Men waarschuwt de laatste jaren steevast voor de achteruitgang van vrijheid door autoritaire regimes. Ook in Europa bleven we niet gespaard van antidemocratische tendensen zoals PiS in Polen, de tandem Meloni-Salvini in Italië en natuurlijk de ultraconservatieve Orbán-revolutie die sinds 2010 aan de gang is in Hongarije. Politici zoals Melissa Depraetere (Vooruit) stellen dat overal waar (extreem)rechts aan de macht is, de democratie en de mensen achteruitgaan. Maar hoe gaat dit concreet in het werk?

In deze tekst maken we een uitstap naar Hongarije, waar de desecularisatie brandstof vormt voor de etno-nationalistische agenda van de Fidesz-partij. De internationale koepelorganisatie van vrijzinnig humanisten, Humanists International, brengt elk jaar een onderzoeksrapport uit waarin het peilt naar de toestand van discriminatie en vervolging ten aanzien van humanisten, atheïsten en niet-religieuzen verspreid over de wereld. Ieder jaar bevat het rapport ook een rapportage over zogenaamde ‘Key Countries’, waarbij er uitgebreid wordt ingegaan op de schendingen die betrekking hebben op de scheiding tussen kerk en staat, onderwijs en kinderrechten, de maatschappij en de vrijheid van expressie in staten over de hele wereld.

In 2022 kwam onder meer Hongarije aan bod in de uitgebreide rapportage. Een snelle blik op de feiten leert dat de Hongaarse implementatie van de zogeheten ‘illiberale staat’ gepaard gaat met antidemocratische hervormingen waarbij een etno-nationalistische en autoritaire staat wordt geïnstalleerd. Het Donau-draaiboek wordt dan ook duchtig gekopieerd door gelijkaardige regimes.

Hongarije is de laatste jaren onderhevig geweest aan antidemocratische hervormingen. Het startschot hiervoor werd gegeven in 2010, toen Viktor Orbán als leider van het rechts-conservatieve Fidesz in coalitie met de Hongaarse christendemocraten opnieuw premier werd van Hongarije. Het programma van Fidesz was eurosceptisch en zeer conservatief, en schoof nadien steeds verder naar rechts op.

HONGARIJE ALS ONDERDEEL VAN CHRISTELIJK EUROPA

Een belangrijk wapenfeit in de omwenteling naar de illiberale staatsindeling is de vernieuwde Hongaarse Grondwet (‘The Fundamental Law of Hungary’) die in 2012 in voege trad.

In de preambule van de tekst wordt Hongarije omschreven als onderdeel van een christelijk Europa, waarin de rol van het christendom wordt geroemd als de behoeder van de natie. Binnen die nieuwe grondwet werd er een classificatiesysteem voor levensbeschouwingen uitgewerkt:

• Een religieuze ‘associatie’, waarbij mensen samenkomen op basis van een gedeeld religieus kader.
• Een ‘opgelijste’ Kerk: wanneer minstens 1.000 personen 1% van hun belasting afstaan en dat de kerk minstens vijf jaar actief is of onderdeel vormt van een internationale kerk die al minstens 100 jaar bestaat.
• Een Geregistreerde Kerk: wanneer minstens 4.000 Hongaren 1% van de inkomstenbelasting doneren aan de kerk en deze minstens 20 jaar op het grondgebied van Hongarije opereert (of onderdeel vormen van een internationale kerk die al minstens 100 jaar bestaat).
• Een Gevestigde Kerk: voldoet minstens aan de voorwaarden van een Geregistreerde Kerk waarvan de Hongaarse overheid besluit om samen te werken voor het promoten van gemeenschappelijke doelen.

Op dit moment zijn er in Hongarije 27 Gevestigde Kerken, waarvan er 20 christelijke, 3 Joodse, een Mormoonse, een Hare Krishna, een Boeddhistische en een paraplu-organisatie van moslims.

Opvallend is dat de Gevestigde Kerken, anders dan non-religieuze organisaties, vrijgesteld zijn van enige fiscale transparantie.

Opvallend is dat de Gevestigde Kerken, anders dan non-religieuze organisaties, vrijgesteld zijn van enige fiscale transparantie. Bovendien worden ze via allerhande subsidies van lokale en nationale overheden gefinancierd, waardoor het schier onmogelijk is om te becijferen hoeveel belastinggeld vloeit naar de promotie van religieuze denkbeelden. De Gevestigde Kerken hoeven immers geen jaarrekeningen te publiceren. Ook genieten de werknemers van de Gevestigde Kerken van diverse belastingvoordelen en vrijstellingen binnen de sociale zekerheid.

Het toekennen van extra financiering om religieuze wereldbeelden te promoten en activiteiten van proselytisme te versterken, heeft een keerzijde. Zo is het ‘not done’ om vanuit de Gevestigde Kerken kritiek te uiten op de overheid. Soms zetten de kerken zich zelfs actief in om politieke ruggensteun te bieden aan de regering van Orbán. Tijdens de opvangcrisis van 2015 verspreidde de aartsbisschop van Veszprem bijvoorbeeld de omvolkingstheorie door te stellen dat moslims ‘en masse’ Europa komen veroveren met als doel de christelijke waarden te doen verdwijnen en de Europese cultuur op die manier te vernietigen. Een stelling die door Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken tegenwoordig ook voluit wordt ondersteund.

Roma-kinderen worden stelselmatig uitgesloten in de door de kerk ondersteunde scholen en worden zo gedwongen in een ondermaats bijzonder publiek scholennetwerk.

Het aandeel van door de kerk ondersteunde scholen verdubbelde sinds 2010, en sinds 2013 verkrijgen deze scholen volledige financiering van de Hongaarse staat. Dit is op zich geen issue gezien de vrijheid van onderwijs, maar er schuilt meer achter. Staatsscholen mogen bijvoorbeeld niet discrimineren, maar religieuze scholen zijn hier vrij in. Dit heeft tot gevolg dat Roma-kinderen in de praktijk stelselmatig uitgesloten worden en gedwongen worden in een ondermaats bijzonder publiek scholennetwerk. Gezien de grote toename van religieuze scholen, gecombineerd met het feit dat er vaak geen seculier alternatief in de buurt is, organiseert Hongarije in de praktijk discriminatie op basis van afkomst. Regeringslid Gergely Gulyás stelde in de zomer van 2023 dat de historisch slechte leescompetentiecijfers veroorzaakt worden door ‘zigeunerkinderen’.

NEGENDE GRONDWETTELIJKE AMENDEMENT

De levensbeschouwelijke vrijheid van kinderen en hun ouders wordt tenietgedaan door het Negende Grondwettelijke Amendement, dat ouders verplicht om hun kinderen op te voeden in overeenstemming met de waarden gebaseerd op de grondwettelijke identiteit en christelijke cultuur van Hongarije. De reden hiertoe is de bewering dat de Goddelijke Orde onder constante bedreiging staat.

Het Negende Grondwettelijke Amendement verplicht ouders om hun kinderen op te voeden volgens de christelijke cultuur van Hongarije.

Een amendement uit 2021 in het kader van kinderbescherming dat origineel als doel had een register voor seksueel delinquenten op te stellen, werd uitgebreid met een verbod op het aanbieden van eender welke informatie over seksualiteit voor minderjarigen. De wet stipuleert eveneens dat werkgevers verplicht zijn om nieuwe werknemers na te trekken in het register voor seksueel delinquenten. Saillant detail, werknemers van de kerken moeten niet nagetrokken worden in het register.

De Hongaarse overheidsdiensten seculariseerden ook de supervisie over de pleegzorg en hevelde deze grotendeels over naar de kinderbeschermingsafdeling van de Sint-Agatha Stichting, verbonden aan de katholieke diocese van Szeged-Csanád. Deze organisatie gaat er prat op dat dagelijkse Bijbelstudie een wezenlijk onderdeel vormt van de dagelijkse praktijk van de kinderen. Er zijn daarnaast nog enkele andere religieuze organisaties actief in de pleegzorg, maar SOS Kinderen is momenteel de enige speler die geen religieuze achtergrond heeft.

SEKSUEEL MISBRUIK

Seksueel misbruik binnen de machtige Hongaarse Katholieke Kerk wordt grotendeels genegeerd en klokkenluiders worden agressief bestreden. Zo werd Attila Petö als kind seksueel misbruikt door een priester in Boedapest begin jaren 2000. Ondanks dat hij het misbruik meteen rapporteerde, duurde het tot 2016 vooraleer de beschuldigde priester uit zijn ambt werd ontzet. Petö begon daarop een campagne met de eis voor een onafhankelijk onderzoek naar seksueel misbruik binnen de Kerk. Dit werd door het aartsbisdom van Esztergom-Budapest genegeerd tot 2019… en er klacht werd neergelegd tegen Petö wegens intimidatie. Petö werd uiteindelijk gearresteerd en ondervraagd door de politie.

In maart 2021 stelde minister Gergely Gulyás dat er geen enkele reden is om ‘pedofiele daden’ binnen de Katholieke Kerk te onderzoeken.

In maart 2021 stelde regeringslid Gergely Gulyás dat er geen enkele reden is om ‘pedofiele daden’ binnen de Katholieke Kerk te onderzoeken. De Kerk kondigde na enkele klachten aan dat het cursussen kinderbescherming introduceerde in de priesteropleiding. Voor de Hongaarse regering is dat meer dan voldoende om eventueel kindermisbruik aan te pakken. De laatste maanden braken er stevige protesten uit door nieuwe misbruikschandalen, maar het waren enkel vrouwelijke regeringsleden die hiervoor het gelag betaalden. Zo nam Hongaars president, Katalin Novák, ontslag nadat er gratie werd verleend aan een voormalig vicedirecteur van een weeshuis. Die had getracht een grootschalig kindermisbruikschandaal onder de mat te vegen.

Ook verschillende sociale diensten zijn onder auspiciën van de religieuze gemeenschappen gebracht. In 2021 hevelde de Hongaarse regering per decreet gratis meer dan 5.000 sociale woningen over naar het bedrijf MR Közössègi Lakàsalap Nonprofit kft, eigendom van de liefdadigheidsorganisatie van de Orde van Malta en de Gereformeerde Hongaarse Kerk. Het bedrijf heeft de vrije keuze over het gebruik van de sociale woningen en mogen deze zelfs verkopen op voorwaarde dat de opbrengst wordt ingezet voor sociale huisvesting. Daarnaast kregen de Katholieke Kolpingvereniging en wederom de Orde van Malta verscheidene sociale instellingen in hun bezit.

Woonzorgcentra zijn volledig in handen gekomen van religieuze organisaties, gezien de kosten volledig worden gedekt vanuit de overheid.

Woonzorgcentra zijn volledig in handen gekomen van religieuze organisaties, gezien de kosten volledig worden gedekt vanuit de overheid. Gemeenten of andere private initiatieven kunnen geen beroep doen op dergelijke ondersteuning. De afwezigheid van financiële transparantie maakt het zicht op de geldstromen moeilijk, maar de religieuze instellingen ontvangen naar schatting ongeveer 1,5 maal de financiering die non-religieuze instellingen ontvangen voor dezelfde publieke diensten.

TRADITIONELE WAARDEN EN NORMEN

Binnen het etnocentrisch, nationalistisch discours van de Hongaarse regering staat de creationistische visie op het kerngezin centraal. Dit betekent voor Orban en co. dat een heteroseksueel huwelijk de christelijke waarden het best onderschrijft. Daartegenover worden niet-gehuwden als onchristelijk beschouwd en worden die slachtoffer van discriminatie, zeker mensen zonder kinderen. Alleenstaande, niet getrouwde vrouwen kunnen bijvoorbeeld geen beroep doen op ivf-behandelingen.

Kraamzorg is gratis, maar er zijn geen tussenkomsten meer met betrekking tot anticonceptie.

Doordat het migratiesaldo bewust laag wordt gehouden, kampt Hongarije met een zware vergrijzing. Hiervoor zoekt het heil in een pro-natalistische gezinsplanning gebaseerd op het kerngezin. Kraamzorg is gratis, maar er zijn geen tussenkomsten meer met betrekking tot anticonceptie. De toegang tot vrijwillige sterilisatie is beperkt tot mensen ouder dan veertig of mensen die al ten minste drie kinderen hebben.

Hoewel het recht op abortus al sinds 1953 bestaat, is het enkel mogelijk om aan te vragen na twee counseling-sessies met twee ambtenaren, die als voornaamste opdracht hebben om de aanvrager te overtuigen geen abortus te laten uitvoeren. Sinds 2012 is de abortuspil verboden, en kan er enkel met een meer invasieve procedure nog abortus worden uitgevoerd. Bovendien krijgen ziekenhuizen extra financiering wanneer abortussen worden geweigerd.

LGBTQI+-RECHTEN

Het Negende Grondwettelijke Amendement limiteert ook de definitie van ‘families’ tot getrouwde heterokoppels en ouder-kindrelaties. Koppels van hetzelfde geslacht kunnen wettelijk samenwonen, maar het huwelijk is exclusief voorbestemd voor heterokoppels.

Koppels van hetzelfde geslacht kunnen wettelijk samenwonen, maar het huwelijk is exclusief voorbestemd voor heterokoppels.

Het Hongaars parlement stelde bovendien een einde aan de juridische erkenning van trans- en intersekse personen. Men wijzigde bij wet de juridische betekenis van het woord ‘nem’, dat in het Hongaars zowel geslacht als gender betekent. De nieuwe wetgeving stipuleert dat het biologische geslacht bij geboorte gebaseerd wordt op primaire geslachtskenmerken en chromosomen. Eens het geslacht is vastgelegd, kan het niet meer worden gewijzigd, zodat het onmogelijk wordt voor transpersonen om hun gender en naam te wijzigen op officiële documenten.

VRIJHEID VAN EXPRESSIE

Het delen van niet-religieuze ideeën is in principe toegelaten in Hongarije. Maar in het publieke debat worden niet-religieuzen in toenemende mate door de overheid als immorele wezens voorgesteld. Zo stelde de toenmalige Hongaarse minister van Personeelszaken, Zoltan Balog, in 2013 dat christenen beter zijn in het organiseren van publieke diensten zoals onderwijs omdat hun morele standaarden veel hoger zijn dan die van niet-christenen.

Hongaars parlementsvoorzitter en huidig president (ad interim), László Köver, stelde op verschillende gelegenheden dat er ‘een conservatieve morele en politieke meerderheid’ moet worden gevormd om de natie te beschermen tegen de goddelozen, verraders en degenen die tegen nationalisme zijn. Een aanklacht vanwege de Hongaarse atheïsten (HAA) werd door het parket geweigerd omdat het zou gaan om het uitdrukken van een mening en niet om het oproepen tot geweld.

MEDIACONTROLE

Sinds 2011 werd de controle op de media stelselmatig verscherpt. Zo moeten alle mediabedrijven zich registreren bij de Hongaarse media-autoriteit (NMHH), dat via deze Media Council licenties kan intrekken, mediabedrijven kan sluiten of boetes kan opleggen. De voorzitter van deze mediaraad wordt rechtstreeks aangeduid door de Hongaarse premier. Hij nomineert alle CEO’s van de publieke media, die dan moeten worden goedgekeurd door een selectiecommissie gedomineerd door Fidesz-partijleden.

De voorzitter van de mediaraad wordt rechtstreeks aangeduid door de Hongaarse premier en nomineert alle CEO’s van de publieke media.

Dit zorgt ervoor dat de openbare zenders functioneren als overheidspropaganda, waar kritische stemmen niet of nauwelijks aan bod komen en regeringsleden geen verantwoording dienen af te leggen. In 2021 oordeelde het Hongaars Hooggerechtshof (de Curia) dat het voldoende is qua representatie door louter mee te geven dat er andere meningen bestaan, waardoor het uitsluiten van kritische tegenstemmen gelegitimeerd wordt.

‘Reporters without Borders’ gaven mee dat Fidesz ongeveer 80% van de media controleert. De Kesma Stichting, dat wordt gerund door partijtrouwe oligarchen, heeft ongeveer 500 media-instanties in hun portfolio. De Kesma Stichting steekt het niet onder stoelen of banken dat die de nationale en christelijke waarden verdedigen.

Daartegenover verloor het laatste onafhankelijke radiostation, Klubradio, zijn FM-frequentie en zendt het nu enkel nog uit via internet. Onafhankelijke media worden ook systematisch de toegang ontzegd tot het parlement en ministers weigeren elke aanvraag voor een interview.

CONCLUSIE

De illiberale omwenteling is geen abrupte breuk met het voorgaande beleid, maar verloopt gradueel. Toch kent het een duidelijk stramien. Er wordt een pact gesloten met invloedrijke (religieuze) organisaties, de vrije meningsuiting wordt aan banden gelegd en de meest kwetsbaren worden als eersten geviseerd. Het is een blauwdruk voor reactionaire krachten die aan de macht komen. Verworven rechten zijn niet eeuwig, maar moeten worden verdedigd. Een goede les voor Vlaanderen en de rest van Europa.

• democratie
• Viktor Orban
• Hongarije