Rechten van Ouderen. Waarom is er een Vlaamse kinderenrechtencommissaris? Omdat er een Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties is. Waarom niet dezelfde aanpak voor ouderen? Ondanks alle vormen van discriminatie die personen op latere leeftijd in diverse situaties ondervinden, schiet het internationale mensenrechtenkader ernstig tekort als het gaat over de rechten van ouderen. In principe zijn mensenrechtenverdragen weliswaar op gelijke manier van toepassing op iedereen, ongeacht de leeftijd. Dus wordt er door de tegenstanders van een eigen verdrag vaak gepleit voor een betere toepassing van de al bestaande VN-verdragen op ouderen. Maar in de praktijk blijkt dit niet zo vanzelfsprekend. Vanuit de EU, België en Vlaanderen moet er internationaal gepleit en druk uitgeoefend worden voor zulk een specifiek VN-verdrag. Moeten wij in Vlaanderen afwachten tot dat verdrag er is en ondertussen zelf niets ondernemen? Zeker niet. Zo beschermt de EU ouderen tegen leeftijdsdiscriminatie qua werk en beroepsopleiding, maar niet qua onderwijs of gezondheidszorg. Zelfs de impact van het Handvest van de Grondrechten van de EU op de ouderen blijft beperkt.

Er is nog een lange weg af te leggen qua gelijke mensenrechten voor personen op leeftijd. Uiteindelijk is een specifiek internationaal verdrag de oplossing, maar de voorbereiding hiervan moet federaal en vooral Vlaams beginnen (dit is gemeenschapsmaterie). Aan die weg moet via diverse wegen getimmerd worden: via de politiek, het middenveld, maar evenzeer via initiatieven waar ouderen de kans krijgen om zelf aan het woord te komen. Daarin past ‘Recht op grijs. Bouwen aan ouderenbeleid’ perfect, zeker in dit verkiezingsjaar. Maar daarmee mag het niet stilvallen. Het wordt een permanente opdracht. Tot personen op leeftijd dezelfde rechten hebben als alle bevolkingscategorieën.

Ludwig Vandenhove

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 4 (april), pagina 77 tot 79